Tíminn - 31.10.1991, Page 9

Fimmtudagur 31. október 1991
II
fólki. í slíkum samræðum fitlar
stjórnsamt fólk miklu minna við
hluti eins og blýanta, strokleður
eða bréfklemmur en þeir sem
minna eru stjórnsamir. Flestir
halda að ráðríkt fólk horfi oftar í
augu fólks. Það er samt einmitt öf-
ugt, sá undirgefni í viðræðunum
verður að hafa meiri áhyggjur af
ráðríka félaganum"
Rannsóknir Giffords leiða í ljós
að mynd þess auðsveipa lítur frekar
þannig út að hann fiktar við alla
mögulega hluti í kringum sig, veif-
ar höndunum minna um sig,
krossleggur fótleggina undir stóln-
um og sígur aðeins saman í stóln-
um. Sú skapgerðarvísbending sem
oftast er misskilin reyndist vera að
lúta höfði og krossleggja handlegg-
ina. Þessi tákn benda engan veginn
til auðsveips persónuleika.
Álitið var að tilraunafólkið væri
hrokafullt ef það brosti ekki og sat
andsæpnis viðmælanda sínum og
virtist vera að mæla hann út, án
þess að horfa í augu hans. Engin
þessara vísbendinga reyndist þó
vera nógu sterkt grundvölluð til að
draga þá ályktun að þarna væri
hroki fyrir hendi.
Rangt mat á
handa- og fótahreyf-
ingum
Þeir tuttugu og einn sem fengnir
voru til að meta eiginleika um-
sækjendanna af hljóðlausu mynd-
böndunum álitu þá kaldlynda og
þrætugjarna sem lítið hreyfðu
hendur og fætur meðan viðtalið
stóð, teygðu fótleggina í átt að við-
mælandanum og veifuðu fótunum,
héldu handleggjunum krosslögð-
um, litu sjaldan á viðmælanda
sinn, og brostu líka sjaldan og
kinkuðu kolli.
„Ekkert af þessu mati stenst
raunveruleikann," segir Gifford.
„Að vísu var fólkið ákaflega sann-
fært um að álit þess væri rétt, en
þrátt fyrir nákvæmni þess er varla
eða yfirleitt alls ekki hægt að færa
vísindalegar sönnur á niðurstöður
þess.“
Tíminn 9
Við brúsapallinn.
Horft af brúnni
Leikfélag Selfoss tók sig fram um að
láta gera leikverk um Ölfusárbrú.
Jón Hjartarson tók þetta að sér og
skilaði því vel. Ölfusárbrúin varð
hundrað ára í sumar og héldu Sel-
fyssingar upp á þann atburð með
nokkrum ærslum eins og góðra
manna er siður, þegar mikils skal
minnast. Brúin er eiginlega upphaf
byggðar á Selfossi þótt bær væri þar
fyrir og tengja íbúamir vöxt og við-
gang staðarins við brúarfram-
kvæmdina. Þar kom við sögu einn af
vormönnum íslands, TVyggvi Gunn-
arsson, sem lagði styrka hönd að
margri framkvæmd og auðveldaði
hnípinni þjóð lífsstríðið eftir því
sem aldur gaf til. Tryggvi er enn
þjóðhetja á Selfossi, þótt aðrir þekki
hann betur af öðrum verkum. Fyrir
okkur hinum var hann líka aðeins
brúarsmiður.
TONLIST
þar sem menn gætu staðið með glas
og rettu og spjallað við kunningjana
með Mozart í bakgrunni — þannig
voru víst leikhús og ópemr í gamla
Fyrir svo sem einum eða tveimur
áratugum hefði fáa grunað að Jón
Leifs fengi uppreisn og jafnvel hóf-
legar vinsældir meðal þjóðar sinnar,
en þetta er þó að gerast Þar kemur
margt til, svo sem „markaðssetn-
íng“ tónskáldsins fyrir tiistilli
Hjálmars H. Ragnarssonar og
breyttur og sveigjanlegri tónlistar-
smekkur en áður var. Jón Leifs var af
aldamótakynslóðinni svonefndu,
fæddur 1899, sem ætlaði sér stóra
hluti í þvf að skapa nýtt ísland og
marka ekkí grynnri spor meðal þjóð-
anna en forfeðumir gerðu með gull-
aldarbókmenntum vorum. Og nýtt
ísland átti ekki að skapa með því að
flytja inn ódýra list, landbúnaðar-
vörur eða iðnvaming, „til hagsbóta
fyrir neytendur", heldur hafði sú
kynslóð þvert á móti þann metnað
að fraraleiða hér andlegar og verald-
legar afurðir sem sfaeðust snúning
því besta sem til væri. Enda var Jón
Leifs enginn poppari; hann fylgdi
sínu striki til hinsta dags, svo sem
lesa má f ritgerð Hjálmars Ragnars-
sonar um hann í Andvara 1990. Fine
I samdi Jón Leifs 1963, og síðar gaf
hann þær leiðbemingar að „Eddu-
óratóríu-þríleiknum mætti Ijúka
með því að leika annaðhvort Fine I
fyrir sinfönfúhljómsveit eða Fine II
fyrir vfbrafón og strengjasveit“ —
hér er vitnað í tónleikaskrá. Þetta er
einföld tónlist að byggingu en
áhrifarík og yfirþyrmandi, Ifkt .og
klakabrynjað þrítugt bjarg.
