Tíminn - 20.06.1992, Blaðsíða 5

Laugardagur 20. júní 1992
Tíminn 5
Samstaða betri en örvænting
Jón Kristjánsson skrifar
Þau viðhorf, sem skapast hafa í þorsk-
veiðum íslendinga með áliti Hafrann-
sóknarstofnunar um þorskafla upp á
190 þúsund tonn á fiskveiðiári, hafa
skyggt á aðra þjóðmálaumræðu þessa
dagana, sem von er.
Þær spurningar, sem vakna, eru ákaf-
lega erfiðar viðfangs, en þó er hollt fyrir
hvern og einn að glíma við að leita
svara.
Spurningarnar, sem krefjast svara, eru
meðal annars þessar:
• Hafa vísindamennirnir rétt fyrir sér,
á að fara eftir þeirra ráðleggingum eða
ganga lengra í veiðum?
• Hefur fiskveiðistjórnun síðustu ára
brugðist?
• Hvernig á þjóðin að bregðast við nið-
urskurði aflaheimiida í þorski um nær
1/3 og tekjutapi af þeim sökum upp á 10
milljarða króna?
Svörin við þessum spurningum liggja
ekki í augum uppi, og það er ekki til ein-
falt svar við neinni þeirra. Það er einnig
ljóst að það er stórvarasamt að einfalda
hlutina um of í þessu stórmáli og skella
skuldinni af því hvernig ástandið er, á
einn ákveðinn þátt mála. Það er alveg
ljóst að margir samverkandi þættir eru
ástæðan fyrir því að við stöndum nú í
þessum sporum.
Ráðgjöfina ber að taka
alvarlega
Einfaldast væri fyrir sjávarútvegsráð-
herra að segja að ráðgjöf vísindamanna
sé tóm vitleysa, það sé nógur fiskur í
sjónum, og leyfa meiri veiðar en Haf-
rannsóknarstofnun leggur til. Slíkt er
þó ekki ábyrg afstaða, og ég held að yfir-
gnæfandi meirihluti og jafnvel allur
þorri stjórnmálamanna sé þeirrar skoð-
unar að fullt mark beri að taka á þessum
aðvörunum. Hafrannsóknarstofnun
hefur yfir mjög færu starfsliði að ráða,
sem hefur viðað að sér mikilli þekkingu,
sem allt of mikil áhætta er að snið-
ganga.
Hitt er þó jafnvíst að mikið vantar á að
sá banki þekkingar, sem þarf til þess að
vita vissu sína um hið flókna lífríki hafs-
ins, sé til staðar. Ýmsir líffræðilegir
þættir, sem varða það hvernig stendur á
að hrygningin tekst ekki sem skyldi, eru
í óvissu. Kenningar um slíkt eru ótal
margar, og eins og gefur að skilja eru al-
þýðuskýringar um slíkt lífshagsmuna-
mál fjölmargar. Ein slík, sem ég hef
heyrt, er til dæmis sú að moldrok og
mistur af landi, sem leggst yfir uppeldis-
stöðvar þorskseiðanna þegar þau eru á
viðkvæmasta stigi, gangi af þeim dauð-
um. Skýringar og tilgátur af þessu tagi
eru ótalmargar og fullvíst er að brýn
þörf er á að efla rannsóknir á þessum líf-
fræðilega þætti.
Þetta breytir því þó ekki að fullt mark
er takandi á Hafrannsóknarstofnun.
Annað væri ekki ábyrg afstaða.
Deilumar um kvótann
Þá er komið að stórdeilumálinu um
fiskveiðistjórnun síðustu ára. Margir
hafa tilhneigingu til þess að kenna
kvótakerfinu um allt sem aflaga fer.
Slíkt er hættuleg einföldun á málum.
Það ber að hafa í huga fyrst og fremst að
kvótakerfið í
dag er mála-
miðlun milli
ólíkra hags-
muna. Sjó-
menn hafa
ákveðna hags-
muni, sem eru
afar mismun-
andi innan
greinarinnar.
Sjómenn á
smábátum halda fram sínum hagsmun-
um, sem eru aðrir en sjómanna á stærri
bátum og togurum. Fiskvinnslan hefur
aðra hagsmuni en útgerðin, og hags-
munir einstakra byggðarlaga og land-
svæða stangast á. Kvótakerfið var fyrst
tekið upp árið 1984, og ný lög voru sam-
þykkt í ársbyrjun 1988, með gífurlegum
átökum á Alþingi. í ársbyrjun 1991 var
síðan núverandi löggjöf samþykkt með
afar veigamiklum breytingum frá hinni
fyrri, svo að núverandi kerfi hefur að-
eins verið í gildi í eitt og hálft ár.
Það er einkenni á allri umræðu um
fiskveiðistjórnun, sem hefur verið gífur-
lega mikil, að enginn, hversu mikið sem
kvótakerfið hefur verið gagnrýnt, hefur
getað bent á aðra leið, sem sætti hina
ólíku hagsmunahópa við sinn hlut.
Það ber að hafa í huga að kvótakerfið,
eins og það var fyrir 1991, var ekki jafn
hentugt til þess að stýra heildarveiði
eins og þau lög, sem nú eru í gildi.
Veigamestu ástæðumar eru þær að
kerfið er nú aðeins eitt. Það er aflamark.
