Tíminn - 12.10.1990, Blaðsíða 7

Föstudagur 12. október 1990
Tíminn 7
VETTVANGUR
Pétur Bjarnason, ísafirði:
Einleikur á álhörpu?
Um svipaö leyti og Byggðanefnd forsætisráðherra hélt fund í
Borgamesi þar sem fimmtán, tuttugu lærðir menn töluðu hver
fram af öðrum daglangt, vom endanlega að skýrast línur í einu
stærsta byggðamáli, sem til umfjöllunar hefur verið um áratuga
skeið, suður í Reykjavík.
Þar staðfesti einn ráðherra ríkis-
stjórnarinnar það á blaði, sem
raunar hafði lengi verið vitað, að
enn ætti að auka á ójafnvægið
með staðsetningu álvers á
Reykjanesskaganum.
Reyndar var það látið líta svo út
sem hér væri einleikur ráðherr-
ans, það sem hann væri að skrifa
undir væri svo sem ekkert að
marka og meðreiðarsveinar hans
þar umboðslitlir. Þrátt fyrir þetta
var þessi gjörningur látinn fara
fram, jafnhliða því sem lands-
byggðarmenn voru kvaddir niður
og þeim tilkynnt að nú væri búið
að ráða í öll hlutverk og þeirra
væri ekki lengur þörf.
Það er borðleggjandi staðreynd,
sem áðurgreind Byggðanefnd
hefur gert lýðum Ijósa, að hin öra
þéttbýlismyndun við Faxaflóann
stendur frammi fyrir gífurlegum
vandamálum vegna fólksflóttans
af landsbyggðinni.
Umferðarmannvirki anna ekki
lengur þörfinni, byggja þarf nýja
skóla, dagvistarheimili, íbúðar-
hús á sama tíma og fjárfestingar
til þessara sömu hluta verða van-
nýttar úti á landi. Félagsleg
vandamál fara þar einnig vaxandi
svo til vandræða horfir.
Það er einkennileg stefna í
byggðamálum að fela útlendum
auðhringum að ákveða hvernig
atvinnuþróun verði háttað á ís-
landi, en svo virðist sem þeirra
rök ein séu metin og íslendingar
hafi ekki umsagnarrétt um málið.
Það er helvíti hart að þurfa að
viðurkenna að sjónarmið komm-
únista séu þau heillegustu sem
enn hafa komið fram í málinu.
Framsóknarflokkurinn hefur
löngum talið sig vera flokk lands-
byggðarinnar, enda hefur hann
sótt afl sitt þangað fram til þessa.
Því finnst mér þingmenn hans
ekki hafa haft sig nægilega í
frammi til þess að hafa áhrif á
staðarval, sem var ef til vill það
fyrsta sem hefði átt að ákveða, áð-
ur en til samninga var gengið.
Nú heyrist mér helst á þeim sem
um málið skrifa að of seint sé að
breyta neinu og því sé rétt að
finna hæfilega dúsu fyrir syeita-
varginn og grípa til sérstakra að-
gerða í byggðamálum í sárabæt-
ur fyrir mistökin.
Kannast einhver við orðalagið?
Við sem búum á landsbyggðin ni
erum orðin svolítið þreytt á þess-
um „sérstöku aðgerðum“, eink-
um þegar við lítum til baka og
hugleiðum hvað þær hafa fært
okkur. Skyldi verða skipuð ný
nefnd?
Er meiningin að halda áfram
með Fljótsdalsvirkjun og leiða
orkuna yfir endilangt landið fyrir
álver á Suðurnesjum eða ætla
Suðurnesjamenn ef til vill að
virkja fossana sína?
Enn er margt óljóst í samning-
um um nýtt álver og er helst að
skilja að raforkusalan standi tæp-
ast eða ekki undir kostnaði við
öflun hennar auk margs annars.
Ég held að framsóknarmenn
gerðu rétt í því að láta ekki æði-
bunugang iðnaðarráðherra ráða
ferðinni öllu lengur í þessu máli,
heldur taka í taumana, sjá til þess
að vandlega verði staðið að fram-
haldinu og ekki flanað að ákvörð-
unum.
