Tíminn - 07.08.1991, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 7. ágúst 1991
Tíminn 7
Æ hávaerari raddir í Bretlandi krefjast:
Stjórnarskrár og lýðræöis
í Bretlandi gerast þær raddir nú æ háværari að nauðsynlegt sé að
setja landinu stjórnarskrá þar sem aukið lýðræði verði tryggt
borgurunum. Þar í landi hefur yfirvöldum td. haldist uppi að
halda leyndum mikilvægum upplýsingum fyrir borgurunum og
gera leynilega samninga án umboðs kjósenda. Engin rituð
stjórnarskrá gildir í landinu heldur stuðst við ýmsar eldgamlar
yfirlýsingar, auk dómsúrskurða. Æ fleiri vilja nú fá breytingu á
þessu og segir frá því máli í Der Spiegel.
Mark Harries grímubúningaleigusali hefur hafið mál á hendur ríkinu, fyrír mistök í fjármálastjórn
sem hafi lagt fyrírtæki hans í rúst. Dómstóll hefur tekið kæruna til greina.
Breski grímubúningaleigusalinn
Mark Harries sér sjálfan sig sem
„hraustan, djarfan og ákveðinn",
nokkurs konar Hróa hött. Eins og
fyrirmyndin úr Skírisskógi ætlar
Walesbúinn nú „aleinn, en fyrir
hönd margra sem orðið hafa und-
ir“ að létta fjárhirslur „hins al-
máttuga kerfís" í London um væna
summu- að vísu ekki með boga og
örvum, heldur fyrir milligöngu
dómstóla.
Harries, sem býr í Cardiff og á í
eigu sinni meira en 3000 miðalda-
búninga, hefur kært ríkisstjóm
Johns Major. í kæmnni segir að
íhaldsmenn hafi með vanhæfni
lagt sitt af mörkum til efnahags-
kreppunnar, sem hafi rekið smá-
fyrirtæki Harries, „Broadway En-
tertainments", á ystu nöf gereyð-
ingar og þar með valdið eigandan-
um „mikilli geðshræringarlegri
streitu". Nú krefst sá streitufulli
einnar milljónar sterlingspunda
skaðabóta frá ráðamanninum í
Downingstræti 10.
Dómstóll tekur
kæruna til greina
Breska ríkisstjórnin tók ekki
mark á uppreisnarseggnum fyrr en
einkamáladómstóll kom henni f
skilning um málið. Lundúnadóm-
stóllinn tók kæmna til greina og
30. september fara fram yfirheyrsl-
ur. Hvort sem Harries vinnur mál-
ið eða verður að þola ósigur er það
ömggt að geysimikil fjölmiðlaum-
ræða um óróasegginn verður rík-
isstjórn íhaldsmanna vægast sagt
óþægileg.
Harries heyrir til þeim vaxandi
hópi Breta, sem ekki sættir sig
lengur við borgararéttindin í land-
inu. Samkvæmt skoðanakönnun
vilja þegar tveir þriðju eyjar-
skeggja fá víðfeðmar umbætur á
ríkiskerfmu. Stjórnmálamenn til
hægri og vinstri, prófessorar og
verkalýðsleiðtogar vefengja ein-
veldið, þingið og kosningaréttinn.
Rétt eins og um væri að ræða kon-
ungsríki af þriðjaheims einræðis-
gerðinni, krefjast uppreisnarseg-
gimir þess að fá ritaða stjórnar-
skrá, kerfisskráð gmndvallarrétt-
indi og aðgang að
stjórnampplýsingum.
Ekkert annað en „stjórnarskrár-
breytingar" gætu hindrað „upp-
lausnarástand breska ríkisins", er
viðvömn Davids Marquand, pró-
fessors í stjórnmálafræðum við há-
skólann í Sheffield. í augum verka-
mannaflokksþingmannsins og
fyrrum ráðherrans Tony Benn er
lýðræði í Bretlandi enn ekki annað
né meira en „helgisiðir og glans“
utan um tómt hylki.
Það em þrjú atriði sem veita um-
bótamönnunum brautargengi:
Stóra Bretland gengur til liðs við
EB- löndin með sínar stjórnar-
skrár; úreltur Verkamannaflokkur-
inn vill kynna sig sem nútíma-
stjómmálaflokk; og frjálslyndir,
sem njóta sívaxandi vinsælda,
þrýsta án afláts á meira lýðræði.
