Tíminn - 08.08.1992, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 8. ágúst 1992
Persónufrelsið er
það dýrmætasta
í mannlífinu
Hér á landi er nú staddur þýsk-
ur tryggingafræðingur, herra
Horst Ullmann frá Numberg.
Hann kom hérfyrst áríð 1983 og
var koma hans þá liður í undir-
búningi hátíöar til minningar
um þýska nátturufræðinginn
Alfred Wegener og leiðangur
hans til Grænlands á ámnum
1930-1931. Þar létu Wegener og
nokkrír manna hans lífiö, en
leiðangurinn skipar eigi aö síö-
ur hinn merkasta sess í vísinda-
sögu aldarínnar. Herra Ullman
man tímana tvenna og rekur
hann hér á eftir æviferíl sinn í
stuttu máli og sitthvaö um það
verkefni er hann geröi aö meg-
inmarkmiöi sínu á efrí árum að
Ijúka — aö koma upp veglegri
töflu á Grænlandi Wegener til
heiöurs og mönnum hans.
Herra Ullman hefur starfaö
lengi að þessum rannsóknum
og margt komiö í Ijós sem hann
hefur rekist á. Þar á meöal eru
nokkrar myndir af fslandi teknar
úr loftfarínu Graf Zeppelin er
þaö fór hér yfir áríö 1930 á leiö
sinni til Norðurpólsins.
„Ég er fæddur í Zwickau í Saxlandi ár-
ið 1918, en faðir minn var af gömlum
saxneskum ættum og móðir mín frá
Thuringen," segir herra Ullmann.
„Fæðingarborg mín taldist til A- I»ýska-
lands eftir stríðið og þar voru TVabant-
bflamir smíðaðir, sem A- Þjóðverjar
komu akandi á yfir landamærin fyrir
tæpum þremur árum sem öllum er í
fersku minni. En Zwickau var ekki
minni bflaborg á árunum fyrir stríðið
og þá voru bflamir veglegri. Á æskuár-
um mínum vom framleiddar þar
Horch- bifreiðamar frægu, en upphafs-
maður að smíði þerra var hugvitsmað-
urinn August Horch. Þetta vom glæsi-
legar, átta strokka bifreiðar sem brátt
náðu heimshylli. En svo seldi August
Horch verksmiðjumar og stofnsetti
nýjar og þar fór hann að framleiða bfla
undir nafninu Audi, sem er latneska
orðið fyrir Horch (ísl. „heyrðu"). Auk
þessara tveggja verksmiðja vom þama
líka tvær minni verksmiðjur, Wanderer
og DKW, en allar fjórar sameinuðust í
eitt félag, ,Auto Union“ árið 1934, en
þá hafði harðnað á dalnum í bifreiða-
iðnaðinum vegna kreppunnar. Merki
,Auto Uniorí' var hringimir fjórir sem
— segir herra Horst Ullmann, aldraður Islands-
vinur og áhugamaður alla ævi um norðurslóðir.
Hann kom hérfyrst 1983 vegna undirbúnings að
minningarhátíð á Grænlandi um leiðangur Weg-
eners erfarinn var 1930-1931.
nú em merki Audi- bifreiðanna. Hver
af hringjunum táknaði eina af gömlu
verksmiðjunum í Zwickau.
Erfiö ár
Ég rek þessa sögu hér vegna þess að
sem ungur maöur starfaði ég mikið
við þennan bflaiðnað, sem var aðals-
merki heimaborgar minnar. Sjálfur
vann ég iengi í verksmiðjunum til þess
að safna fé svo ég gæti hafið laganám
við háskólann í Leipzig. Ég hóf námið
skömmu fyrir stríð og aðalgrein mín
átti að verða ríkisréttarfræði. En þegar
að ég hafði lokið fyrsta námsárinu
skall stríðið á og þar með var búið með
námið í bili. Ég gerðist hermaður og
þegar ég að stríði loknu vildi hefja
nám að nýju fékk ég ekki inngöngu í
Leipzigháskóla — af pólitískum ástæð-
um að mér var tjáð. Ég hafði þó aöeins
þjónað í hemum sem óbreyttur her-
maður, var til dæmis ekki sjálfboðaliði,
svo þeir höfðu engar haldbærar ástæð-
ur. En nú laut allt rússneskum yfir-
völdum og þótt ég sendi inn þrjár um-
sóknir um skólavist og legði fram mót-
mæli í saxneska menntamálaráðuneyt-
inu þá kom það allt fyrir ekki. Ég
reyndi þá að sækja um í Dresden, en
þar var sama sagan.
Þegar kom fram á árið 1948 var ég
farinn að hugsa til þess að komast burt
af sovéska hemámssvæöinu og það
tókst mér. Ég fór til Berlínar sem þá
var enn opin borg og tók lest þaðan að
landamærum Saxlands og Bayem. Við
konan mín settum farangur okkar í
bamavagn og komumst með vagninn
yfir landamærin fram hjá rússnesku
vörðunum. Hjartað sló nú heldur bet-
ur hratt í brjóstinu á okkur á leiðinni
og mikið vorum við fegin þegar við
komum að bóndabæ í Bayem og gát-
um sett okkur í samband við yfirvöld
vestan megin. Leiöin lá nú til
Númberg og þaðan til Erlangen og til
þess að gera langa sögu stutta þá tók
ég að nýju til við laganám mitt þar og
einbeitti mér nú að tryggingalögum.
