Tíminn - 12.01.1991, Blaðsíða 4

12
T HELGIN
Laugardagur 12. janúar 1991
SUMARIÐ1921 komu
Kristján konungur X. og
Alexandrine drottning í
heimsókn til íslands.
Þá var gefið út 3. júlí í
Reykjavík konungsbréf
um stofnun hinnar ís-
lensku fálkaorðu.
Stofnun fálkaorðunnar
átti nokkurn aðdrag-
anda. Af embættis-
mönnum mun Jón Hj.
Sveinbjörnsson kon-
ungsritari vafalaust
hafa ráðið mestu um
efnisatriði konungs-
bréfsins og sennilega
samið það. Gerð orð-
unnar svipar um sumt
til Dannebrogsorðunn-
ar, en sitt hvað í orðu-
reglunum virðist sótt í
norskar fyrirmyndir. Um
eitt voru reglur fálka-
orðunnar mjög frá-
brugðnar Dannebrogs-
orðunni. Gert var strax
ráð fyrir að konur yrðu
sæmdar fálkaorðunni,
en slíkt gerðist ekki
með Dannebrogsorð-
unafyrr en árið 1951.
Hans Christian Tegner, prófess-
or við Listaháskólann í Kaup-
mannahöfn, teiknaði fálkaorð-
una og innsigli hennar í samráði
við konungsritara og skjaldar-
merkjafræðinginn Poul Bredo
Grandjean. Orðuna smíðaði Po-
ul Ulrich Michelsen, orðusmiður
í Kaupmannahöfn.
Áður en fálkaorðan var stofnuð
hafði ríkisstjórnin borið málið
undir alþingismenn á lokuðum
fundi árið 1919. Mikill meiri-
hluti þingmanna mun hafa
greitt atkvæði með stofnun orð-
unnar, tveir setið hjá, tveir greitt
atkvæði á móti, en einhverjir
kunna að hafa verið fjarverandi.
Stofnun orðunnar kom ekki
formlega til meðferðar Alþingis
og ekki virðist vera til nein fund-
argerð eða minnisblað frá þess-
um lokaða fundi. Um orðuna var
hins vegar fjallað á Alþingi síðar,
bæði fjárveitingar til hennar og
eins um tillögur og frumvörp
sem orðuna hafa varðað. Verða
þau atriði rakin nokkuð hér á
eftir.
Umræður á Alþingi
Á Alþingi árið 1922 flutti Gunn-
ar Sigurðsson tillögu til þings-
ályktunar um að landstjórnin
fengi því framgengt við konung
að einungis útlendingar yrðu
sæmdir fálkaorðunni og Pétur
Ottesen flutti tillögu um að orð-
an yrði afnumin. Gunnar taldi
liggja að baki orðukerfmu ein-
hverja lægstu hvöt manna, hé-
gómagirnina, og sæktust menn
eftir orðum af sömu ástæðu og
villimenn beri hringi í nefínu,
kínverskar konur gjöreyðileggi á
sér fæturna með þröngum skóm
til þess að ganga betur í augum á
karlmönnum og konur í kaup-
stöðum gangi á svo háum hæl-
um að heita megi að þær gangi á
tánum. Þá séu krossar einatt
hentugt vopn í höndum land-
stjórnar til þess að launa trygga
þjónustu og jafnframt til að
tryggja sér stuðningsmenn.
Margt fleira sagði flutningsmað-
ur. Taldi hann að af umræðum á
leynifundi þingmanna um málið
megi fullyrða að ætlan flestra
hafi verið að orðan yrði einungis
veitt útlendingum. Hins vegar
hafi framkvæmdin orðið sú að
orðunni hafi verið ausið gegnd-
arlaust út. Þá telur þingmaður-
inn að nauðsyn hefði borið til að
skattleggja orðuna, a.m.k. sem
nemi rentum af þeim nær tutt-
ugu þúsundum sem búið sé að
eyða í hana. Einnig vill þing-
maðurinn að landstjórnin leið-
rétti einkunnarorð Jóns Sig-
urðssonar sem séu rangfærð.
Þau hafi verið: Eigi víkja, en á
orðunni standi: Aldrei að víkja.
Jón Sigurðsson hafi verið vitur
maður en ekki þverhaus. Þá seg-
ist Gunnar Sigurðsson vera sam-
þykkur tillögu Péturs Ottesens
um afnám orðunnar.
