Tíminn - 04.12.1990, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 4. desember 1990
Tíminn 7
FRAKKLAND

Jón Kristjánsson:
Óskiljanleg
Það er Ijóst að undir forustu núverandi ríkisstjómar hefur náðst
mikill árangur í efnahagsmálum. Milli ríkisstjómarinnar og aðila
vinnumarkaðaríns í landinu hefur tekist óvenju góð samvinna
sem leitt hefur til hinnar svokölluðu „þjóðarsáttar" um kaup og
kjör.
Árangurinn er nú farinn að koma
skýrt í Ijós í jákvæðri þróun efna-
hagsmála á ýmsum sviðum. Þess
vegna þarf að verja þjóðarsáttina og
glata ekki þeim jákvæða árangri sem
náðst hefur.
Þessi þróun kemur m.a. fram í eft-
irfarandi þáttum:
# Útlit er á að verðbólga verði um
8% á ársgrundvelli árið 1990. Það er
sambærilegt eða lægra en í helstu
viðskiptalöndum okkar. Þetta er
betri árangur en náðst hefúr í ára-
tugi, og þetta verðbólgustig er algjör
forsenda fýrir eðlilegum efnahag og
samkeppnisstöðu þjóðfélagsins þeg-
ar til framtíðar er litið.
# Vextir hafa Iækkað, samfara lækk-
un verðbólgu. Nú standa málin
þannig að höfuðstóll lánanna lækk-
ar þegar greitt er af þeim. Þar eru
vatnaskilin, og þennan árangur sjá
allir sem greiða af lánum.
# Á síðustu tveimur árum hefur við-
skiptahalli stórlega minnkað. Hann
hefur þó aukist lítillega á þessu ári
vegna vélakaupa Flugleiða, en í heild
er þróun þessa þáttar mjög jákvæð.
# Afkoma fyrirtækjanna í landinu
hefur batnað verulega í kjölfar þess-
arar þróunar vaxta og verðbólgu.
Það er þessi árangur sem þarf að
standa vörð um. Hann er grunnur til
þess að byggja á nýja sókn til bættra
lífskjara í landinu.
Stjórnarandstaðan heldur því fram
að ríkisstjórnin hafi fengið þessa já-
kvæðu þróun upp í hendumar. Slíkt
er víðsfjarri. Þessi árangur náðist
með margvíslegum aðgerðum
stjómvalda, sem komu til móts við
þau sjónarmið aðila vinnumarkað-
arins að ná raunhæfum og skynsam-
legum samningum.
Það er þessi árangur sem þing-
flokkur Sjálfstæðisflokksins vill gera
að engu með því að fella bráða-
birgðalög ríkisstjórnarinnar um
BHMR-samninginn. Það hefur ein-
Gunnar Dal:
Uppruni mannsins
Upphaf menningar er hægt að
setja á hundrað stöðum, það er því
eðlilegast að setja það hvergi: Upp-
haf menningar er maðurinn. Mað-
ur og menning er eitt. Menningin
er afleiðing af eðli mannsins, ekki
eingöngu af umhverfi. Hinar stór-
felldu umhverfisbreytingar, sem
orðið hafa á síðustu ísöld og eftir
hana, ganga ekki yfir manninn
einan, þær ganga jafnt yfir millj-
ónir tegunda af mismunandi líf-
verum. Hvers vegna verka þessar
róttæku vistfræðilegu breytingar
ekki t.d. á aðrar apategundir,
þannig að þær þrói með sér mál og
tæknimenningu? Auðvitað er
maðurinn sérstakur. Á hinn bóg-
inn megum við ekki gleyma því,
að maðurinn er hluti lífsins og lýt-
ur söinu lögmálum og aðrar Ííf-
verur. Þó að hann búi sér til sinn
eigin heim og sæki til stjarnanna,
þá fæðist hann og deyr eins og
aðrar lífverur. Og hann er auðvit-
að háður náttúrunni, þótt hann
leitist við að búa í sínum eigin
heimi, sem hann býr til sjálfur. Ef
jörðin breytist verulega hrynur
menning hans og tilveru hans lýk-
ur. Og kannski er það, þegar öllu
er á botninn hvolft, engin sérstaða
að vera sérstæður. Eru ekki allar
Iífverur sérstæðar? Er ekki öll
5. grein
sköpun sérstætt undur? Sendir
jafnvel ekki hver einasta fruma út
rafboð á sinni eigin bylgjulengd?
Verður þá ekki niðurstaðan sú, að
eins og aðrar lífverur sé maðurinn
bæði sérstæður og hluti af heild.
Þessu trúir að vísu enginn maður í
hjarta sínu. Hver maður telur sig
bæði sjá og þreifa á því, að hann er
herra jarðarinnar. En þessi trú
gæti byggst á því að enginn maður
er það skýr, að hann skynji meira
en einn milljónasta hluta af nán-
asta umhverfi sínu.
