Tíminn - 27.03.1991, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 27. mars 1991
Tíminn 9
Fækkun kransæðadauðsfalla bættum lífsháttum að þakka en ekki nýrri tækni eða lækningaaðferðum:
Blóðtappadauði
á hröðum flótta
Kransæðadauösföllum fækkaði verulega hér á landi á síðari hluta
níunda áratugarins, sérstaklega meðal miðaldra fólks og yngra,
samkvæmt niðurstöðum rannsókna, sem greint er frá í Læknablað-
inu. Sérstaka athygli vekur, að þessi fækkun er í beinu hlutfalli við
fækkun kransæðatilfella, þ.e. þeirra sem veikjast. Þessi fækkun
kransæðadauðsfalla er að mestu eða öllu leyti talin bættum lífshátt-
um að þakka.
En hinar nýju (og dýru) lækningarað-
ferðir, lyf, tæki og tækni virðast eiga
sára lítinn ef nokkum hlut að máli, að
því best verður séð. Nikulás Sigfusson
læknir á Rannsóknarstöð Hjarta-
verndar, er einn þeirra sem skrifar
um þessa könnun í Læknablaðið.
Já, það er alveg rétt skilið, að þessi
lækkun sem fram hefur komið á dán-
artíðni skýrist að langmestu leyti —
eða 70-80% — af þeim breytingum
sem orðið hafa á áhættuþáttum
kransæðasjúkdóma. Bættar lækn-
ingaaðferðir gætu kannski átt þátt í
15-20% af þessum samdrætti í dánar-
tíðni", sagði Nikulás. Það hlutfall
kransæðasjúklinga sem dó hafi að
vísu lækkað lítillega á því tímabili
sem nákvæmastar tölur eru til um,
1981-1988. En munur sé hins vegar
svo lítill, að hann sé ekki marktækur.
Ennþá sé því ekki hægt að fuilyrða
um það, að marktækt fleiri kransæða-
sjúklingar haldi lífi vegna nýrra og
bættra lækningaaðferða, lyfja og þess
háttar.
Á því tímabili sem hér um ræður
hafa komið til blóðþynningar, æða-
víkkanir, framhjáskeytingar æða, ný
lyf og neyðarbíll svo nokkuð sé nefnt.
„Allt þetta virðist þó ekki duga tii að
ná fram marktækri lækkun dánar-
hlutfalls miðað við lækkun krans-
æðatilfeliá', sagði Nikulás. Könnunin
nær aftur til ársins 1951. Tíðni krans-
æðadauða meðal karla óx mjög hratt
og hafði meira en tvöfaldast um 1965,
þegar hún náði hámarki raunar hjá
báðum kynjum. Fjöldi árlegra dauðs-
falla breyttist síðan hlutfallslega lítið
fram á níunda áratuginn.
Dánartíðni Iækkaði hins vegar
marktækt milli 1981-85 til 1986-88,
eða um 17% hjá körlum og 12% hjá
konum. Þær tölur miðast við meðal-
tal allra aldurshópanna. En þar sem
kransæðadauðsföllum hefur ekki
fækkað meðal fólks 75 ára og eldra
hefúr dánartíðnin lækkað hlutfalls-
lega miklu meira meðal þeirra sem
yngri eru, og mest í meðal fólks um
og undir miðjum aldri.
Sömuleiðis var kannað hverjar
breytingar hefðu orðið á þrem helstu
áhættuþáttum kransæðasjúkdóma;
þ.e. reykingum, kólestróls í blóði og
blóðþrýstings. Niðurstöðumar em
sagðar benda ti! þess að heildaráhætt-
an af völdum þessara þriggja þátta
hafi farið lækkandi frá miðjum átt-
unda áratugnum og náð 34-37%
lækkun 1988. Svo dæmi sé tekið
reyktu 54% karla árið 1968 en aðeins
25% árið 1988. Þykir þetta benda til
þess að áhrif breytinga á áhættuþátt-
um komi fyrst fram allmörgum ámm
síðar í fækkun kransæðatilfella.
Sömuleiðis þótti athyglivert, að
áhættan virðist minnka fyrst meðal
þess hóps sem var í hvað mestri
hættu. Síðan segir:
„Breytingar á þessum þrem áhættu-
þáttum virðast skýra lungann af
Leiðrétting:
Bandalag kvenna -
ekki jafnaðarmanna
Missagt var í Tímanum sl. laugar-
dag að Bandalag jafnaðarmanna
væri meðal eigenda hússins að Hall-
veigastöðum við Túngötu í Reylqa-
vík.
Það rétta er að Bandalag kvenna í
Reykjavík er einn þriggja eigenda að
húsinu. Leiðréttast þessi leiðu mis-
tök hér með.
fækkun kransæðadauðsfalla, að
minnsta kosti í aldurshópi 45-64 ára,
þar sem hlutfallslækkunin er svipuð á
áhættu og dánartíðni.
Niðurstöður þessara rannsókna
gætu því samrýmst því að skýra megi
stóran hluta fækkunar kransæða-
dauðsfalla á íslandi síðustu árin með
breytingum á þrem helstu áhættu-
þáttum kransæðasjúkdóms, þ.e. reyk-
ingum, kólesteróli og slagbilsþrýst-
ingi".
