Tíminn - 11.04.1991, Blaðsíða 11

10 Tíminn
Fimmtudagur 11. aprfl 1991
Fimmtudagur 11. apríl 1991

■ v
W'
■< •
1H
.
11111
'
bz>\
I" ■
1
:
íslendingum farsælast að velja gengisfestu sem hornstein, segir Jóhannes Nordal
Mikið í húfi
nú dýrkeyptum stöðugleika
Ein áleitnasta spurningin á sviði efnahags-
mála í dag er hvernig tryggja megi áfram-
hald þess stöðugleika sem náðst hefur eftir
að kjarasamningarnir frá febr. 1990 renna
út, sagði Jóhannes Nordal seðlabankastjóri
á ársfundi bankans í gær. Pótt árið 1990 hafi
hvorki orðið þjóðarbúinu gjöfult vegna
framleiðsluaukningar né hagstæðs við-
skiptajafnaðar, verði þess sérstaklega
minnst vegna hins mikla árangurs sem þá
náðist í lækkun verðbólgunnar, sem í fyrsta
skipti í tvo áratugi hafi náð því að verða
u.þ.b. hin sama og í öðrum OECD- ríkjum. í
ræðu sinni fjallaði Jóhannes hvað mest um
þá tvo þætti í stjórn peningamála, þar sem
hann telur að úrbóta sé þörf, ef íslendingar
eiga að njóta þeirra miklu breytinga sem nú
eru að verða hér á landi og í Evrópu. Annars
vegar gengisfestu, sem hann telur mikil-
vægt grundvallarmarkmið efnahagsstjórnar
á komandi árum. Hins vegar umbætur í
stjórn peningamála.
Mikið í húfi
Skilyrði til lækkunar verðbólgu sagði Jó-
hannes hafa verið betri í upphafi síðasta árs
en um margra ára skeiö. Hve fljótt þau nýtt-
ust hafi hins vegar ráðist af þeim raunsæu
og vel útfærðu kjarasamningum, sem gerð-
ir voru í febrúar á s.l. ári. Með þeim hafi
grundvöliurinn verið lagður og forsendur
þeirra hafi hingað til staðist í öllum megin-
atriðum. Meðalgengi krónunnar sé óbreytt
og almennar verðlagshækkanir nálægt sett-
um mörkum, þrátt fyrir hækkun olíuverðs.
Útlit sé fyrir 6% verðlagshækkun á ári á
samningstímanum í heild. Sagði Jóhannes
því til mikils að vinna, að unnt reynist að
tryggja áframhaldandi stööugleika eftir að
kjarasamningarnir renna út í september.
„Þótt mikið muni þá velta á mati launþega
á gildi stöðugleikans fyrir hagstæða þróun
lífskjara og atvinnu, er varanlegs árangurs
því aðeins að vænta að stjórnvöldum takist
að treysta undirstöður jafnvægis í efnahags-
málum með stefnu sinni á sviði fjármála
ríkisins, peningamála og gengismála."
Áframhald fastgengis-
stefnu?
Þar sem gengisstefnan hljóti ætíð að vera
ein mikilvægasta forsenda almennra kjara-
samninga, segir Jóhannes brýnt að sem
fyrst verði úr því skorið hvort fastgengis-
stefnunni frá desember 1989 verði haldið
áfram eftir 1. september. Hér sé meira í húfi
en næsta samningslota á vinnumarkaön-
um. „Mér virðist ótvírætt, að efnahagsþró-
unin hér á landi, ásamt reynslu annarra
smáríkja, styðji þá skoðun, að íslendingum
sé farsælast að velja gengisfestu sem horn-
stein efnahagsstefnu sinnar í framtíðinni.
Takist að gera gengisfestu trúverðuga er
hún tvímælalaust öruggasta leiðin til þess
að tryggja til langframa hliðstæða þróun
verðlags og launa hér á landi og í viðskipta-
löndum okkar.“ Þótt ýmis vandamál geti af
þessu leitt telur Jónannes þau alls ekki vega
upp á móti kostum stöðugleika í verðlags-
þróun.
Frá aðalfundi Seðlabanka Islands í fyrradag .Dr. Ágúst Einarsson í ræðustóli.
Ríkishalla þrýst niður um
helming, þrátt fyrir
erfitt árferði
„Betra samræmi hefur náðst milli stefnunnar í
ríkisfjármálum og peningamálum undanfarin
tvö ár en oft áður,“ sagði Jóhannes. Þrálátur
hallarekstur ríkissjóðs sé engu að síður orðinn
eitt af erfiðustu vandamálum í stjórn efnahags-
mála. Ríkissjóður hafi verið rekinn með halla í
sex ár í röð, sem náð hafi hámarki 1988. Síðan
hafi náðst að þrýsta honum niður um rúman
helming, í 1,3% í fyrra, þrátt fyrir erfitt árferði.
