Tíminn - 12.01.1991, Blaðsíða 5

Laugardagur 12. janúar 1991
HELGIN
13
að orðan yrði afnumin með öllu.
Tryggvi Þórhallsson fylgdi til-
lögunni úr hlaði fyrir hönd fjár-
veitinganefndar. Gat hann þess
að fálkaorðan væri margrætt
mál innan þings og utan og
hefðu margir haft horn í síðu
orðunnar fyrr og síðar. Þar sem
tilraunir til að leggja orðuna
niður eða takmarka hana ein-
ungis við útlendinga hefðu mis-
tekist, hefði orðið að ráði að
reyna að fá upp þann ekki alllitla
kostnað sem ríkissjóður hefði
haft af þessu. Segist Tryggvi hafa
leitað í landsreikningum að
kostnaðinum við orðuna og séu
þær fjárhæðir sem hann hafi
fundið þannig: Árið 1920 (teikn-
ing fálkaorðunnar) kr. 783,50,
árið 1921 kr. 16.551,50, árið
1922 kr. 6.745. Segir ræðumað-
ur að ef orðukostnaðurinn hefði
orðið svipaður 1923 og hann var
1922 hafí orðan kostað landið á
þessum fáu árum allt að þrjátíu
þúsund krónum. Segja mætti að
fjárveitinganefnd sjálf hefði átt
að semja frumvarp, en það sé
töluvert vandaverk og þurfi und-
irbúning. Fjárveitinganefnd ætl-
ast ekki til að útlendingar greiði
orðuskatt.
í fjárveitinganefnd neðri deild-
ar á þessu þingi sátu auk
Tryggva, Þorleifur Jónsson, Ing-
ólfur Bjarnason, Þórarinn Jóns-
son, Jón Sigurðsson, Pétur Otte-
sen og Magnús Guðmundsson.
Jón Magnússon forsætisráð-
herra sagði að mál þetta yrði at-
hugað ef tillagan yrði samþykkt.
Slíkur skattur væri til í öðrum
löndum og að hér væri ekki farið
fram á neitt nýstárlegt. Aftur á
móti gæti verið vafamál að
leggja skatt á þá menn sem þeg-
ar hafa verið sæmdir heiðurs-
merkjum og eigi mun tíðkast að
greiddur sé skattur af lægstu
stigum heiðursmerkja. Tryggvi
hefði haldið því fram að mikið
hafi verið haft á móti orðunni og
mörgum líkað illa að hún var
stofnuð. Forsætisráðherra sagð-
ist halda að þessi óánægja hefði
mest komið fram í einu blaði,
sem framsögumaðurinn þekkti
vel, en hvort það sé almenn
skoðun skuli hann láta ósagt.
Björn Líndal taldi að með skatt-
lagningu orðunnar væri stefnt
að því að hinum efnaðri mönn-
um einum yrði fært að þiggja
heiðursmerki en hinum fátæk-
ari ekki. Lýsti hann sig mótfall-
inn skattinum. Ásgeir Ásgeirs-
son kvaðst andvígur skattinum.
Hins vegar þurfi ekki að auð-
kenna innlenda menn með
krossum, hér þekki hver annan
og þurfi ekki sérstök merki á þá
sem skara fram úr. Hann segist
ekki amast við því að þessu sinni
að útlendingum séu veitt íslensk
heiðursmerki, en þó hygg ég,
segir hann, að vegur vor yrði
engu minni þótt við hefðum
enga krossa. Lagði hann fram
tillögu um að innlendum mönn-
um yrðu ekki veitt heiðurs-
merki. Hákon Kristófersson
lagði til að málinu yrði vísað til
stjórnarinnar og að í þeirri til-
lögu fælist ekki að stjórnin
skyldi hafa framkvæmdir í mál-
inu heldur skyldi málið hafa þar
hægan svefn svo lengi sem
stjórninni sýndist. Tillaga Há-
konar var felld, en tillaga fjár-
veitinganefndar um að skora á
ríkisstjórnina að undirbúa lög-
gjöf um skatt af íslenskum heið-
ursmerkjum var samþykkt. Hins
vegar fór sú ríkisstjórn sem þá
sat að völdum og allar stjórnir
síðan að ráðum Hákonar Krist-
óferssonar og hafa látið málið
sofa.
Aftur kom orðuskattur til um-
Stórkross
fálkaorðunnar
Til vinstrí: Riddarakross fálka-
orð-unnar (með orðubandi fyrir
konur). Til hægrí: Stórriddara-
kross. Neðst: Stjama stórríddara
ræðu á Alþingi 1933 fyrir at-
beina Vilmundar Jónssonar er
hann bar fram frumvarp um
breytingu á lögum um skemmt-
anaskatt og þjóðleikhús. Sam-
kvæmt frumvarpinu skyldi
greiðast 50-200 króna skemmt-
anaskattur af hverjum fálka-
krossi og af öðrum orðum til-
svarandi skattur. Sendimenn er-
lendra ríkja skyldu undanþegnir
þessum skatti og undanþágu frá
að greiða hann átti ráðherra að
geta veitt þeim sem afsöluðu sér
orðunni. Er ekki hróplegt rang-
Iæti, sagði flutningsmaður, að
hlaða sköttum á hið alþýðlegasta
kvenskraut og öll venjuleg leik-
föng, en láta orðurnar, hin dýru
leikföng stærstu barnanna, vera
algerlega skattfrjáls. Samkvæmt
konungsbréfi um stofnun fálka-
orðunnar er mælt svo fyrir, segir
flutningsmaður, að orðunni
megi sæma „þá menn ... þær
konur, sem öðrum fremur hafa
eflt hag og heiður fósturjarðar-
innar. Fátækir bændur, sjómenn
og verkamenn hafa vissulega
ekkert að óttast af þessum skatti.