Sóknarmarkið var sett á sínum tíma til
þess að ná fram málamiðlunum, og
jafnframt aðrar reglur um báta undir 10
tonnum en sýnu stærri. Þetta hefur nú
verið sniðið af, þannig að auðveldara á
að vera að stjórna undir þessu kerfi. Það
er því ljóst að skynsamlegasta leiðin er
að þróa það áfram. Vandamálið er hin
mikla umframgeta flotans og það að
stýra afla þannig að sjávarútvegurinn
geti áfram haldið uppi atvinnu í þeim
byggðarlögum, sem byggja allt sitt á
þessum atvinnuvegi beint. Öll byggðar-
lög í landinu gera það, þó með óbeinum
hætti sé.
Örvænting er verst
Þá er komið að þeim þætti, hvernig á
að bregðast við. Það fyrsta er að örvænta
ekki. Það verður að ganga að þessu máli
með því hugarfari að það séu til leiðir út
úr vandanum.
Ef litið er yfir
tillögur Haf-
rannsóknar-
stofnunar,
kemur í ljós að
ástandið er
ekki svo slæmt,
að þeirra dómi,
í ýmsum öðr-
um nytjastofn-
um hér við
Iand en þorskinum. Ástand þeirra er
þannig að auka má veiði á ýmsum
þeirra. Allar slíkar leiðir verður að
kanna til hlítar, ásamt því að huga að
öllum möguleikum til veiða, sem ekki
hafa verið nýttir til þessa. Þar kemur
margt fleira til, veiðar á djúpslóð og
veiðar á fjarlægum miðum, svo að eitt-
hvað sé nefnt.
Hafrannsóknarstofnun leggur til eilít-
ið meiri veiði af ufsa, ýsu og grálúðu
heldur en á síðasta fiskveiðiári, og
óbreytta veiði af karfa, en allt eru þetta
góðkunningjar sjómanna og fisk-
vinnslufólks. Hins vegar er þorskurinn
verðmætastur, og hann er einnig uppi-
staðan í fiskvinnslu í ýmsum byggðar-
lögum á vestan- og norðanverðu land-
inu. Það skapar vanda, sem verður að
bregðast við sérstaklega. Þessu áfalli
verður að jafna meðal þjóðarinnar, og
það getur enginn verið stikkfrí af þeim
viðbrögðum sem þarf að hafa.
Það vekur einnig vonir að tiltölulega
vel lítur út með loðnuveiði, og góð sfld-
arvertíð getur miklu bjargað. Síðasta
vertíð var afar léleg, einnig vegna mark-
aðsmálanna og hve söltun á Rússlands-
markað fór seint af stað.
Hvalveiðar skal heíja á ný
Þá er ótalið það ráð að hefja hvalveiðar
á ný. Það var reyndar ein þungamiðjan í
áliti flokksþings Alþýðuflokksins um
viðbrögð. Það hníga öll rök að því að það
eigi að hefja veiðar. í hinu flókna lífríki
hafsins er hvalurinn áhrifamikill, og
fjölgun hans getur haft mikil áhrif á við-
gang þorskstofnsins.
Hitt verða menn þó að gera sér ljóst að
það að byrja hvalveiðar á ný mun kosta
átök á alþjóðavettvangi, og þá má ekki
kikna í hnjáliðunum. Þetta er sagt hér
vegna þess að greinarhöfundi eru í
fersku minni átökin um hvalamálið á
Alþingi og víðar í þjóðfélaginu. Það
munaði ekki nema hársbreidd að við
yrðum undir í því máli og legðum upp
laupana fyrir fullt og allt. Ég man vel
eftir umræðunni um það að þrjóska
Halldórs Ásgrímssonar í hvalamálinu
væri að koma utanríkisversluninni á
kaldan klaka. Mótstaða okkar og bar-
áttuþrek í málinu var afar lítið orðið á
tímabili, en Halldór og hans menn í
sjávarútvegsráðuneytinu og Hafrann-
sóknarstofnun á sínum tíma gáfust ekki
upp. Því getur flokksþing Alþýðuflokks-
ins og fleiri nú ályktað um það að eitt
ráðið til þess að auka útflutningstekj-
urnar sé að taka upp hvalveiðar á ný. Eg
er sammála því, en þá verða menn að
vera tilbúnir til þess að berjast. Þetta
mál er hins vegar skólabókardæmi um
að menn eiga ekki að berast með vindi í
stjórnmálum.
Allir þurfa að vera með
Það eru sem betur fer ýmis ráð til þess
að bregðast við vandamálunum í sjávar-
útvegi. Þessi atvinnuvegur hefur mikið
þanþol, og fyrir 25 árum heyrði ég fyrst
talað um endimörk vaxtarins í grein-
inni. Aldrei hefur verið eins áríðandi og
nú að gera sem mest verðmæti úr þeim
afla, sem kemur upp úr sjó, og njóta
bestu kjara á erlendum mörkuðum fyrir
aflann. Þar er ætíð verk að vinna.
Til þess að ráða fram úr þessum vanda-
málum þarf samstöðu og styrk, og allir
yóðfélagsþegnar þurfa að vera með í
æssari baráttu, líka þeir sem betur
mega sín og telja sig ekki þurfa brauðs
að biðja.