Síðastur á efnisskránni var Konsert
fyrir hljómsveit eftir Béla Bartok.
Þama voru stjómandi og hljómsveit
aldeilis f essinu sínu og mikil
ánægja rikjandi bæði í sal og á sviði.
Sigrún Eðvaldsdóttir
spilar Brahms
Þótt það sé ekki í tfsku voru tón-
leikamir 24. október rauðir. Á tákn-
máii Sinfóníuhljómsveitar íslands
þýðir það að áherslan var á einieiks-
verk, sem í þetta sinn var fíðlukons-
ert Brahms. Sigrún Eðvaldsdóttir
vara einleikari en Petri Sakari
hljómsveitarstjóri. Fyrir mér stað-
festu þessir tónleikar það í stuttu
máli að Sigrún Eðvaldsdóttir er í
hópi okkar stóru listamanna — á
Hollywoodmáli heitir það að hún
hafi tekið sér sæti í „Hall of fame“.
Tónleikaskráin segir að Sigrún hafi
„sýnt einstaka leikni í fiðluleik og
stórkostlega tækni, auk litríkrar
túlkunar á tónlistinni sem hún leik-
ur“ enda má það markvert teljast
24ra ára stúlka skuli spila fiðlukons-
ert Brahms eins og sá sem valdið
hefúr.
Annars hófust tónleikamir á 10 ára
gðmlu verkí eftir Áskel Másson,
Októ Nóvember, sem tileinkað er
Ottó N. Þorlákssyni. Verk þetta virð-
ist vera furðu tíðindalaust við fyrstu
heym — það var raunar flutt tvisvar
með stuttu millibili 1982 og 1983,
án þess ég muni eftir því — en skv.
tónleikaskrá er þarna sitthvaðhulið
þeim sem aðeins líta á yríirborðið,
svo sem eins og það að seinni hlut-
inn sé spegilmynd hins fyrri.
Og tónleíkamir enduðu með 7. sin-
fóníu Dvoráks, litríku verki með
slavneskri ólgu, sem Sinfónfuhijóm-
sveitin og Petri Sakari fiuttu afar vel.
Þessir tónleika lofa góðu um fram-
haldið f vetur.
Eins og nú er komið er nálarauga
leiklistarinnar orðið ansi þröngt og
óvíst hvort sérfræðingum, nýkomn-
um ffá skólaborði, þar sem kennarar
gerast einstefnustjórar í listum, lít-
ist brúklegt smíði Jóns Hjartarson-
ar. Satt að segja er heldur sérkenni-
legt að sjá takast samsetning um
brúarsmíði, áhrif brúar á fólk og
byggð og hin söguleg tengsl sem af
því spretta. Enn sérkennilegra er að
sjá, að þarna fer skemmtilegt verk.
Öll sérfræði heimsins má vel vera
þverbrotin með svona sýningu. Vel
getur verið að aðeins þeir sem láta
sig söguna varða og líf byggðarlags-
ins í hundrað ár sæki sýningar. Því
miður gat Jón Hjartarson ekki gert
rokksýningu úr TVyggva Gunnars-
syni, svo eðlilegt getur verið að sér-
fræðin bendi á, að ekki sé um sýn-
ingu að ræða fyrir unglinga. En
hvern varðar um það. Vilji unglingar
vera heimskir og lítils vitandi um
uppruna sinn og tilvist fyrir utan
rokkið, þá þeir um það.
Sýningin hefst á aðfara brúarsmíð-
ar, þegar ferjað var en hestar látnir
synda. Þá voru laxalagnir nærri
ferjustaðnum og eru þar enn, en
veiðin það mikil á tíma brúarsmíðar
að fólk hafði nóg að gera að salta lax-
inn, sem var góð geymsluaðferð fyr-
ir utan reykinn. Síðan komu útlend-
ingar og blimskökkuðu augum á
brúarstæðið. Að lokum kom Tryggvi
og spurði um grjót. Allt var þetta
skemmtilega leyst af hendi og með
hraði, en inn í atburðarásina bland-
að körlum og kerlingum sem þurftu
að góna svolítið líka. Flóinn var nú
kapítuli út af fyrir sig. Hann var svo
blautur að hestum varð ekki við
komið til að draga efni til brúarinn-
ar frá Eyrarbakka, þar sem því hafði
verið skipað upp. Kom þá eldhress
maður og lagði fyrir vinnuflokk
sinn, að þeir skyldu draga efnið til
brúarinnar á sjálfum sér upp að Sel-
fossi. Og það var gert.