Tilraun Majors til
að friða óróaseggina
Fyrir skemmstu reyndi John Maj-
or forsætisráðherra að skjóta
gagnrýnendum kerfisins ref fyrir
rass. Hann lagði fyrir þjóðina „Cit-
izen’s Charter", borgararéttinda-
skrá, sem á að styrkja réttindi
borgaranna gegn yfirvöldum.
En skjalið reyndist frekar- svo
vitnað sé til Neils Kinnock- „áróð-
ursskrá fyrir kosningabaráttuna".
Meðal annars heitir þessi ópólit-
íska skrá einkavæðingu jámbrauta
og strætisvagna í London, styttri
biðtíma eftir skurðaðgerðum í rík-
issjúkrahúsum, skaðabótum fyrir
járnbrautarseinkanir og- beinlínis
byltingarkennt- nafnspjaldi á
jakkakraga embættismanna.
Uppástunga Majors um „brauð og
leiki" eins og frjálslyndir demó-
kratar hæddu hana, var fjarri því
að fullnægja markmiðum pólit-
ísku umbótamannanna. Þeir vilja
fá miklu meira og róttækara.
Verkamannaflokkurinn og frjáls-
lyndir hafa þegar lagt fram eigin
pólitískt einlitar borgararéttinda-
skrár. Verkamannaflokkur
Kinnocks Iofar því, fari svo að
flokkur hans vinni, að setja upplýs-
ingalöggjöf, „Freedom of Infor-
mation Act“. Þeirri löggjöf skuli
fylgja „Bill of Rights", nokkurs
konar gmndvallarlög. Frjálslyndir
þrýsta á frávik frá meirihlutarétti
kjósenda, sem er minni flokkum,
eins og þeim sjálfum, óhagstæður.
Umbótahreyfingin Charter 88,
sem nær til flokka og verkalýðsfé-
laga og telur þegar 27.000 áhang-
endur innan sinna vébanda, undir-
býr „stjórnarskrármyndandi ráð-
stefnu" í haust. Tony Benn, vinstri
sinnaði verkamannaflokksþing-
maðurinn, hefur samið stjómar-
skrá undir titlinum „Commonwe-
alth of Britain Bill“. Benn, sem af-
salaði sér aðalstitli hér á ámm áð-
ur, vill fá kosinn æðsta ráðamann
ríkisins í stað drottningarinnar og
leggja niður efri deild þingsins, lá-
varðadeildina, sem menn setjast í
án undangenginna kosninga.
Engin rituð
stjómarskrá til
Erfðaeinveldi sameinaða kon-
ungsríkisins hefur aldrei átt ritaða
stjórnarskrá. Útdeiling valdsins í
ríkinu fer enn þann dag í dag eftir
forskriftum safngripa eins og
Magna Charta (1215), Habeas
Corpus Act (1679), Bill of Rights
(1689), auk dómsúrskurða.
Einmitt vegna þess að Bretland
hefur enga ritaða stjórnarskrá er
landið lýðræðislega vakandi og
sveigjanlegt, halda íhaldsmenn
fram eins og Hailsham lávarður
sem áður gegndi ráðherraembætti
og hét þá einfaldlega Quintin
Hogg.
Charter 88 bendir á í heilsíðuaug-
lýsingum dagblaðanna að „risa
lýðræðishalli" hafi safnast saman í
konungsríkinu. Tony Benn álítur
Bretland hreinlega „síðasta léns-
ríki Evrópu".
Umbótamenn vantar ekki sann-
anir fyrir þessari kenningu. Tvö
æðstu ríkisapparötin em ekki kos-
in í almennum kosningum,
drottningin og lávarðadeildin.
Lýðræðisleg gmnnréttindi eins og
mál- og fundarfrelsi er hvergi
skráð og stjórnin gæti því bælt þau
niður ef henni byði svo við að
horfa. Þannig er BBC bannað að
senda út viðræður við stjórnmála-
menn írska Sinn-Fein- flokksins,
þó að starfsemi hins pólitíska arms
hryðjuverkasamtakanna IRA séu
leyfð að lögum.
Þar sem mannréttindi em ekki
skráð nákvæmlega niður geta
Bretar ekki höfðað mál fyrir dóm-
stólum heima fyrir vegna kyn-
þátta- eða stjórnmálalegrar mis-
mununar. Þeir verða að snúa sér til
mannréttindadómstóls Evrópu í
Strassburg.
