Tíminn - 18.01.1991, Blaðsíða 7

Föstudagur 18. janúar 1991
Tíminn 7
BÓKMENNTIR
Pétur J. Thorsteinsson
Ásgeir Jakobsson:
Bíldudalskóngurinn.
Athafnasaga
Péturs J. Thorsteinssonar.
Skuggsjá.
Ásgeir Jakobsson hefur hér fyllt í op-
ið skarð í útgerðarsögu íslendinga.
Að vísu eru til tvær myndarlegar rit-
gerðir um framkvæmdir Péturs á
Bfldudal: Bfldudalsminning Lúðvíks
Kristjánssonar og grein Ingivaldar
Nikulássonar í ritinu Akranes. Þær
eru báðar einskorðaðar við Bfldudals-
árin.
Margir vita að athafnasaga Péturs á
Bfldudal var frægðarsaga og einhver
veglegasti þáttur skútualdarinnar.
Svo nær það ekki öllu lengra hjá
mörgum.
Ásgeir gerir grein fyrir uppruna Pét-
urs og segir þar vel frá Þorsteini íÆð-
ey, föður hans, og getur annarra
bama hans, en niðjar hjónabands-
bamanna í karllegg nefnast Scheving
Thorsteinsson, þar sem kona Þor-
steins var Hildur dóttir Guðmundar
Scheving. En fyrst og fremst er þetta
athafnasaga Péturs.
Ásgeir telur að Pétur Thorsteinsson
hafi horfið frá hamingju sinni að
verulegu leyti er hann flutti frá Bfldu-
dal til Kaupmannahafnar 1903. Þar
með hafi hann yfirgefið þau umsvif
sem veittu honum mesta lífsnautn og
starfsgleði. Ásgeir er ekki fyrsti mað-
ur sem ályktar svo. Hann vitnar í um-
mæli Jónasar frá Hriflu sem segir:
.Aldrei hafði fjárhagur Bfldudals-
hjónanna verið blómlegri en einmitt
á þessum tímamótum. En þá komu
yfir Ásthildi hugarórar líkir þeim,
þegar Þyri drottning Ólafs TVyggva-
sonar þrábað mann sinn að sækja
eignir hennar í Vindlandi."
Pétur seldi afurðir sínar ytra og
stjórnaði útgerð sinni þar til Milljóna-
félagið tók við, en það hét raunar
Aktieselskabet PJ. Thorsteinsson. Svo
er að sjá að Ásgeir Ieiðrétti ýmislegt
sem haft er eftir Thor Jensen um upp-
haf þess félagsskapar í minningabók
hans. Pétri var fljótlega ýtt úr stjóm
félagsins, en hann náði þaðan þó
nokkru fé, sem enginn mun vita
hversu mikið var. En með bví hóf Pét-
ur ný fyrirtæki. Þau telurÁsgeir hvert
af öðru. Að öðru leyti tapaði Pétur öll-
um eigum sínum sem runnu inn í
Milljónafélagið. Þó er þess að gæta að
hvergi kemur fram hvað hann átti
sjálfúr utan við Bfldudalsverslun.
Trúlega hefur hann átt íbúðarhús sitt
í Kaupmannahöfn sjálfur. En hann
átti ekki sjálfur togara utan við Millj-
ónafélagið eins og Thor Jensen.
Ásgeir hefúr kannað firmaskrár og
veðmálabækur til að rekja feril Péturs
á athafnasviðinu. Auk þess segir hann
að Pétur Thorsteinsson sendiherra
hafi safnað ýmsum heimildum um
afa sinn, sem orðið hafi ómetanleg
hjálp við að gera bókina.
Milljónafélagið er kannske stærsta
dæmi um tilraunir Dana til að ná tök-
um á fiskveiðum og fiskverslun á ís-
landi. Mér er ekki kunnugt um neitt
yfirlit um þær tilraunir. Ásgeir nefnir
t.d. Garðarsútgerðina á Austfjörðum.
