Tíminn - 18.09.1991, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Miðvikudagur 18. september 1991
Miðvikudagur 18. september 1991
Tíminn 9
:
Ráðstefna í Kaupmannahöfn um orsakir og afleiðingar gróðurhúsaáhrifa:
Tilraun til að móta heimsáætlun
til varðveislu vistkerfis jarðar
ísland verður að einbeita sér að því að
draga úr því að lofttegundir, sem stuðla
að gróðurhúsaáhrifum, sleppi út í and-
rúmsloftið. Við verðum einnig að gera
ráð fyrir óumflýjanlegum breytingum á
loftslagi sem nú eiga sér stað vegna
mengunar andrúmsloftsins, bæði gam-
allar og nýrrar.
Þetta kom fram í erindi þeirra Deans
Abrahamson, gistiprófessors við verk-
fræðideild Háskóla íslands, og prófessor-
anna Valdimars Jónssonar og Júlíusar
Sólnes á ráðstefnu norrænna vísinda-
manna úr flestum greinum náttúruvís-
inda, en ráðstefnunni, sem var um gróð-
urhúsaáhrifin, orsakir þeirra og afleið-
ingar, lauk í gær í Kaupmannahöfn.
Ráðstefnan var haldin að frumkvæði
þriggja danskra prófessora, þeirra Mor-
tens Lange prófessors við Kaupmanna-
hafnarháskóla, Finns Bro- Rasmussen
prófessors við Tækniháskóla Kaup-
mannahafnar og Sigurds 0. Nielsen vís-
indamanns.
Sérstök undirbúningsnefnd vísinda-
manna frá Danmörku og fleiri Norður-
og Evrópulöndum vann að undirbúningi
ráðstefnunnar og að því að fá fýrirlesara
úr öllum greinum vísinda, sem hægt
væri með nokkru móti að tengja við
gróðurhúsaáhrifin, orsakir þeirra og af-
leiðingar, enda var ráðstefnunni ætlað
að fjalla um þau á sem víðustum vísinda-
legum grundvelli. Þannig var leitast við
að fá fyrirlesara úr sem flestum greinum
náttúrufræða, svo sem veðurfræði, verk-
fræði, jarð- og jarðeðlisfræði, eðlis- og
efnafræði, svo nokkuð sé nefnt.
Undirbúningsnefndin studdist að
nokkru við Brundtland-skýrsluna um
ástand og horfur í mengunarmálum á
jörðinni, en í henni er fjallað um orku-
notkun og mengun og afleiðingar henn-
ar. Þannig var m.a. fjallað um allar hugs-
anlegar afleiðingar gróðurhúsaáhrifa og
leitað leiða til að brúa bil milli mismun-
andi kenninga og skoðana manna um
þessi efni.
Þá var ráðstefnunni ekki hvað síst ætl-
að að stuðla að því að norrænir vísinda-
menn og stjórnmálamenn gætu markað
sameiginlega stefnu í þessum efnum,
sem studd væri rökum vísindaathugana,
-rannsókna og - niðurstaðna. Ætlunin er
að gefa öll erindi og álit ráðstefnunnar
út snemma á næsta ári og vænta for-
svarsmenn hennar þess að þar geti aðrir
vísindamenn og stjórnvöld, hvar sem er í
heiminum, haft gott veganesti þegar
tekist verður á við hið óhjákvæmilega —
að marka sameiginlega stefnu fyrir allan
heiminn í því að stöðva loftmengun sem
veldur gróðurhúsaáhrifum.
Það, sem rætt var á ráðstefnunni í
Kaupmannahöfn, voru því atriði eins og
hvernig hægt verði að koma á alþjóðlegu
samkomulagi sem tryggir betri stjórn á
þeim þáttum sem valda gróðurhúsa-
áhrifum, án þess að hindra með því eðli-
lega þróun í efnahags- og atvinnuhátt-
um. Þá var einnig rætt um hvort hægt
væri með aðferðum umhverfisverkfræð-
innar að hægja á gróðurhúsaáhrifunum
og vinna þannig tíma til þess að endur-
skipuleggja frá grunni hagkerfi heims-
ins út frá umhverfis- og vistfræðilegum
forsendum.
Áðurnefndir þremenningar frá Háskóla
íslands höfðu fyrir þessa ráðstefnu tekið
saman víðtækar upplýsingar um meng-
un og mengunarvalda á íslandi sem
stuðla að gróðurhúsaáhrifum. Þessar
upplýsingar voru settar fram í erindi
sem Dean Abrahamson flutti. Erindið
nefndist Þáttur íslands í loftslagsbreyt-
ingum, eða Iceland and Climatic
Change. Lítum nánar á nokkur atriði úr
erindi þremenninganna:
Alþjóðlegir samningar og
„framlag“ íslands til
loftmengunar
ísland hefur, ásamt öðrum EFTA- þjóð-
um, samþykkt að stöðva aukningu á kol-
tvíildismengun andrúmsloftsins og
draga úr henni þannig að árið 2000 verði
hún ekki meiri en hún var árið 1990. Þá
hefur ísland einnig staðfest samkomulag
kennt við Montreal þar sem kveðið er á
um að höfð verði stjórn á klórflúorkol-
efnissamböndum sem eyða ósonlaginu
og sum hver raunar viðhalda og auka
gróðurhúsaáhrif.
Magn koltvíildissambanda, sem árlega
berast út í andrúmsloftið af mannavöld-
um á íslandi, eru um það bil 3,1 tonn á
hvert mannsbarn og 96% þeirra verða til
viö bruna á lífrænum efnum, einkum ol-
íu og bensíni. Stærsti hlutinn, eða um
92% kolefnissambandanna, verða til
vegna eldsneytisbruna í skipaflotanum,
samgöngutækjunum og í iðnaðinum.