BOKMENNTIR
Greinasafn og ævisaga
Martin Walsen Ober Ueutschland
reden. Suhrkamp 1990.
Felix Gilbert: A European Past.
Memoirs 1905-1945. W.W. Norton 1988.
Greinasafn Walsers nær frá 1979 til
desember 1989 og fjallar um ástand
og horfur á Þýskalandi á þessu tíma-
bili. Fjórar síðustu greinarnar voru
skrifaðar og birtar í Die Zeit og
Frankfurter Allgemeine í nóvember
og desember s.l.
1974 deildi Gúnter Grass á hann
fyrir að styðja ekki Solzhenitsyn
gegn sovéska kerfinu, en síðan hefur
margt breyst, ekki síst Walser sjálfur,
og nú er hann fremstur í flokki
þeirra sem krefjast og hafa krafist
sameiningar þýsku ríkjanna; hann
beitir einkum sögulegum og menn-
ingarlegum rökum. Skipting Þýska-
lands er runnin frá samningagerð-
inni í Yalta, en sú samningagerð
bandamanna varð til þess að tals-
verður hluti Evrópu varð að lifa and-
lega og efnahagslega martröð í 40 ár.
Hann segir frá ferðalagi um Þýska
alþýðulýðveldið fyrir byltinguna s.l.
ár og hugrenningum sínum í sam-
bandi við nafnbreytingar. Eins og
kunnugt er var ýmsum borgarnöfn-
um breytt og ný nöfn gefin til heið-
urs einhverjum baráttumönnum úr
forystusveitum kommúnistaflokks-
ins. Hann minnist í þessu sambandi
á Königsberg, eina þessara borga
sem breytt var um nafn á. Sú borg
tilheyrir nú Sovétríkjunum og heitir
Kaliningrad. Walser telur að tilfinn-
ingin fyrir sögunni sé í rauninni
grundvöllur menningar hverrar
þjóðar, tungumáls og menningar.
Afstaða rithöfunda til sameiningar
Þýskalands var og er mismunandi.
Gúnter Grass hefur löngum barist
gegn sameiningunni; aðrir, einkum
dekurhöfundar kommúnistastjóm-
arinnar í Austur-Þýskalandi, héldu
lengi tryggð við kommúnistastjóm-
ina. Þann 29. nóvember s.l. gáfu
nokkrir höfundar, stuðningsmenn
fyrrverandi stjórnvalda, út yfirlýs-
ingu þar sem þeir hvöttu þjóðina,
þ.e. Austur-Þjóðverja, til að halda
tryggð við „sósíölsk gildi“ fortíðar-
innar og að stuðla að uppbyggingu
nýs og sannari sósíalisma. Meðal
höfunda sem skrifuðu undir þetta
plagg vom m.a. Stefan Heym, Volker
Braun og Christa Wolf. Sú síðast-
nefnda gaf síðan út rit í sumar, sem
skrifað var fyrir ellefu árum, „Was
bleibt?", en þar kvartar hún undan
eftirliti Stasi, leynilögreglunnar, og
persónulegum óþægindum. Bók
Wolfs vakti mikla andúð á höfundin-
um. Hversvegna sagði hún ekkert
undanfarinn áratug? Það varð eng-
inn var við að þeir dekurhöfundar,
sem sumir hverjir em að skrifa af-
sökunarrit, eins og Christa Wolf, hafi
á einn eða annan hátt reynt að Iosa
þjóðina undan martröð sósíalskra
stjórnarhátta. Menn eins og Martin
Walser voru ekki margir, en þeir sáu
hvert stefndi og þeim varð Ijóst eðli
ríkjandi valdhafa í Austur-Þýska-
landi.
í London 5. október 1990 kl. 4 síð-
degis birti breski fjármálaráðherr-
ann, John Major, eftirfarandi til-
kynningu: „Það er æ auðsærra, að
sú stefna ríkisstjómarinnar að við-
hafa háa vexti og aðhald í fjármálum
ríkisins dregur nú úr verðbólgu-
þrýstingi í hagkerfinu. Úr vexti pen-
inga hefur svo snarplega dregið, að
undir sett mörk fellur, og á vexti eft-
irspumar hefur hægt og hægir enn.