Útþensluþróunarmöguleikar for-
sætisráðherra, sem ekki er bund-
inn neinni stjómarskrá, em því
sem næst takmarkalausir. Herbert
Asquith, forsætisráðherra frjáls-
lyndra frá 1908 til 1916, viður-
kenndi þá þegar að forsætisráð-
herra geti gert úr embætti sínu
„hvað sem hann vill og getur".
Æðsti maður framkvæmdavalds-
ins sendir vildarmenn sína í aðra
deild þingsins, lávarðadeildina, og
hann getur leyst upp hina deildina,
neðri deild, eftir geðþótta. Að áliti
Charter 88 er það „skelfileg skrípa-
mynd“ af lýðræði. Margaret Thatc-
John Major, forsætisráöherra
Bretlands, hefur tilkynnt
komu réttindaskrár borgar-
anna. Hún er viðbrögð gegn
almannahreyfingu sem berst
fyrir lýðræðislegum umbót-
um.
her forsætisráðherra þótti borgar-
stjórn Lundúnaborgar einum um
of vinstri sinnuð og þá setti daman
einfaldlega stjórn Stór-London af.
Leynd skellt á
óþægileg mái
Bretland er lýðræðislegt þróunar-
land þegar kemur að því að halda
málum leyndum. Hvort heldur um
er að ræða mistök í Persaflóastríð-
inu eða afleiðingar skaðlegra lyfja—
ríkisstjórnin getur lýst allar þær
upplýsingar sem koma henni illa
sem leyndarmál og bannað al-
menningi aðgang að þeim.
Þar sem það kom iðnaðinum,
stuðningsmönnum íhaldsflokks-
ins, betur var haldið leyndum próf-
unum á hættulegum örbylgjuofn-
um, sem framkvæmdar voru á veg-
um ráðuneytanna. Upplýsingar
um lélegan öryggisbúnað breskra
bíla verða neytendasamtök að út-
vega sér frá Bandaríkjunum, þar
gildir Freedom of Information Act,
sem Verkamannaflokkurinn og
frjálslyndir krefjast nú að verði líka
tekinn upp í Bretlandi.
Eftir ferjuslysið í Zeebrugge 1987
tilkynnti umferðarráðuneytið í
London að sjö ferjur til viðbótar
hefðu tilhneigingu til að hvolfa,
en almenningur fékk aldrei að vita
hvað þær hétu. Hægt hefði verið
að komast hjá stórbrunanum á
neðanjarðarbrautarstöðinni
King’s Cross í London 1987 að
mati sérfræðinga, ef yfirvöld hefðu
ekki haldið leyndri reynslunni af
fyrri eldsvoðum í neðanjarðar-
göngum.
Skattleysi drottning-
ar skv. leynisamningi
Þessi nýja lýðræðisbylgja lætur
ekki einu sinni staðar numið við
sjálfa drottninguna.
Drottningin er ein ríkasta kona
heimsins, en hún greiðir enga
skatta. Þegar á almannavitorð
komst í lok júní, að þessi konung-
legu forréttindi eru ekki skráð
neinum lagabókstaf, heldur sam-
kvæmt- auðvitað leynilegum-
samningi milli ríkisstjórnarinnar
og Windsor- ættarinnar, tóku dag-
blöðin í Bretlandi upp óvenju and-
styggilegan tón í garð konungs-
fjölskyldunni.
Fjöldablaðið The Sun heimtaði að
drottningin tæki upp budduna.
Daily Telegraph, sem hefur sýnt
hirðinni óhemju tryggð, varð órótt
og nefndi að „þessi nýja andkon-
unglega tilhneiging" sé afleiðing
„endurnýjunarfíknar", og þetta
íhaldsblað lét í ljós áhyggjur af við-
haldi breskrar hefðar.
Þennan anda vill hreyfingin
Charter 88 særa fram í nóvember-
byrjun þegar blásið verður til
stjórnarskrársamkomunnar í
Manchester. Þar á að taka til fyrir-
myndar þjóðþingið í París 1792,
þar sem Frakkland var lýst lýð-
veldi.
En það þing gerði fleira, það lét
hálshöggva kónginn, Lúðvík 16.
Drottninguna á höggstokkinn?