Kringum aldamótin sáu íslenskir
menn í hillingum möguleika á ís-
landi ef ekki vantaði fjármagn. „Stór-
fé, það dugar ei minna,“ sagði Einar
Benediktsson. Og það voru fleiri en
hann sem leituðu uppi fjármálamenn
erlendis og freistuðu þeirra að ávaxta
fé sitt á íslandi. Ásgeir Jakobsson vík-
ur að þessu í bók sinni að því leyti
sem það snertir feril Péturs. Og það er
góðra gjalda vert svo langt sem það
nær.
Það er ljóst að mjög hefur skipt um
fjárhag Péturs frá því sem auður hans
var mestur. Þó mun heimilið aldrei
hafa búið við skort. Og víst eru kjör
þeirra Ásthildar Thorsteinsson og
Þuríðar Kúld ósambærileg. Auðvitað
gatÁsthildur ekki gefið á báðar hend-
ur í elli sinni eins og áður. Og víst
reyndi hún þunga harma og mótlæti
Ásgeir Jakobsson.
innan fjölskyldunnar. En Þuríður
missti öll böm sín nema einn óláns-
mann og andaðist blásnauð. Svo er
eftir að meta hver munur var á skap-
lyndi þessara merku kvenna og við-
horfum þeirra við mótlætinu sem
báðar reyndu.
Bók Ásgeirs Jakobssonar um Pétur
Thorsteinsson er fróðleg um margt
og fyrir minn smekk er hún líka
skemmtileg.
Halldór Kristjánsson.
Dr. Benjamín H.J. Eiríksson:
Refsar Guð?
Þetta nýja ár byrjaði þannig fyrir mér, að upp í hendur mínar
kom næstum tveggja ára gömul úrklippa úr Morgunblaðinu,
blaðagrein eftir Sigurbjöm Einarsson biskup: „Lán eða lán-
leysi“. (Mbl. 5. mars 1989) Hún hafði einhvem veginn orðið út-
undan, gleymst, víst vegna annarra hluta. En nú kvaddi hún sem
sagt dyra. Við höfum báðir skrifað nokkuð um það mál, sem bisk-
upinn fjallar um, en minnst af þeim skrifum mínum hefir birst á
prenti, enn sem komið er.
Dr. Sigurbjörn hefir lengi boðað
skoðanir sem ganga þvert á 2000
ára gamlan boðskap kirkjunnar.
Ég ætla að nefna aðeins fáein
dæmi.
Spámenn Biblíunnar segja ekki
neitt (satt) um framtíðina. Þeir
spá ekki, í venjulegum skilningi
þess orðs. Dauði Jesú á krossi var
ekki fórnardauði heldur sýni-
kennsla. Jesús kemur ekki aftur.
Eilífa lífið er ekki eilíft líf, heldur
eigind. Ég læt þessi fáu dæmi
nægja að sinni.
Biblían er orð Guðs. Hún er op-
inberun hans til mannanna. Sú
opinberun gerist smám saman í
rás tímans. Hún er stigmögnuð.
Spámenn ísraels vissu meira en
Móses, og Jesús sagði enn meira.
Víða í orðum hans kemur fram, að
hann er að reyna að segja ekki of
mikið. En ég segi bert hluti sem
hann boðaði aðeins sem hálf-
kveðnar vísur, eða dulbjó í mis-
skiljanlegum orðum. Og nú kem
ég að grein biskups.
Dr. Sigurbjörn skrifar gegn
þeirri skoðun, að menn endur-
fæðist til nýrrar jarðvistar, komi
með syndabagga frá fyrri tilveru,
þetta sem Biblían kallar upprisu,
og kalt og rólega erfðasynd; enn-
fremur að menn hljóti örlög sam-
kvæmt því. Hann skrifar gegn
þeirri skoðun, að fyrir illa breytni
hljóti menn illt hér á jörð, refs-
ingu Guðs.