Til hækkunar á verðlagi olíu mun
enn segja um nokkurt skeið, en horf-
ur eru á verulega minnkandi verð-
bólgu á komandi ámm, bæði í bein-
um töium og í hlutfalli við verð-
bólgu í öðmm evrópskum löndum.
í þessum kringumstæðum er lækk-
un vaxta nú réttmæt; svo að Eng-
landsbanki er að tilkynna, að lág-
marks lánavextir hans verði á mánu-
daginn 14%, einu prósentustigi
lægri en núverandi gmnnvextir
bankans.
Aðhald í peningamálum og stöðugt
gengi verða enn bráðnauðsynleg til
að draga úr verðbólgu. Til að styrkja
umgerð okkar um ögun í peninga-
málum, höfum við afráðið, að Bret-
land verði nú aðili að gengis-
samknýtingunni (Exchange Rate
Mechanism, ERM) í Skipan evr-
„Evrópsk fortíð" er skrifuð af kunn-
um bandarískum sagnfræðingi, sér-
grein: endurreisnartímabilið fram á
18. öld. Hann hefur stundað kennslu
við bandaríska háskóla og er heið-
ursprófessor við ýmsa evrópska há-
skóla. Bækur hans em fjölmargar.
Hann fæddist í Berlín, var af kunn-
um þýskum ættum, Mendeissohn-
Bartholdy, og starfaði í Þýskalandi
fram til 1933. Þar sem hann var ekki
talinn hreinn aríi af stjórnvöldum,
flúði hann land og gerðist bandarísk-
ur ríkisborgari. Hann kom ekki aftur
til Þýskalands fyrr en haustið 1945,
þá starfandi á vegum Bandaríkja-
ópskra peningamála (European Mo-
netary System, EMS).
Við höfum þess vegna lagt það til
við samstarfsaðila okkar í Evrópska
samfélaginu, að fyrir hlutgengi að
gangi mála munum við ganga til
gengis-samknýtingarinnar (ERM) á
mánudagsmorgun með miðgengi
við DM 2,95 og í fyrstu með 6%
(sveiflu)mörkum."
Þeirri skýringu skal hér við bætt, að
gengi sterlingspunds verður nú á
bilinu DM 278 — 3,13.
Viðbrögð í breskum
fjármálaheimi
Tilkynningunni um aðild Bretlands
að skipan evrópskra peningamála
(EMS) var vel tekið í bresku fjár-
málalífi. í Financial Times helgina
6.-7. október 1990, í „Markets"-
dálknum, var árinni tekið djúpt í:
„Vænst er, að milljarðar sterlings-
punda berist á peningamarkað í City
(of London) á komandi mánuðum
fyrir sakir þessarar ákvörðunar. í
City var talið, að pólitískar ástæður
hafi legið til, að Bretland gekk ein-
mitt nú til gengis-samknýtingarinn-
ar. Það skref var tekið alveg eins og
til var lagt á ráðstefnu Verkamanna-
flokksins (fyrr) í vikunni og sviftir
hers. Hann hefur söguna þegar hann
kemur aftur til fæðingarborgar sinn-
ar, Berlínar, borgar í rústum. Hann
leitar á fornar slóðir, en það var erfitt
að átta sig í öllum rústunum. Hann
fann þó gamalkunnan hellulagðan
stíg, sem hann kannaðist við, það var
stígurinn að æskuheimili hans, en
húsið og garðurinn voru horfin.
Síðan segir hann frá æsku sinni,
daglegu lífi í því umhverfi, sem hann
ólst upp í og ættmönnum sínum,
ferðalogum og námi.
Sá heimur sem hann lýsir er nú all-
ur, heimur þýskrar yfirstéttar og að
auki hafði hann sérstöðu, því að ætt-
menn hans voru nöfn í þýskri menn-
ingarsögu, tónskáld og mennta-
menn. Þessi heimur hrundi við
valdatöku nasista 1933.