Innan við 0,1% af koltvíildismengun-
inni verður til við að framleiða raforku
eða að kynda hús með því að brenna olíu
eða kolum, enda hafa Islendingar algera
sérstöðu í þeim efnum meðal Norður-
landaþjóða: 94,1% raforkunnar hér eru
framleidd með fallorku og 5,8% með
gufuafli. Þá eru 86% orku til húsahitun-
ar fengin úr heitu jarðvatni, 12% með
raforku og aðeins 2% úr olíu.
Þegar litið er á öll þau efni í heild, sem
berast út í andrúmsloftið af mannavöld-
um á íslandi og stuðla að gróðurhúsa-
áhrifum, þá er magn þeirra talið vera um
6,2 tonn á hvert mannsbarn árlega. Þessi
sambönd geta spillt bæði loftslagi og
eytt ósonlaginu. Af þeim eru koltvíildis-
sambönd helmingur, eins og fram hefur
komið hér að ofan, 34% eru klórflúor-
kolefnissambönd, 12% eru metangas og
4% níturoxíðsambönd.
Ástæða þess hve mikið af klórflúorkol-
efnissamböndum sleppa út í loftið hér er
rakin til þess hve þessi efni eru algeng í
fiskvinnslunni og hraðfrystiiðnaðinum.
Metangasið á hins vegar upphaf sitt í
öskuhaugum landsmanna að stórum
hluta, eða 46%, en 36% frá búfénaði.
Hvar á að draga úr loft-
mengun og hvemig?
Hvernig geta íslendingar dregið úr
„framlögum" sínum til gróðurhúsa-
áhrifa og skemmda á ósonlaginu?
Þremenningarnir segja að almennt séð
verði íslendingar að grípa til ráðstafana í
þessum efnum. Þeir verði að hemja klór-
flúorkolefnissamböndin auk þess að
draga úr notkun þeirra eftir mætti. Þá
verði að freista þess að minnka notkun á
olíu og bensíni og draga stórlega úr met-
anmengun frá öskuhaugum og búfénaði.
Síðan segir í erindinu:
„ísland verður fyrst og fremst að draga
úr notkun á olíum og bensíni hjá sam-
göngu- og skipaflotanum og í iðnaði, ef
takast á að draga úr koltvíildismengun.
Um það bil 17% metanmengunar stafa
frá bruna jarðefna, svo sem olíu, svo og
43% níturoxíðmengunar. Ef tekst að
draga úr olíunotkun mun einnig draga
úr slíkri mengun.
ísland hefur ágæta möguleika til að
nýta og þróa orku sem ekki byggir á
jarðefnum (olíu, kolum o.s.frv.). Meðal
slíkra orkugjafa má nefna vatnsfallorku,
vinda, sjávarföll og lífmassa til að fram-
leiða alkóhól til brennslu. Með þessu
móti mætti draga úr íslenskri loftmeng-
un um helming.
Til að þetta tækist þyrfti að framleiða
og nýta vetni sem orkugjafa, virkja vind-
orku og nýta jarðhita til þess að fram-
Eftir
Stefán
Ásgrímsson
leiða alkóhól úr grasi og öðrum gróðri,
sem sérstaklega yrði ræktaður sem
orkugjafi."
Hvað er í húfí?
Atvinnuvegir og efnahagur íslendinga
byggjast að mestu á fiskveiðum og -iðn-
aði, sem er mjög háður loftslagi og veð-
urfari. Minnstu loftslagsbreytingar gætu
gerbreytt myndinni. Jafnframt eru allar
breytingar í orkuframleiðslu í þá átt að
draga úr olíubruna og t.d. rækta gras
sem orkugjafa á sama hátt háðar veður-
fari. Kaldara veðurfar myndi þannig
draga úr alkóhólframleiðslunni.
Minnstu breytingar á veðurfari geta
haft áhrif á fiskistofna og ef sjávarborð
hækkar lítillega, t.d. vegna gróðurhúsa-
áhrifa, þá stóreykst um leið hætta á sjáv-
arflóðum við Suðurströndina og á Faxa-
flóasvæðinu. Þá mun hærra sjávarborð
einnig flýta því að Kolbeinsey eyddist og
hyrfi og þar með minnkaði fiskveiðiland-
helgin stórlega.
Sé það svo að lofthjúpurinn umhverfís
jörðina hlýni vegna gróðurhúsaáhrif-
anna, þá er ekki þar með víst að veðurfar
hlýni á íslandi. Áhrifm gætu allt eins
orðið þau að straumar í úthöfunum
breyttust. Hinn hlýi Irmingerstraumur,
sem vermir strendur íslands nú, gæti því
allt eins farið eitthvað annað og við það
myndi veðurfar á íslandi kólna, öfugt við
flest önnur lönd. Þá er alls óvíst um hver
áhrif slíkra breytinga yrðu á fiskistofna
og fiskigengd. Líkur eru á því að þær
breytingar yrðu ekki til þess að auka
fiskigengd og jarðargróður, heldur þvert
á móti. —sá
íslendingar eiga einn stærsta bílaflota í
heimi — miðað við fólksfjölda að sjálf-
sögðu. „Framlag" íslendinga til þeirrar
loftmengunar, sem talin er valda gróður-
húsaáhrifum, má að langmestu leyti
rekja til farartækja, svo sem skipaflot-
ans og bflaflotans. Fræðimenn segja
nauðsynlegt að draga sem allra mest úr
olíu- og bensínnotkun og finna aðra
orkugjafa ef takast eigi að koma í veg
fyrir ógnvænlegar afleiðingar gróður-
húsaáhrifanna.

zgmmmm