Verður ekki annað sagt en þeir eru
seigir Sunnlendingar. Þeir grófu
miklar áveitur seinna bæði í Flóa og
á Skeiðum. Á Skeiðum lentu þeir á
Óbilgjömu klöppinni, sem varð fræg
af blaðaskrifum. Þeir klufu hana að
vísu ekki eins og smjör en í gegn
fóm þeir. Brúarsmíðin var margvís-
legum erfiðleikum háð, en upp
komst hún. f seinni hluta verksins
er sýnt hvernig brúin stóð sig í upp-
lifun fslands á öldinni. Fljótlega
varð að setja reglur um hvernig fólk
ferðaðist um brúna. Bannað var að
skeiðríða eða hleypa hestum á brú-
argólfinu og takmarka varð hvað
mörgum hestum var hleypt á hana í
einu. Fjárhópar máttu ekki vera
stærri en svaraði tuttugu kindum.
Svo komu bfiar og sími og voru sýn-
ingar á þeim fyrirbærum einna
skemmtilegustu atriðin.
Þeir sem kynnu að halda á hér hafi
aðeins verið lýst sýningu upptaln-
inga fara villur vegar. Leikfjörið í
þeim stóra hópi, sem tók þátt í sýn-
ingunni lét sig aldrei. Litla leikhúsið
á Selfossi bókstaflega titraði af þess-
ari leikgleði. Atriðin voru blönduð
söng, og það var sungið af krafti.
Jóra bregður verndarengli.
Ámi Valdimarsson (hlutverkl Tryggva Gunnarssonar.
Ekki var mikið um ástalíf í sýning-
unni, en einum tókst þó að gifta sig
og var ánægjulegt að þeir urðu ekki
fleiri. Fátt er fáfengilegra en löng
ástaratriði, þar sem sagt er frá stór-
um atburðum. í sambandi við þessa
giftingu urðu skipti á sviðinu á milli
tíma, sem gengu svo snöggt og
snurðulaust fyrir sig, að ég hef ekki
séð aðra eins leiklega glæsitilburði á
sviði.
Þegar brúin var komin stóð ekki á
því að gestir birtust. Þar voru fram-
arlega í flokki þeir Ingimundur fiðla
og Símon Dalaskáld, sauðdrukkinn
og síyrkjandi. Ekki var nú hermt eft-
ir þessum mönnum. T.d. gat Símon
ekki sagt ess um sína daga, en sagði
í stað þess þorn. Orðtæki hans var:
Blessunin mín, sem varð þá: Bleþþ-
unin mín. En það telst engin skaði
þótt dugnaðarforkarnir á Suður-
landi hafi nú gleymt þessum mál-
lesti Símonar. Þá er kölluð til sög-
unnar sjálft fjallkvendið Jóra, sem
Jórukleif er kennd við. Hún er svona
eins og hálfvegis sögumaður. Að
vísu bregður hún sér í bransann á
hermannadansleik og bregður ka-
valer sínum og skellir honum flöt-
um með lipurlegum hælkrók. Þar
hefur Jón minn Hjartarson ekki get-
að stillt sig og orðið hernámsand-
stæðingur. Jóra var óvætt sem lagð-
ist á fé og ferðamenn á Hellisheiði
samkvæmt þjóðsögum. Ekki er vitað
um önnur erindi hennar og uppi var
hún löngu fyrir brúarsmíðina. Þá er
heldur ekki vitað til að hún sé dýr-
lingur þeirra Sunnlendinga.
Fyrir utan að rekja sögu brúar-
smíðar og söguna eftir það fram á
stríðsár er hér um mikla leiksýn-
ingu að ræða, sem víða er bráð-
skemmtileg. Leikarar lifa sig inn í
hlutverkin og gæða þau margvísleg-
um einkennum. Þurfi að grípa til
leikbragða leysa þeir þau af hendi af
þrótti og færni, eins og þegar gest-
komandi lenti á bak ótemjunni, sem
var frábært atriði. Hefur ekki fyrr
sést jafnskörulegur reiðtúr á sviði.
Tryggvi Gunnarsson er leikinn af
Árna Valdimarssyni, og heldur hann
vel og virðulega á því hlutverki. Þeir
sem séð hafa sýninguna hafa
skemmt sér ágætlega. Hún er
mannmörg og finnst manni stund-
um eins og hálfur Selfoss sé kominn
á sviðið. Leikfélag Selfoss býður sem
sagt upp á ágætt kvöld í litla húsinu
sínu. Að þessu sinni hefur það að
innihaldi sýningar að finna til og lifa
í nútíð og fortíð, og lætur ekki sér-
fræði úr einhverjum kennslufræð-
um leiklistar buga sig.
Indriði G. Þorstcinsson