Langur aöskilnaöur
Skilnaðurinn við heimahagana var sár
og í Zwickau bjó faðir minn enn á okk-
ar gamla heimili. Voru öll tormerki á
að ég gæti heimsótt hann, þar sem ég
hafði yfirgefið landið af pólítískum
ástæðum. Mér tókst þó að heimsækja
hann nokkmm sinnum með því móti
að ég útvegaði mér skilríki sem kaup-
sýslumaður og fór á kaupstefnuna í
Leipzig. Þaðan hélt ég tii Zwickau og
gat heilsað upp á hann. En á þeim tíma
varð hver húseigandi í A-Þýskalandi að
halda bók, svonefnda „Hausbuch", sem
í vom skráðir allir gestir sem í húsið
komu og sérstaklega utanlands frá.
Lögreglan fór svo yfir bækumar. Þetta
var eiginlega verra en hjá nasistunum
áður. Því var þetta hættulegt og ég
þorði aldrei að vera nætursakir hjá
pabba. Einhver gat hafa Ijóstrað upp
um komu mína og þá hefði verið hægt
að handtaka mig og fangelsa. Um síðir
var lokað fyrir þennan möguleika á
heimsóknum mínum til Zwickau þegar
reglur um skilríki á Leipzig kaupstefn-
una vom hertar mikið. Eftir það kom
ég ekki til Zwickau í 35 ár. Mér var þó
leyft að vera við útför föður míns en til-
kynnt um leið að ég skyldi aldrei reyna
að koma aftur heim.
Um leið og það fréttist árið 1989 að
múrinn væri fallinn og allir Trabant-
amir komu streymandi vestur yfir ætl-
aði ég strax að fara heim til Zwickau.
En þá máttu menn ekki fara frá V-
Þýskalandi austur yfir, þótt þeir að
austan mættu fara vestur. Svo var það í
fjóra mánuði.
Persónufrelsiö
dýrmætast
En í byrjun árs 1990 kom ég að nýju
heim. Það var sár og hryggileg sjón.
Borgin var í svo mikilli niðumíðslu og
það var greinilegt á fólkinu að það
hafði búið við þröng kjör og langvar-
andi undirokun. Þegar ég nú kem til
Reykjavíkur í annað sinn eftir níu ár
(ég kom fyrst 1983) og lít framfarimar
þá verður mér hugsað til þess hvflíkur
munur er á þessari þrifalegu borg með
öllum hennar nýtískulegu og fallegu
húsum og strætum og svo borginni
þar sem ég ólst upp og áður var svo
fögur. Þar hefur aðeins orðið afturför.
En fegurst er samt að sjá og verða vitni
að því frelsi sem íslendingar njóta.
Persónufrelsið og lýðréttindin em það
sem dýrmætast er og dásamlegast í
mannlífinu. Það er mér vel ljóst sem
bæði hef þekkt undirokun stjómar
nasisma og síðar kommúnisma og séð
þær afleiðingar sem þetta hefur á
mannssálina.
Noröurslóðir
Ég starfaði við tryggingamál í
Númberg frá því er ég lauk námi mínu
og allt þar til ég dró mig í hlé og fór á
eftirlaun árið 1981, en þá var ég 63 ára
gamall. Að vísu er eftirlaunamarkið 65
ára, en nýjar reglur gerðu mér kleift að
hætta fyrir þann tíma. Þar með gat ég
farið að sinna áhugamálum mínum,
sem eru ferðalög og þá einkum ferða-
lög um norðurslóðir, sem ég hef tekið
sérstöku ástfóstri við. Ég hef heimsótt
öll Norðurlöndin og Spitzberegen að
auki.
í tengslum við þennan áhuga minn á
norðurslóðum vil ég nú geta þess að
ég hafði um langt árabil haft afar mik-
inn áhuga á leiðangrinum sem Alfred
Wegener og félagar hans fóm til
Grænlands á ámnum 1930-1931, en í
þeim leiðangri sannaði Wegener lan-
drekskenningu sína. Sem menn munu
vita fórst hann á Grænlandsjökli í leið-
angrinum og nokkrir manna hans
með honum. Fór ég nú að vinna að því
að sett yrði upp minningartafla um
Wegener og leiðangur hans á Græn-
landi og skyldi henni komið fyrir á eyj-
unni Umanak, en þar hafði hann aðal-
bækistöð sína áður en lagt var til at-
lögu við jökulinn. Var það þvf aðeins
ári eftir starfslok mín, árið 1982, að ég
heimsótti Grænland í fyrsta skipti. Þar
kannaði ég eftir því sem tök vom á
slóðir Wegeners og átti viðtöl við
marga Grænlendinga og Dani. Á Uma-
nak naut ég ágætrar leiðsagnar og
Reykjavík. Séð yfir miðbæinn, Örfirisey og sundin.
Hér að ofan og til hliðar
eru myndir sem teknar
voru úr loftfarinu Graf
Zeppelin er það flaug yfir
ísland í Norðurpólsför
sinni sumarið 1930.