Hann segir söguna án allrar tilfinn-
ingasemi, margir kunnir einstak-
stjórnarandstöðuna þess vegna
stefnumáli. íhaldsmönnum er líka
ávinningur af lágum vöxtum."
Aðalgrein Financial Times um helg-
ina reit aðalfulltrúi Bretlands í fram-
kvæmdastjórn EBE, Samuel Brittan,
og sagöi: „Ef höfuðþátturinn að baki
ákvörðunarinnar um inngöngu nú
fremur en síðar var sá, að hagfræð-
ingar fjármálaráðuneytisins féllust á,
að atvinnulegur afturkippur væri nú
á Bretlandi, — ekki aðeins í banka-
starfsemi og fjármála, þar sem við
kveða sérlega há sársaukaóp, heldur
á víðu sviði iðnvöruframleiðslu."
Gvrópska gengis-
samknýtingin
Aðildarlönd að Efnahagsbandalagi
Evrópu tóku upp þau föstu hlutföll á
milli gjaldmiðla flestra þeirra, sem
ganga undir nafninu „gengis-
samknýtingin“ (exchange rate me-
chanism, ERM). Til þeirrar samknýt-
ingar gekk Bretland 5. október 1990,
en Portúgal er enn utan hennar.
Samknýtingin leyfir frávik, 2,25%
upp og niður fyrir svo nefnt mið-
gengi, en nokkru stærri fyrst í stað.
Miðgengi hafa samknýttu gjaldmiðl-
arnir líka gagnvart evrópsku gjald-
miðilseiningunni (european curr-
lingar frá millistríðsárunum koma
við sögu, svo að sagan verður safn
svipmynda, margra minnisstæðra.
Keimurinn af liðinni tíð kemst til
skila. Fyrir þá, sem lifðu þessa tíma
og muna þá nú á síðasta hluta aldar-
innar, er þetta hrikaleg tragedía.
í bókarlok segir hann frá Þýskalandi
1945. Hann hittir Heidegger,
Grotewohl og Kurt Schumacher og
marga fleiri. Hann lýsir upphafinu
að ósamkomulagi hemámsaðilanna
og auknum ítökum Rússa í austur-
hlutum Þýskalands, sem Iauk með
stofnun alþýðulýðveldisins.
Þetta er mjög vel skrifuð bók og
sviðið er einkum Evrópa frá fyrri
heimsstyrjöld og til upphafs hinnar
síðari og stríðsárin og upphaf nýrra
tíma 1945. En þar lýkur sögunni.
Siglaugur Brynleifsson.
ency unit, ecu). Við útreikning gildis
ecu er gjaldmiðlum gefið vægi í
samræmi við efnahagslegan styrk
landa sinna.
Á gjaldeyrismörkuðum er gengi
gjaldmiðla haldið innan tilskilinna
marka fyrir tilverknað seðlabanka
þeirra. Ef verð gjaldmiðlanna á
mörkuðum rís eða fellur að tilskild-
um mörkum, selja seðlabankamir þá
eða kaupa. Um þá íhlutun þeirra
gildir svonefnd Nyborg-Basel sam-
komulagsgerð 1987. Að henni hlut-
ast seðlabankar raunar til, áður en
gjaldmiðla þeirra ber að hinum settu
mörkum, og er það nefnt „milli
marka íhlutun" (intra-marginal int-
ervention). í þessu skyni mælir sam-
komulagsgerðin fyrir um ótakmark-
aðar lánsheimildir seðlabanka á
milli til örskamms tíma (VSFT).
Stefnu í peningamálum marka
seðlabankar meðfram meö tilliti til
gengis gjaldmiðils síns. Ef þeir fá því
samt sem áður ekki uppi haldið (eða
niðri) æskja þeir breytts gengis
gjaldmiðilsins gagnvart öðrum í
„skipan evrópskra peningamála".
Frá 1979 hefur komið til 12 slíkra
gengisbreytinga, en aðeins 5 þeirra
frá 1983.
Fáfnir
IIUR VIÐSKIPTALIFINU
AÐILD BRETLANDS AÐ „SKIPAN
EVRÓPSKRA PENINGAMÁLA"