En refsar Guð í reynd? Spámenn
Gyðinga eru ekki myrkir í máli,
segir biskupinn samt: „Þeir flytja
þung dómsorð í nafni Guðs. ...
Guð lætur ekki að sér hæða.“ En
þá kemur óhjákvæmilega spurn-
ingin: Hver er dómarinn og hver
framfylgir dómnum, og hvar? Eða
er þetta allt ekki annað en hið al-
menna orðalag spámannanna, eða
bara innantóm orð geðvondra
manna?
Máli sínu til stuðnings færir
biskupinn fram svar Jesú feitletr-
að: „Nei, segi ég yður.“ Þessi orð
eru aðeins hluti af setningu. Bisk-
upinn sleppir framhaldinu. En
hverju er Jesús að neita? Ég ætla
að tilfæra versin úr Biblíunni, svo
að lesandinn geti sjálfur áttað sig:
í sama mund komu einhverjir og
sögðu honum frá Galfleumönn-
um, að Pílatus hefði blandað blóði
þeirra í fórnir þeirra. Jesús mælti
við þá: „Haldið þér, að þessir Galí-
leumenn hafi verið meiri syndarar
en allir aðrir Galfleumenn, fyrst
þeir urðu að þola þetta? Nei, segi
ég yður, en ef þér gerið ekki iðrun,
munuð þér allir farast eins. Eða
þeir átján, sem turninn féll yfir í
Sílóam og varð að bana, haldið
þér, að þeir hafi verið sekari en
allir þeir menn, sem í Jerúsalem
búa? Nei, segi ég yður, ef þér gerið
ekki iðrun, munuð þér allir farast
eins.“ (Lúkas 13,1-5)
Svar biskupsins heldur áfram:
„Þetta skýlausa nei hans tekur af
öll tvímæli um viðhorf hans til
þeirrar hugmyndar, að slysfarir
eða illvirki blóðhunda skýrist með
því, að þeir sem fyrir verða séu að
gjalda synda sinna, hreppa mak-
leg málagjöld." Biskupinn hafnar
einnig berum orðum að menn
uppskeri samkvæmt „breytni í
fyrra jarðlífi".
En túlkar biskupinn svar Jesú
sannleikanum samkvæmt? Nei,
það gerir hann ekki. Hann snýr
svari Jesú við, meiningunni!
Merking orða Jesú er einfaldlega
þessi: Já, þér munuð allir farast
eins og Galíleumennirnir vegna
þess að þér eruð allir jafn sekir og
þeir. Það er alls ekki um meiri eða
minni sekt að ræða í dómi Jesú.
Þeir eru einfaldlega allir sekir og
verðskulda að farast allir eins. Jes-
ús segir: eins, EINS! Jesús er ekki
að neita þýðingu sektarinnar fyrir
örlög mannanna, heldur mismun
sektarinnar í umræddu sambandi.
En hvað með það að farast?
Verður ekki að líta svo á, að verið
sé að tala um refsingu og þá að
undangengnum dómi?
Er undankoma? Já! ef þér iðrist!
Annars ... Jesús er að ýja að því, að
nýir tímar séu í vændum, hjálp-
ræðistímar. Þá geti menn fengið
syndafyrirgefningu fyrir trú, trú á
hann og fórnardauða hans. En
undir handleiðslu biskupsins er
svo komið, að langt er orðið síðan
að ég heyrði orð eins og synd eða
iðrun af predikunarstól. En hvers
vegna þurfa menn að iðrast? Er
það ekki einmitt vegna þess, að
breytni þeirra verðskuldar refs-
ingu? Og að iðrist þeir ekki, verði
þeim refsað?
Jesús segir því, að mönnum sé
En hvað með það
að farast? Verður
ekki að líta svo á,
að verið sé að tala
um refsingu og þá
að undangengnum
dómi?
refsað með slysförum og hermd-
arverkum illra manna, fanta, að
minnsta kosti stundum, þvert of-
an í orð biskupsins: „Þér munuð
allir farast eins,“ segir Jesús.