Ekki er sennilegt, að hinn gamli
homo hafi heldur haft neinar
áhyggjur af takmarkaðri skynjun
sinni eða skilningi. Það sem skipti
hann öllu máli var valdið, það að
vera sigursæll í baráttu sinni við
umheiminn.
Homo sapiens sapiens, hinn nýi
maður, steig fyrir 100 þúsund ár-
um fram á svið sögunnar, fyrir-
ferðarmeiri en nokkur önnur líf-
vera, sem áður hafði komið fram á
Jón Kristjánsson
faldlega þær afleiðingar að víxl-
hækkanir kaupgjalds og verðlags
fara af stað á ný, vextimir hækka og
verðbólguskriða er skollin á, eða
eins og Einar Oddur Kristjánsson
orðaði það: „Efnahagslífið springur í
loft upp á skömmum tíma.“ Ég skil
ekki þessa afstöðu frekar en Einar
Oddur. Ég hef reyndar aldrei búist
við að þingmenn Sjálfstæðisflokks-
ins mundu greiða atkvæði með þess-
um lögum, en hafði hins vegar búist
við að þeir myndu sitja hjá eins og
um annað af gerðum ríkisstjórnar-
innar sem þeir vilja ekki taka ábyrgð
á. Hins vegar skýrast línur mjög við
að fá þessa afstöðu. Hún sýnir að for-
ustumenn Sjálfstæðisflokksins í
þinginu hafa ekki ýkja miklar
áhyggjur af verðbólguþróuninni í
landinu.
jörðinni. Þessi nýi maður var ekki
mjög frábrugðinn nútímamannin-
um að andlegu og líkamlegu at-
gervi. Hann stundaði listir og
sagði goðsögur til að útskýra til-
veruna. Hann var afburða veiði-
maður með ný vopn og nýja
tækni. Hann klæddist skinnfatn-
aði og skreytti sig með skartgrip-
um. Sköpunarhæfni hans tók
fram öllu sem áður þekktist. Og
sköpun hans var vísirinn að
menningu okkar. Frá homo sapi-
ens sapiens eru allir nútímamenn
komnir í öllum heimsálfum.
í lok fornsteinaldar hafði maður-
inn farið um alla Afríku. Leifar
hans frá þessum tíma hafa fundist
alveg frá Alsír til Góðrarvonar-
höfða. Þá höfðu menn einnig farið
til Evrópu og komist norður til
Englands og Mið- Þýskalands. Þeir
höfðu þá líka farið til Vestur-Asíu,
alveg til fjallanna í Norður-íran.
Og þeir höfðu þá farið til Indlands,
Suðaustur-Asíu og Indónesíu, al-
veg að Markassarsundi.
En það var yngsti maðurinn,
homo sapiens sapiens, sem dreifð-
ist um allan heim.
BOKMENNTIR
Undraveröld hellanna
Bjöm Hróarsson:
Hraunhellar á íslandi
Mál og menning - 1990
Hellar hafa löngum verið nákomn-
ir ýmsum þjóðsagnavættum, svo
sem tröllum og álfum, að ekki sé nú
minnst á útilegumenn, mennska
eða þá hálftröll. Þá er að útilegu-
mönnum kemur sleppir stundum
dulúð þjóðsögunnar, þar sem þeir
hafa sannanlega verið bústaðir út-
lægra manna, svo sem Surtshellir.
En alltaf hafa þeir verið umvafðir
einhverju óttablöndnu, bæði vegna
þess að þeir eru oftast allfjarri
byggð og auk þess dimmir og illt
um þá að ferðast.
Og þótt við lifum á tækniöld seiða
hellar huga manna enn og til vitnis
um það er þessi bók Björns Hróars-
sonar. Björn hefur ásamt nokkrum
áhugamönnum í nýlega stofnuðu
Hellarannsóknafélagi íslands,
rannsakað og leitað uppi hella í
tæpan áratug með ýmsum aðferð-
um, sem lýst er í þessari forvitni-
legu bók. Þótt höfundur sé jarð-
fræðingur að mennt og gangi því
með hugarfari vísindamannsins að
rannsóknum sínum, er það bert af
formálsorðum hans að það er ekki
síður segulmagn hin ókunna sem
knýr hellarannsóknamenn áfram.
Þegar bókinni er flett verður þetta
skiljanlegra af afar mörgum og
fögrum myndum, sem sýna hvílík-
an furðuheim hellar landsins hafa
að geyma. Er auðvelt að skilja hve
spennandi muni vera að hverfa nið-
ur eða inn um oþ á áður óþekktum
helli og eiga kannske von á að koma
óvænt inni í háa og furðulega loft-
sali, finna ummerki fornar mann-
vistar eða kannske gersemar! Einn-
ig mun það auka á skemmtan
manna af hellaferðum hve ólíkir
hellarnir eru og gerðir þeirra marg-
víslegar. Ágætar upplýsingar er að
finna í ritinu um á hvern hátt hell-
ar myndast (og verða því svo mis-
munandi), hvernig dropasteins-
myndanir ýmsar verða til og svo
framvegis.