Nikulás telur niðurstöður þessarar
könnunar sýna það alveg ótvírætt að
með breyttum lífsháttum sé hægt að
ná umtalsverðum árangri í barátt-
unni við kransæðasjúkdóma — og
kannski miklu meiri heldur en unnt
væri að ná með miklum og flóknum
lækningatækjum, þótt auðvitað þurfi
læknar líka á þeim að halda.
Er þá kannski hætt við að fólk sé
haldið nokkurri oftrú á ýmiss konar
„undratækjum'?
Já, maður verður talsvert var við
það að fólk er svo tæknilega sinnað á
öllum sviðum nú til dags, að það
heldur að hægt sé að leysa öll vanda-
mál með nýrri, dýrari og flottari
tækjabúnaði. En í þessu efni, þegar
um er að ræða sjúkdóma eins og
kransæðasjúkdóma, sem menn
þekkja í raun enga lækningu á, þá
held ég að forvarnirnar séu eiginlega
það eina sem líklegt er að skili ein-
hverjum árangri, svona eins og sakir
standa hjá okkur núna“, sagði Niku-
lás Sigfússon, iæknir. - HEI
Hér má glöggt sjá hve kransæðadauösföllum flölgaði hlutfallslega mik-
iö meðal karia upp úr miðri þessari öld, sérstaklega þó í yngstu aldurs-
hópunum. Og síðan í öðru lagi hvað þeim hafur fækkað mikið á síðari
helmingi níunda áratugarins, og þá sömuleiðis mest í yngstu aldurshóp-
unum. Hjá körlum undir 45 ára aldri eru dauðsföll nú orðin hltufallslega
færri heldur en um 1950.
Bifreiðaskoðun íslands
Ný skoðunarstöð
opnuð á Akureyri
Ný skoðunarstöð Bifreiðarskoðunar íslands var opnuð á Akureyri sl.
fimmtudag, og er þetta fyrsta stöðin sem opnuð er utan Reykjavík-
ur. Húsnæði stöðvarinnar er 450 fermetrar, og kostaði fuílbúið
tækjum um 50 milljónir króna. Tvær brautir eru í húsinu, önnur
fyrir fólksbifreiðar og hin fyrir vörubfla. Afkastageta stöðvarinnar er
20 þúsund bflar á ári. Starfsmenn stöðvarinnar eru fjórir, og er Þor-
steinn Friðriksson forstöðumaður hennar.
Allmikil breyting er á skoðun bif-
reiða með tilkomu stöðvarinnar.
F.o.f. batnar aðstaða skoðunar-
manna sem þurfa ekki lengur að
skoða bifreiðar utandyra hvernig
sem viðrar, og einnig verður skoð-
unin nákvæmari í búnaði skoðunar-
stöðvarinnar. Bifreiðum er nú ekið
gegnum húsið og prófaðar í ýmsum
tækjum.Ætlast er til að eigandi bif-
reiðarinnar fylgi henni gegnum
skoðunarstöðina, og fái þannig
nauðsynlegar upplýsingar um
ástand hennar. Meðal nýjunga sem
teknar eru upp við skoðun eru
mengunarmælingar á útblæstri bif-
reiða.
Ætlast er til að eigendur ökutækja
á Eyjafjarðarsvæðinu, og austur í
Þingeyrjarsýslu færi bifreiðar sínar
til skoðunar á Akureyri. Þá er einnig
stefnt að því að eigendur stórra bíla
hvar sem þeir búa á landinu færi þá
til skoðunar annað hvort á Akureyri
eða í Reykjavík.
Um helgina var einnig opnuð skoð-
unarstöð fyrir Austurland, og er hún
staðsett í Fellabæ. Áætlað er að ein
skoðunarstöð verði í hverju kjör-
dæmi Iandsins, og í sumar verður
hafist handa viö framkvæmdir á
þremur stöðum, á Selfossi, í Borgar-
nesi og á ísafirði. Á þessum stöðum
verða byggðar stöðvar með einni
braut, og er áætlaður kostnaður við
þessar þrjár stöðvar um 90 milljónir
króna, 30 milljónir á hverja stöð.
hiá-akureyri.
Akureyri
Listadag-
ar í Lax-
dalshúsi
Um páskana verða haldnir lista-
dagar í Laxdalshúsi á Akureyri.
Að listadögunum standa fjöl-
listamenn sem kalla sig Norð-
anpiita, og hafa m.a. haldið tón-
leika víðs vegar um Norðuriand
undanfariö.
Listadagarnir hefjast á föstu-
daginn langa, en þá opnar Jón
Laxdal Halldórsson listmuna-
sýningu og hefst hún kl. 16.00.
Sýningin verður svo opin frá
kl.14.00-18.00 til og með 1.
apríl.
