Tíminn - 14.09.1991, Blaðsíða 7

Laugardagur 14. september 1991
Tíminn 7
þess sem hann hefur (í bili
a.m.k.) horfið að mestu af Ianda-
korti heimspressunnar, vegna
annarra viðburða á öðrum stöð-
um. Enda gildir sama um þá at-
burði að þeir benda ekki til þess
að mannkynssagan sé hætt að
gerast. Það er nú eitthvað annað.
Styrjöld í Evrópu
Nú er ekki annað sýnna en að
sú eina mannkynssaga, sem lif-
andi fólk í vestrænum löndum
hefur reynt á sínum eigin
skrokk, Evrópusaga 20. aldar, sé
farin að bíta í skottið á sjálfri sér,
ef hún er þá ekki einfaldlega að
endurtaka sig. Um margra mán-
aða skeið — með löngum að-
draganda — hefur geisað styrj-
öld á meginlandi Evrópu, meira
að segja á þeim nálægum slóð-
um þar sem heimsstyrjöldin
fyrri var talin hafa kviknað sum-
arið 1914. Sú heimsstyrjöld kom
mönnum svo á óvart, einkum
Mið-Evrópubúum, að sumir
trúðu því ekki að nein styrjöld
hefði verið háð fyrr en þrjú keis-
araveldi voru hrunin og upp
höfðu risið ýmis þjóðríki, sum
forsmánarlega lítil og fámenn
eins og ísland, Eistland, Lettland
og Lithaugaland. En af þessum
fjórum ríkjum varð aðeins einu
þeirra auðið að halda frelsi sínu
til langframa. Til þess lágu land-
fræðilegar ástæður, sú gæfa að
vera úteyjaþjóð á sama hátt sem
hin þrjú misstu frelsið vegna
þeirrar ógæfu að vera partur af
meginlandi álfunnar og viður-
kennd peð í valdatafli stórvelda í
þúsund ár. En nú hafa þessar
áminnstu smáþjóðir við Eystra-
salt endurheimt sjálfstæði sitt
(að mestu), af því að allsherjar-
ríkið, sem þau voru hluti af, hef-
ur sundrast, þótt full viðleitni sé
í þá átt að viðhalda sambandinu í
öðru formi.
Mönnum kemur saman um að
Eystrasaltsþjóðirnar hafi endur-
heimt frelsi sitt án alvarlegra
mannfóma. Mannfórnir höfðu
þær tekið út áður. Þær létu pólit-
íska þróun fyrst og fremst vinna
með sér. Upplausn Sovétríkj-
anna og hruni þeirra að lokum
varð ekki afstýrt með hervaldi.
Raunar var það fyrir aðgerða-
leysi Rauða hersins að rekinn
var endahnútur á Kremlarvald
Kommúnistaflokksins. Sannast
þar hið fornkveðna að skepnan
rís gegn skapara sínum. Hetju-
skapur einstakra manna skipti
litlu máli í því sambandi. Sú
þjóðernishreyfing, sem nú lætur
að sér kveða í Rússaveldi, er ekki
aðeins óvenjuleg (svo að segja
fordæmalaus í 300-400 ár), held-
ur er hún eins og óskrifað blað.
Menn vita ekkert um framtíðar-
þróunina. Þótt tekist hafi að
ryðja kommúnismanum úr vegi
með afdrifaríkum hætti, hafa
pólitísk vandamál ríkisheildar og
einstakra lýðvelda ekki verið
leyst, efnahags- og atvinnumálin
þaðan af síður, enda tengjast
stjómmál og efnahagsmál sam-
an með flóknum hætti, ekki að-
eins innan einstakra lýðvelda
eða í innbyrðissamskiptum
þeirra, heldur í milliríkjasam-
skiptum almennt.
Þótt hin einstöku sovétlýðveldi
hafi í bili gert upp pólitískar
formsakir við miðstjórnina í
Moskvu, er eigi að síður eftir að
samþykkja nýtt stjórnskipulag
til frambúðar. Þar sem hin nýja
stjórnskipun á að byggjast á
bandalagi „fullvalda“ lýðvelda,
hljóta ýmis viðkvæm lagaatriði
að koma þar til umræðu og
ákvörðunar, jafhvel hin allra við-
kvæmustu mál eins og landa-
mæri og réttur minnihlutaþjóð-
erna auk sjálfrar merkingar full-
veldishugtaksins. Enginn vafi er
á því að mannkynssagan á eftir
að viðhalda sér í því sem fram
undan er í málefnum hins nýja
Rússaveldis. Þar er allt á huldu
um friðsamlega sambúð í ramm-
flóknu kraðaki þjóðemis- og
menningarmunar.