Viðamesti hluti bókarinnar er skrá
um íslenska hella og er sá háttur
hafður á telja þá upp í stafrófsröð
eftir því í hvað hrauni þeir finnast.
Vekur það ókunnum lesanda furðu
hve fjöldinn er mikill, enda hafa
margir hellanna fundist fyrst á síð-
ustu árum, eftir að skipulega var
farið að leita þeirra. Dæmi um mik-
ið ævintýri í uppgötvun nýrra hella
er fundur Lofthellis í Mývatnssveit,
en Björn Hróarsson var annar finn-
enda og lýsir þessari reynslu.
Ekki síst er bókinni ætlað að
kenna fólki að ferðast um og um-
gangast hella og er það þarfaverk,
þar sem auðvelt er að skemma þess-
ar náttúrugersemar og margt hefur
forfarist og verið umturnað fram til
þessa. TVúlegt er að þessari vönd-
uðu og skemmtilegu bók verði vel
tekið af þeim sem unað hafa af ferð-
um um landið og vísast vilja kynn-
ast þeirri undraveröld sem svo víða
leynist undir fótum. Mörg greinar-
góð kort prýða, svo og upplýsingar
um merkustu hella erlenda. AM
Sögur galdrakarls
Jorge Luis Borges:
Blekspegillinn
Mál og menning 1990
Sigfús Bjartmarsson þýddi
„Blekspegillinrí' er úrval smásagna
eftir Argentínumanninn Jorge Luis
Borges og mun þetta í annað sinn
sem bók eftir hann kemur út í ís-
lenskri þýðingu. Hin fýrri var smá-
sagnasafnið „Suðrið", er Guðbergur
Bergsson þýddi og út kom fyrir
nokkrum árum.
Bókin dregur nafn af fyrstu sög-
unni í þessu úrvali, þar sem segir frá
galdramanninum Abd-er- Raman al
Masmudi og viðskiptum hans við
Yaqub hinn kranka, einvald í Súdan.
Vel fer á er galdramaður er hafður
fyrir sögumann þegar á fyrstu síðum
bókarinnar, því satt að segja eru sög-
urnar allar sagðar af galdramanni,
þ.e. Jorge Luis Borges sjálfum.
Hið magnaða við frásögnina er það
hve hvernig hinn fáheyrði söguþráð-
ur (sem er af ætt ævintýris og ýkju-
sögu á víxl eða þá samtímis) er trú-
verðugur — uns menn ljúka lestrin-
um og uppgötva að það var verið að
leika á þá, en eru samt hreint ekki
vissir. Þeir eru komnir á vald gjörn-
inganna! Gjarna er til greindur
heimildarmaður eða þá einhver eld-
forn frásögn og þessu dengt fram
fyrir augu lesandans, eins og þarna
hljóti auðvitað hver maður að vera
með á nótunum. Hér er í senn kom-
inn hinn hjartahreini og einangraði
annálaritari útskaganna, sem er viss
um að hann búi í sjálfum nafla al-
heimsins, og heimsmaður svo víð-
förull, margvís og langminnugur að
hann hlýtur að hafa lifað að minnsta
kosti frá Biblíudögum. Ýmist eru
sögurnar njörvaðar niður í tíma
með ártölum og dagsetningum, eða
þá að þær eru eiginlega einskis tíma.
Þannig er um söguna „Undr“, frá-
sögn skálds nokkurs er ferðast til
þjóðar þeirrar er Umar nefnast og
hafa komið öllum skáldskap saman í
eitt orð. Þarna er einhver eilífur
undirtónn, eitthvað af kyni Sigurðar
Fáfnisbana, heiðnigaldur, samt jafn
sannur og nýr og boðskapur Háva-
mála. Stundum eru sögurnar auð-
skildar, eins og þjóðsagan, en stund-
um gerist söguþráðurinn allflókinn,
svo gefa þarf sig allan að lestrinum,
sbr. söguna „Happadrættið í Babýl-
on“. En sú fyrirhöfn launar fyrir sig.
Ógn og hryllingur er fólginn í sög-
unni „Hólmgöngulok", sem þó er
sögð af upphafinni ró og ekki laust
við að það sé brosað í kampinn ein-
hvers staðar milli línanna.
Hlutverk þýðandans hefur ekki ver-
ið létt, sem bæði verður séð af text-
anum, svo og því er í eftirmála er
lýst. En Sigfús Bjartmarsson hefur
glímt hið fimlegasta við galdrakarl
þennan og trúum vér því staðfast-
lega að hér hafi Borges náð íslenskri
höfn harla lítt af volki mæddur.
AM