Mig furðar í sannleika, að
menntaður maður í hárri stöðu,
biskup, skuli beita svona rang-
túlkun að hætti lágkúrulegra pól-
itískra ádeiluskrifara, og það í
máli sem varðar sálarheill allra.
Boðskapur biskupsins er síður en
svo saklaus og meinlaus. Hvers
vegna ættu menn að hafa áhyggj-
ur af sálarheill sinni, ef hvorki er
til framhaldslíf, eilífa lífið, né refs-
ing fyrir illa breytni? Að sjálf-
sögðu verður þetta allt að skiljast
og gerast á mannlega vísu, því að
menn eiga í hlut. Og hvert væri
hlutverk kirkjunnar, ef hún með-
tæki endanlega boðskap biskups-
ins?
Biskupinn segir sjálfur að spá-
mennirnir flytji dómsorð Guðs.
En þeim dómi á víst ekki að fylgja
nein refsing, orð þeirra eru aðeins
hugsuð sem almenn áminning.
Að öðru leyti held ég að sú hug-
mynd, að kristnir menn dæmdu
samferðamennina dómi Guðs, sé
einkaeign biskupsins. Ég held að
engum öðrum dytti í hug, að þeir
hefðu slíkt vald, það er að segja,
nema þessi eini, sem Biblían segir
að þetta vald sé á hendur falið,
Jesús.
Kenningar prestanna bera með
sér, að þeir eru flestir illa að sér í
Biblíunni. Um viðhorf Sigur-
bjarnar biskups hefi ég fjallað í
alllöngu máli við ýmis tækifæri,
þótt ekki sé allt komið á prent.
Nýi biskupinn virðist síst betur að
sér í Biblíunni. í nýjárspredikun
sinni sagði hann um Guð: Hann
er, hann verður ekki og hann var
ekki. (Sjá Mbl. 2. janúar síðastlið-
inn.)
í Opinberun Jóhannesar, sem er
seinasta bók Biblíunnar, 8. versi,
1. kapitula, stendur: Ég er Alfa og
Ómega, segir Drottinn Cuð,
hann sem er og var og kemur,
hinn alvaldi.
Það er erfitt að kyngja því, að
ekki einu sinni biskuparnir viti
hvað stendur í Biblíunni um sum
undirstöðuatriði trúarinnar. Með
árunum hefi ég sannfærst um
það, að þorri prestanna er löngu
hættur að lesa Biblíuna.
Ég lýk þessum orðum með því að
segja, að Guð hefir sýnt mér á
margvíslegan hátt, hvernig þess-
um málum sé skipað hér á jörð,
örlög mannanna, OG ÞAÐ MARG-
SINNIS Á SVO SKÝRAN HÁTT, að
ekki verður misskilið. í þeim mál-
um er margt furðulegt, sumt mik-
ið óskemmtilegt, annað undur-
samlegt. Til manna og málefna
hefi ég útsýn sem aðrir menn hafa
ekki. 5.1.1991.
LESENDUR SKRIFA Wk

Eftir þing-
flokksfund
sjálfstæðis-
manna
Argir fleygðu íhaldshafti,
eftir sviftingar.
ÓIi Garðar orðlaus gapti
og át svo lygamar.
Kvenna-
listakonur
álykta
Vetnið er vænlegur kostur,
við veljum það konumar.
En álmálið mengar og
mengar
og magnar upp deilumar.
Hraðar sér á hundavaði,
hann með E.B. sjón.
Álsamning á auðu blaði
undirritar Jón.
Veltir sléttum vöngum Jón,
völd of mikil hefur.
Tæplega getur talist flón
en tvímælalaust refur.
Þ.Dan.
•swww w»nRnwwvnvi<»\ ittiii iii: ■ijjijíj.'.víw.'j