Með patentlausnir
á vörunum
Sú staðreynd að efnahagskerfi
Sovétríkjanna er fallið eins og
stjórnkerfið, ætti að nægja til
þess að fá þeim, sem þarna ráða,
ærin viðfangsefni. Þar með er
ekki sagt að þau verði þeim ýkja
viðráðanleg. Hins vegar ætti öll-
um að vera ljóst að eins og nauð-
synlegt er að brúa framtíðar-
stjórnskipun ríkjasambandsins
með bráðabirgðafyrirkomulagi
verður að leysa efnahagsástand-
ið, fyrst og fremst framleiðslu og
dreifingu matvæla, með bráða-
birgðalausnum. Það er kominn
tími til þess að viðurkenna að
Sovétríkin em neyðarhjálpar-
þurfi í bókstaflegum skilningi.
Rússneski veturinn fer í hönd og
það er hvorki til matur handa
öllum, sem þarf að brauðfæða,
né fóður handa skepnum, sem
eiga að lifa af langa innistöðu.
Uppskerubrestur er yfirvofandi
og hungursneyð er ekki útilok-
uð.
Hvað sem líður nauðsyn þess að
losa efnahagslífið úr gömlu viðj-
unum, er ekki við því að búast að
umskiptin gerist með orðum
einum á örskömmum tíma.
Framtak sovétþjóðanna er lam-
að og forystumenn þeirra hug-
myndasnauðir af sjálfsdáðum og
ráðvilltir um hvernig þeir eiga
að notfæra sér vestrænar fyrir-
myndir og hreinlega ruglaðir af
kröfum iðnveldanna um að hafa
komið á auðvaldsskipulagi á
hálfu öðru ári eða eitthvað
ámóta, til þess að njóta efna-
hagsaðstoðar! Af snöggum
hringsnúningi verður hver mað-
ur ringlaöur. í þessum efnum
verður að velja milliveg og skapa
nauðsynlegar forsendur fyrir því
að nýtt efnahagskerfi fái staðist.
Þótt stefnt væri að ákveðnu
marki í því efni, þ.e. vestrænum
fyrirmyndum, þá er óeðlilegt að
ganga að slíku verkefni með
byltingarhugarfari í stað þess að
líta á endurreisnina sem þolin-
mæðisverk sem ætla verður eðli-
legan tíma. En fyrst og fremst
verða hin nýfrjálsu lýðveldi, sem
nú eru að rísa á rústum sovét-
skipulagsins, að fá tækifæri til
að vekja upp í sér sitt eigið frum-
kvæði og leysa þannig mál sín.
Um leið og vestræn ríki viður-
kenna stjórnmálafrelsi þeirra
eiga þau að sýna þeim virðingu
og traust, hætta að tala niður til
þeirra eins og gamla miðstjórn-
arvaldið í Moskvu með eilífar
patentlausnir á vörunum.
Hannibal Valdi-
_________marsson___________
í vikunni var kvaddur með virðu-
legri útför í Dómkirkjunni í
Reykjavík einn af atkvæðamestu
stjómmálamönnum aldarinnar,
Hannibal Valdimarsson, framtaks-
samur félagsmálamaður og ræðu-
skömngur eins og þeir gerast
bestir. Að ætla að lýsa Hannibal
hefúr þá hættu í för með sér að
Iýsingin verði samsuða úr alkunn-
um hrósyrðum sem auk þess
væm í hástigi og svo mörg að lýs-
ingin endaði í flatneskju og þar
með ósamboðin þeim sem átti að
lýsa.
Hannibal Valdimarsson var um
margt einstakur maður, en raun-
ar svo fjölhæfur og marglyndur
að hann varð ekki séður á auga-
bragði. Auðveldast er að sjá hann
fyrir sér sem kjarkmikinn foringja
og athafnamann. Hann kunni þá
mikilvægu list stjómmálamanns
og félagsmálaforingja að kalla
menn til liðs og fylkja þeim til
átaka. Þessari gáfu beitti hann oft
með miklum árangri. Hann var
mikill áhrifamaður í samtíð sinni
og vildi vera það. Hann setti svip á
umhverfi sitt með röskleika sín-
um og orðsnilld á fúndum og
þingum. Hann lét menn gleðjast
við að finna hvað íslenskan er fal-
legt og kraftmikið mál á vörum
manns sem hefur orðin og fram-
sögnina á valdi sínu. Slíkur mað-
ur verður minnisstæður.
Ævistarfi Hannibals verða ekki
gerð skil hér. Um það eru til ágæt-
ar heimildir í greinum og bókum.
Hitt er vfst að hann innti af hendi
óvenjufjölþætt starf og átti
manna lengstan starfsdag. Með
Hannibal Valdimarssyni er horf-
inn af sjónarsviði einn þeirra
þróttmiklu manna sem gert hafa
þessa öld að Gullöld íslendinga.
Eftir er að vita hvemig sá arfur
verður ávaxtaður. Því verður
framtíðin að svara.