Orðunefnd hefur enn ekki kom-
ið auga á að þeir hafi eflt hag eða
heiður fósturjarðarinnar og hún
gerir það áreiðanlega ekki hér
eftir.“
Flutningsmaður gat þess í
framsögu að hann hefði mikla
ástæðu til að halda að enginn
ágreiningur væri um málið í
deildinni. Ýmsir málsmetandi
þingmenn frá öllum flokkum
höfðu komið til sín og tjáð sér
þakkir fyrir að hafa flutt frum-
varpið og óspurðir heitið því
fylgi sínu.
Enginn annar þingmaður tók
til máls. Frumvarpinu var að
venju vísað til nefndar. Nefndar-
álit kom aldrei og frumvarpið
ekki tekið aftur á dagskrá.
Á Alþingi 1966 bar Skúli Guð-
mundsson fram svofellda tillögu
til þingsályktunar:
,AIþingi ályktar að fela ríkis-
stjórninni að beita sér fyrir því
að öll ákvæði um hina íslensku
fálkaorðu og orðunefnd verði
numin úr gildi. Þó skulu þeir,
sem hafa hlotið fálkaorðuna,
halda þeim heiðursmerkjum."
Greinargerðin var í ljóðum
þannig:
Hér er fariö fram á það að fella niður
orðuveitingar og spara
útgjöldin sem til þess fara.
Orðan barst frá okkar grönnum eins
og fleira
þarflaust tildur. Þeir eru vanir
þessu t.a.m. Danir.
Og sagt er Rússar sæmi ýmsa svona
skrauti.
Það er hengt á vildarvini
valdhafanna í heiðursskyni.
Þó að sumir þrái krossa
þá munu fleiri mæla
að enginn íslendingur
ætti að dýrka þannig glingur.
Málið var tekið til umræðu á
sameinuðu þingi.
Flutningsmaður gerði grein
fyrir tillögunni og las upphaf
konungsbréfsins frá 3. júlí 1921
um stofnun fálkaorðunnar og
vakti athygli á því að guð væri
þar ritað með litlum upphafs-
staf en Vér með stórum og að í
bréfinu væru konur ekki taldar
með mönnum, heldur sérstak-
lega. Þegar lýðveldið hafi verið
stofnað 1944 og forseti kjörinn
hafi ekki verið lengi látið bíða
að gefa út forsetabréf um fálka-
orðuna. Þar hafi mönnum enn
verið skipt í tvo hópa, menn og
konur, eins á kóngsins tíð. Þá
segir þingmaðurinn að sam-
kvæmt Ríkishandbók 1965 hafi
fálkaorðan langoftast verið
veitt embættismönnum og öðr-
um opinberum starfsmönnum,
en fáum konum. Meðal orðu-
hafa segir þingmaðurinn marga
mannkostamenn, sem unnið
hafi þjóðinni gagn og séu virð-
ingarverðir. „En þegar litið er á
hópinn í heild er ekki hægt að
segja að þar séu þeir saman-
komnir sem hafa öðrum fremur
eflt hag og heiður fósturjarðar-
innar, sem þó hefði átt að vera
skv. forsetabréfinu frá 1944.“
Átelur þingmaðurinn hve fáar
konur hafi hlotið fálkaorðuna.
„Ég er ekki svo mikill þjóðnýt-
ingarmaður, sem það er kaliað,
að ég sjái nokkra ástæðu til
þess að ríkið reki framleiðslu á
fálkaorðum og mér finnst óvið-
felldið og jafnvel óviðeigandi að
Iáta sjálfan þjóðhöfðingjann,
herra forsetann á Bessastöðum,
vera afgreiðslumann í þessari
ríkisverksmiðju. Ríkið á að
mínu áliti að leggja niður
krossaverksmiðjuna, þar getur
hið frjálsa framtak einstakling-
anna komið til sögunnar og
notið sín fullkomlega. Ef mig
skyldi langa til að eignast
skrautmun til að hengja á mig
vildi ég miklu heldur kaupa
hann sjálfur en láta ríkið gefa
mér hann. Ef einkaframtakið
kemur hér í stað ríkisrekstrar
yrði valfrelsi manna líka miklu
meira en nú er. Hér eru til hug-
myndaríkir og dverghagir gull-
og silfursmiðir og þeir geta
framleitt ýmsar gerðir af
skrautmunum, en í framleiðslu
ríkisverksmiðjunnar vantar
fjölbreytnina."
Ef svo skyldi fara, segir þing-
maðurinn, að meirihluti Alþing-
is vilji að ríki haldi áfram að
framleiða fálkaorðuna, þá þurfi
að fella úr gildi forsetabréfið um
orðuna og gefa út nýtt þar sem
ekki ætti að nefna heiður og hag
fósturjarðarinnar, en að orðuna
skuli einkum veita embættis-
mönnum og þá sérstaklega þeim
sem eru tíðir gestir í veislum
stórhöfðingja innan lands og ut-
an. Þetta segir þingmaðurinn að
sé alveg nauðsynlegt til þess að
bréfið verði í samræmi við fram-
kvæmdina og framkvæmdin í
samræmi við bréfið.