Pétur Ottesen kvaðst ætla að
þegar á Alþingi 1919 hafi farið að
heyrast raddir um að eigi myndi
annað hlýða, þegar landið hefði
fengið viðurkennt fullveldi, en^
að sýna það með ytri táknum, þ.á’
m. að koma upp heiðursmerki.
Málið hafi fengið fremur daufar
undirtektir á lokuðum fundi
þingmanna sem Jón Magnússon
forsætisráðherra efndi til, en þó
farið svo að meirihluti hafi feng-
ist fyrir því að stofna orðuna, og
telur hann sig ekki misminna að
gert hafi verið ráð íyrir að orðan
yrði einvörðungu veitt útlend-
ingum eða a.m.k. ekki út af því
brugðið nema undir sérstökum
kringumstæðum. Sjálfur segist
hann hafa greitt atkvæði á móti
stofnun orðunnar og annar
þingmaður, Kristinn Daníels-
son. Segir hann orðuna mælast
afar illa fyrir úti um land og beri
að afnema hana með öllu.
2. HLUTI
Ýmsir fleiri tóku til máls. Sig-
urður Eggerz, sem orðinn var
forsætisráðherra í stað Jóns
Magnússonar, sagði að orðan
hefði verið stofnuð að vilja
meirihluta alþingismanna í sam-
bandi við heimsókn konungs og
væri það of mikill hringlanda-
háttur ef sömu þingmenn sam-
þykktu nú að afnema orðuna.
Magnús Guðmundsson sagði að
skipuð hefði verið nefnd eftir
ákvörðun Alþingis og það bein-
línis gert til þess að koma í veg
fyrir að nokkur stjórn gæti mis-
notað hana. Hann mótmælti því
að orðan hefði verið ætluð út-
lendingum einum. Kvaðst hann
hafa verið á fundinum sem fjall-
aði um málið og myndi hann
ekki betur en að þar hefði komið
fram, að útlendingum myndi
þykja lítið til koma ef orðan væri
ætluð þeim einum. Einnig mót-
mælti Magnús Guðmundsson
því að undirtektir hefðu verið
daufar. Slíkt væri ekki hægt að
segja um mál sem einungis tveir
þingmenn af öllum þingheimi
hefðu greitt atkvæði gegn. Nú
væri laust sæti í orðunefnd og
mætti setja í það mann sem ekki
yrði of ör á orður, t.d. Gunnar
Sigurðsson. Gunnar taldi réttara
að setja Pétur Ottesen í nefnd-
ina. Sveinn í Firði Ólafsson
sagðist sjá eftir tímanum sem
færi í þessar umræður. Sam-
þykkt tillögunnar væri móðgun
við konung. Rétt væri það hjá
Magnúsi Guðmundssyni að leyfi
það sem þingið veitti til stofnun-
ar orðunnar hefði ekki verið
bundið því skilyrði að hún yrði
einungis veitt útlendingum, þótt
það væri á hinn bóginn aðal-
ástæðan fyrir því að hún var tek-
in upp. Bar Sveinn síðan fram
frávísunartillögu. Sigurður
Hjörleifsson Kvaran taldi rétt að
geta sýnt erlendum mönnum
þakklætisvott með orðuveitingu
þar sem vér séum hvorki örir né
stórtækir á fé eða gjafir. Bjarni
Jónsson frá Vogi taldi orðuna
sjálfstæðismál og sjálfstæðisvott
að vera laus við dönsku kross-
ana. Þótt orðuveitingar komi
ekki alltaf réttlátlega niður, þá sé
sama að segja um önnur mann-
anna verk. Ekki þyki niðurjöfn-
unarnefndir ávallt réttlátar í
sinni niðurjöfnun.
Málinu lyktaði þannig að dag-
skrártillaga Sveins Olafssonar
var felld og einnig tillögur Pét-
urs Ottesens og Gunnars Sig-
urðssonar.
Málefni orðunnar bar á ný á
góma á Alþingi árið 1924 og þá í
því formi að fjárveitinganefnd
Alþingis bar fram tillögu um að
skora á ríkisstjórnina að undir-
búa löggjöf um skatt af íslensk-
um heiðursmerkjum og leggja
fyrir næsta Alþingi frumvarp um
það efni. Verði skatturinn við
það miðaður að fullkomlega
greiðist kostnaður sá sem ríkið
hefur og hefur haft af fálkaorð-
unni.
Ásgeir Ásgeirsson bar þá fram
breytingatillögu um að eigi yrðu
aðrir sæmdir orðunni en útlend-
ingar og Pétur Ottesen fór af
stað með sitt gamla hugðarefni