Jafnframt hafi náðst það mikilvæga markmið á
árinu að fjármagna alla nettólánsfjárþörf á inn-
lendum markaði.
Um 125% raunaukning
íbúðalána á aðeins
3 árum...
„Þótt fjárþörf ríkissjóðs vegi þungt, fer því
fjarri að hún ein og sér sé nothæfur mælikvarði
á heildaráhrif aðgerða ríkisvaldsins á lánsfjár-
markaðinn," sagði Jóhannes. Reyndar sé það
eitt einkenni íslenskra lánsfjármála hve ríkis-
valdið hafi mikil afskipti af öflun lánsfjár til fjár-
festingar einkaaðila. Smám saman hafi dregið
úr slíkri fýrirgreiðslu við atvinnuvegina. En fyr-
irgreiðsla vegna húsnæðislána þess í stað verið
stóraukin, t.d. úr um 4 milljörðum í rúma 16
milljarðafrá 1987 til 1990. Þetta jafngildi 125%
raunaukningu á aðeins þrem árum.
Jóhannes benti á, að af 26,5 milljarða opinberri
lánsfjáröflun innanlands í fyrra hafi ríkissjóður
sjálfur tekið um 10 milljarða. En á 17. milljarð
hafi farið um íbúðalánakerfið. Um 7 milljarða
aukning frá árinu áður hafi mestöli stafað af til-
komu húsbréfakerfisins.
Ávöxtun húsbréfa leiðandi í
vaxtahækkuninni
Þessa miklu lánsfjáröflun hafi markaðnum
reynst erfitt að melta. Raunvextir hafi því farið
hækkandi eftir því sem á árið leið, fyrst vegna
mikils framboðs spariskírteina, en síðasta árs-
fjórðunginn vegna aukinnar sölu húsbréfa.
Þrýstingur á lánsfjármarkaðinn fari nú enn
vaxandi, bæði vegna minnkandi spamaðar
heimila og meiri ásóknar í lán. Vextir hafi því
áfram þokast upp á við á verðbréfamarkaði.
Ávöxtun húsbréfa hafi verið leiðandi þeirri
vaxtahækkun. Þetta gerist þrátt fyrir að vextir af
nýjum spariskírteinum hafi dregist aftur úr öðr-
um vaxtakjörum, sem aftur hafi dregið úr sölu
þeirra.
Lánsfjárþörf ríkissjóðs hafi af þeim sökum að
mestu verið mætt með skuldasöfnun í Seðla-
banka, sem hafi mikla þensluhættu í för með
sér. Verði því að reikna með verulegri söluaukn-
ingu ríkisverðbréfa síðar á árinu, sem væntan-
lega muni leiða til enn frekari hækkunar mark-
aðsvaxta.
Útilokað fyrir Seðlabankann
að knýja niður vextina
„Því miður em efnahagsskilyrði nú þannig, að
aðgerðir Seðlabankans til þess að knýja niður
vexti em nánast útilokaðar," sagði Jóhannes.
Annars vegar séu bein afskipti af útlánsvöxtum
bankanna óeðlileg, þar sem bankavextimir séu
nú ekki hærri heldur en markaðsvextir opin-
berra verðbréfa, sem við eðlileg skilyrði ættu að
vera mun lægri en bankavextir. Að lækka vexti á
verðbréfamarkaðnum geti Seðlabankinn aðeins
með því að stórauka peningaframboð í landinu,
t.d. með miklum kaupum markaðsverðbréfa.
En allar slíkar aðgerðir væm til þess eins falln-
ar að grafa undan efnahagslegu jafnvægi og
auka bæði verðbólgu og viðskiptahalla. Slíkt
væri sérstaklega varhugavert nú, þegar ýmis
merki eftirspumarþenslu séu að koma í Ijós.
Jóhannes sagði því allt benda til þess, að varan-
legri lækkun raunvaxta verði eingöngu náð á
alllöngum tíma með markvissum aðgerðum til
þess að draga úr opinberri lánsfjárþörf og með
því að tryggja áframhaldandi stöðugléika í verð-
lagi.
Eftir
Heiði
Helgadóttur
Aðstæður hliðstæðar nú
og fyrir 20 árum ...
Jóhannes gerði fróðlegan samanburð á að-
stæðum nú og fyrir 20 ámm, þegar verðbólga
var síðast svipuð og nú. Þann samanburð sagði
hann leiða í ljós ýmsar hliðstæður sem draga
megi lærdóm af.
Eins og að þessu sinni, hafi þjóðarbúskapur-
inn þá farið í gegnum mikið þensluskeið vegna
sfldveiðanna miklu á sjöunda áratugnum. Þeg-
ar sfldarstofninn hmndi, var reynt að bregðast
við minnkandi þjóðarframleiðslu og auknum
viðskiptahalla með aðhaldi í peningamálum og
ríkisfjármálum og frestun gengisbreytinga í
lengstu lög, enda íslendingar þá bundnir af
fastgengisreglum. Þegar meiriháttar gengis-