Laugardagskvöldið 30. mars
kl.21.00 er boðið upp á bók-
menntadagskrá, þar sem Guð-
brandur Siglaugsson les upp úr
verkum sínum. Á páskadags-
kvöld kl. 21.00 mun síðan
hljómsveitin Norðanpiltar verða
Fyrsta Listahátíð æskunnar haldin 20. til 28. apríl nk.:
Til að vekja athygli á listsköpun
Menntamálaráðuneytið og Reykjavflcurborg efna til Listahátíðar
æskunnar vikuna 20. til 28. aprfl nk., en í þeirri viku er sumardag-
urinn fyrsti. Listahátíðin verður á ýmsum stöðum í borginni, t.d.
mun verða hátíðardagskrá í Borgarleikhúsinu laugardaginn 20. apr-
fl og hún síðan endurtekin viku síðar. Þá er áætlað að halda þing-
fund æskunnar í Alþingishúsinu. Tilgangur hátíðarinnar er að vekja
athygli á listsköpun bama og hvetja böm, foreldra, fóstrur og kenn-
ara til áframhaldandi gróskumikils starfs á þessu sviði. Áætlað er að
halda slíka listahátíð annað hvert ár.
Dagskrá listahátíðar æskunnar er
fjölbreytt, í Borgarleikhúsinu verð-
ur einnig sýning þar sem leikhópar
grunnskólanna koma fram sunnu-
daginn 21. aprfl. Dansráð íslands
stendur fyrir dagskrá 28. apríl og
sumardaginn fyrsta verður hátíðar-
dagskrá fyrir yngri börn.
I Menningarmiðstöðinni Gerðu-
bergi og á Hótel Borg verður fjöl-
breytt dagskrá alla dagana. Mynd-
listarsýningar verða á Listasafni ASÍ,
Listasafni Islands, Stöðlakoti, Spron
Breiðholti, Hlaðvarpanum, Útvarps-
húsinu, félagsmiðstöðvum, skólum,
leikskólum, Háskólabíói og mennta-
málaráðuneytinu. Auk þess verða
mvndverk barna sýnd í ýmsum fyrir-
tækjum og stofnunum þessa viku.
í Ásmundarsal verður listasmiðja
þar sem börn vinna með arkitektum
stefnt að rokktónleikum á Lækjar-
torgi að kvöldi síðasta vetrardags.
Á þingfundi æskunnar í Alþingis-
húsinu, sem áætlaður er, munu
börn og unglingar verða þingmenn
og koma á framfæri við fullorðna
fólkið hvernig þau telja að stjórna
eigi landinu. ÖIl atriði hátíðarinnar
verða nær eingöngu unnin af börn-
um og unglingum.
Listahátíð hefur verið haldin frá ár-
inu 1970 sem einkum hefur verið
miðuð við fullorðið fólk. Nú er kom-
ið að börnunum og ætlunin er að
listahátíð æskunnar verði haldin
annað hvert ár þ.e. þau ár sem Lista-
hátíð í Reykjavík er ekki, og þá með
þátttöku allra landshluta. Jafnframt
er ákveðið að efna til samkeppni
meðal allra barna og unglinga í
landinu um merki Listahátíðar æsk-
unnar. —GEÓ
en einnig er stefnt að listasmiðjum í
tengslum við dagskrá Listasafns ís-
lands og á fleiri stöðum. Æskulýðs-
samband kirkjunnar í Reykjavíkur-
prófastdæmi mun taka virkan þátt í
hátíðinni m.a. verða atriði á þess
vegum í Langholtskirkju. Einnig
verða barnamessur þar sem börn
koma fram.
Listahátíðarvikuna fara börnin
með list sína á ýmsar sjúkrastofnan-
ir og elliheimili, en einnig fara dans-
hópar og tónlistarhópar út í skólana.
í nokkrum dans- og tónlistarskólum
verður „opið hús“ og fleira. Kvik-
myndir fyrir börn verða sýndar í
kvikmyndahúsum þessa viku og
kvikmyndir sem börn og unglingar
hafa gert verða einnig til sýnis.
Rokktónlistin fær einnig stað í dag-
skránni á „Púlsinum" og einnig er
íslendingar setja
nýtt met í ostaati
Sala á nýmjólk hefur minnkað um
30% á átta árum. Heildarneysla á
mjólk hefur samt sem áður ekki
minnkað á þessum árum því að
neysla á léttmjólk og undanrennu
hefur aukist stöðugt.
Þessi þróun hélt áfram á síðasta
ári, en þá minnkaði sala á nýmjólk
um 5% en sala á undanrennu jókst
um 15% og á léttmjólk um 8%. ís-
lendingar hafa aldrei borðað eins
mikið af ostum og á síðasta ári, eða
2,7 tonn. Aðeins þrjár þjóðir í ver-
öldinni borða meira af ostum en ís-
lendingar.
Fyrirtæki í mjólkuriðnaði hafa
undanfarnar vikur verið að halda að-
alfundi sína. Afkoma fyrirtækjanna
er almennt góð og má það þakka
stöðugu verðlagi, hagstæðri vaxta-
og gengisþróun samfara þjóðarsátt.
Neysla á mjólkurafurðum hefur vax-
ið Iítillega ár frá ári, en stóð nánast í
stað á síðasta ári. Mjólkurfram-
leiðsla jókst hins vegar um 7,2%.
-EÓ