lækkun varð ekki lengur umflúin 1968, hafði
mjög dregist úr innlendri eftirspum og at-
vinnuleysi aukist, og skilyrði því skapast til
hóflegra kjarasamninga á næstu ámm. Því
miður hafi þetta stöðugleikatímabil aðeins
staðið um tvö ár. Orsakirnar hafi bæði verið
breytt efnahagsstefna og erlend þensluáhrif,
sem náðu hámarki með margföldun olíuverðs
1973.
„Þegar haft er í huga, hve langan tíma það
hefur tekið að komast út úr þeirri verðbólgu-
þróun, sem þá hófst hér á landi, ætti að vera
augljóst, hve mikið getur verið í húfi að raska
ekki að þessu sinni dýrkeyptum stöðugleika,
sem nú hefur náðst í verðlagsmálum," sagði
Jóhannes.
... en viðbrögðin öll önnur
Hliðstæðurnar sagði hann augljósar þegar
þróunin undanfarin þrjú ár sé borin saman við
fyrra tímabilið. En í stað þess að bregðast fljótt
við þensluáhrifum áranna 1986 og 1987 með
gengisfellingu, eins og oft áður síðustu tvö
áratugi, hafi gengisaðlögun að þessu sinni ver-
ið frestað eins og framast var unnt. Jafnframt
því sem leitast var við að styrkja ríkisbúskap-
inn og hamla gegn þenslunni með hækkun
vaxta, sem dregið hafi úr eftirspurn, fjárfest-
ingu og neyslu og þar með minnkað spennu á
vinnumarkaði 1988 og 1989.
„Þegar þannig var komið reyndist unnt að
leiðrétta raungengið og bæta samkeppnis-
stöðu sjávarútvegsins á árinu 1989, án þess að
sú aðgerð hefði þensluáhrif í för með sér, þótt
henni fýlgdu óhjákvæmilega tímabundnar
verðhækkanir," sagði Jóhannes. Með þessu
hafi verið sköpuð betri skilyrði til lækkunar
verðbólgu í upphafi síðasta árs, heldur en um
margra ára skeið. Hversu vel þau nýttust hafi
síðan ráðist af raunsæjum og vel útfærðum
„þjóðarsáttarsamningum".
Ekki hægt að ná öllum
markmiðum í einu?
Þessi skoðanamunur, bæði um gengisstefnu
og stjórn peningamála, sem hér hefur orðið
vart að undanförnu, segir Jóhannes eiga sér
hliðstæðu víða um lönd um þessar mundir,
einkum í Evrópu.
„Þeirri skoðun vex æ fylgi, að mörg þeirra hag-
stjórnarvandamála, sem við hefur verið að etja
víða um heim á undanförnum tveim áratugum,
stafi m.a. af því, að reynt hafi verið að ná of
mörgum efnahagslegum markmiðum samtím-
is, án þess að gera sér grein fyrir því, að sumum
markmiðum verður að ná fyrst, áður en varan-
legur árangur getur náðst á öðrum sviðum.“
Þegar menn hafi t.d. reynt að tryggja allt f
senn: góðan hagvöxt, mikla atvinnu og stöðugt
Tímamynd: Ámi Bjama.
verðlag, hafi reynslan harla oft orðið sú, að
stöðugu verðlagi hafi verið fórnað í von um að
halda uppi atvinnu og hagvexti. Uppskeran hafi
að lokum orðið verðbólga, sem síðan hafi stefnt
bæði atvinnunni og hagvextinum í hættu.
Stöðugleiká forsendan
Að fenginni reynslu hafi flestir komist að því,
að stöðugleiki í verðlagi rekist ekki til lengdar á
önnur efnahagsleg markmið. Þvert á móti sé
hann í raun forsenda þess að hægt sé að ná öðr-
um markmiðum, svo sem örum hagvexti og
háu atvinnustigi. Því beri að setja ákveðin, jafn-
vel ófrávíkjanleg markmið, um stöðugleika í
verðlagsmálum, sem seðlabönkum sé falið að
ná með beitingu peningalegra stjórntækja án
afskipta eða áhrifa frá öðrum stjórnvöldum.
„Enginn vafi er á því, að hugmyndir af þessu
tagi eiga erindi til íslendinga. Vandamálin í
stjórn efnahagsmála hér á landi á undanförn-
um áratugum hafa ekki síst stafað af því, að
stöðugleika í verðlagi og gengi hefur þráfald-
lega verið fórnað í þágu annarra markmiða, svo
sem hagvaxtar, atvinnuaukningar eða byggða-
stefnu. Afleiðingin hefur orðið stórfelld verð-
bólga langtímum saman, sem síðan hefur spillt
fyrir árangri á öðrum sviðum," sagði Jóhannes
Nordal.
HEI

.

i
- . •.••

,:M.
•••■-■.

W M