Tíminn - 03.09.1992, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 3. septembeM 992
Tíminn 5
Ingvar Níelsson:
Hin hliðin á milli-
ríkj asamningum
Mikið er rætt um millirögasamninga þessa dagana, og jafnvel enn meira
skrifað um þá. Hugsjónamenn hópa sig og leggjast á eitt að sannfæra fá-
brotna alþýðu um hina sönnu framtíðarsýn, sem þeir boða af fjálgieik að
muni tiyggja okkur líf í samlyndi og góðum efnum um öU ókomin ár. En
mál þessi eru mörg og margslungin: ECSC, NATO, Mannréttindasátt-
málinn, Rómarsáttmálinn, EB, EFTA, EES, Maastricht — svo eitthvað
sé nefnt
Hinir fjálgu reyna að skilja þessi
hugtök og rembast við að halda
þeim aðgreindum í hugskotum
okkar, en stórþjóðlegar skoðana-
kannanir sýna að þar eiga þeir við
ofurefli að etja. Allur þorri al-
mennings vill sem betur fer lítið
vita um þessi mál og þekkir varla
muninn á EB og EFTA. Margir vita
ekki að hvorri þessara stofhana ís-
lendingar eiga aðild. Segir mönn-
um, kannske réttilega, svo hugur
að ófreskjumar tvær tengist hvor
annarri á einn eða annan dularfull-
an og enn óútskýrðan hátt — líkt
og tvær rasskinnar.
Eitt ofangreindra mála er nú
mjög í brennideplinum. Er okkur
tjáð — því til ágætis, að því er best
verður skilið — að tugþúsundir
blaðsíðna af gögnum, hver og ein
þaulyfirfarin og sérfrágengin af
vitrustu mönnum sjálfra stórþjóð-
anna, setji því slíkar skorður að þar
geti hreint ekki neitt farið úrskeið-
is. Við einfeldningamir gætum því
haldið að hér væri um „nokkuð
gott mál“ að ræða og væri eðlileg-
ast að vísustu menn okkar eigin
lands væm á einu máli um það —
jafnt sín á milli sem og við hina er-
lendu höfunda þess. En svo er
ekki. Sýnist þama sitt hverjum og
greinir menn jafnvel á um hvort
sjálfri stjómarskrá landsins muni
vera ógnað með þessari skelfilegu
uppákomu.
Við lifum á tímum eldheitrar
þjóðemisvakningar á heimsvísu,
sem brytjar nú hverja ríkjasam-
steypuna af annarri í spað.
Skemmst er að minnast atburð-
anna í Sovétríkjunum sálugu, þar
sem sjálft samveldið hrundi fyrst,
en einstök ríkjasambönd innan
þess halda enn áfram að splundrast
í þjóðemiskjama, með tilheyrandi
vopnabraki, frændvígum og eyði-
leggingu. í kjölfar alls þessa fylgdu
hliðstæðir viðburðir í Júgóslavíu,
með öllu því sem þar gengur nú á;
þá kom Tékkóslóvakía, sem reynir
að taka friðsamlega á málunum,
og ekki er grunlaust um að Kan-
adamenn hafi nú tekið sér númer f
biðröðinni. Ttigir — ef ekki hundr-
uð — þjóðemishópa víðsvegar um
heiminn berjast ámm saman von-
lausri baráttu fyrir sjálfsforræði,
sem margir hveijir glötuðu fyrir
hervaldi — aðrir þó fyrir fagurgala
hugsjónamanna.
Það skýtur því skökku við að sjálf
menntaþjóðin, íslendingar, skuli
yfirleitt Ijá máls á einhvers konar
sameiningu við sér allsóviðkom-
andi fólk — innan við hálfri öld
eftir að hún varð fullvalda ríki og
ekki nema hálfum öðmm áratug
eftir að hún vann endanlegan sigur
á fiskimiðum sínum. Hugsjóna-
menn fullyrða að EES hafi ekki
með inngöngu í EB að gera. Öðr-
um þykir EES minna óþægilega á
glundurdallinn, sem böm til sveita
á ámm áður vom látin nota til að
narra óstýrilátan nautkálfinn í fjós.
Þegar kálfurinn var kominn inn
fyrir dymar og búið að skjóta slag-
brandi fyrir, var „lítið mál“ að
koma honum á básinn.
En em þetta yfirleitt „okkar mál“?
Lítum ögn á aðdragandann að
þeim. Tvær stórþjóðir á megin-
landi Evrópu — Þjóðverjar og
Frakkar — hafa eldað saman grátt
silfur gegnum aldimar, og deilum-
ar oftar en ekki snúist um að vinna
lönd hvor af hinum. Þessar þjóðir
hræðast hvor aðra, og einkum þó
fortíð sína. En nú er liðin sú tíð að
þjóðir geti einfaldlega hrifsað gjöf-
ul hémð úr höndum nágranna
sinna með hervaldi. Því verður að
leita á önnur mið. Og niðurstaðan?
Jú, þessir bölvaðir fslendingar hafa
ekkert með allan fiskinn úr Atl-
antshafmu að gera. Einmittl Og þá
spyrjum við okkur hvort við yfir-
leitt viljum vera aðiljar að slíku
hræðslubandalagi og gera þannig
brauðfæðslu Þjóðverja og Frakka,
sem kemur okkur ekkert við, að
„okkar málum". Ónei! Ekki viljum
við það.
Þjóðverjar em þó greinilega á
öðm máli. Notaður sjávarútvegs-
ráðherra þeirra, Wolfgang von
Geldem, sem eitt sinn þáði vel-
gjörðir okkar og blaðraði við það
tækifæri öll ósköp um djúpstæða
vináttu og sameiginlega hagsmuni
þjóðanna, ógnaði fyrir skemmstu
að ef við fæmm aftur að veiða hvali
fengjum við hreint ekki að vera
með í EB. Það var og. Til að leysa
þennan hnút við Wolfgang, má
leggja til að hann snúi sér fyrst um
sinn að eigin vandamálum — t.d.
flóttamönnum, nýnasistum og
Austurevrópumafíunni, sem hann
hefir ærið nóg af heimafyrir — og
leiti jafriframt á önnur mið en okk-
ar til að brauðfæða þessa félags-
hópa, en við reynum á meðan að
ráða fram úr sjávarútvegsmálum
okkar eins og við best getum, án
þess að tefja hann frá störfum.
Þegar við höfum skipt þannig með
okkur verkum um einhvem tíma,
verður fróðlegt að vita hvað Wolf-
gang hefir að segja um framhaldið.
Hverjar em svo þær hvatir, sem
hugsjónamennimir ganga fyrir? Ef
að líkum lætur, heyrist rödd full-
trúa smáþjóða illa lengst utan af
borðsenda þar sem þungavigtar-
leikmenn á borð við Helmut Kohl
sitja fyrir miðju borði og kveða sér
hljóðs. í slíku umhverfi er vart við
því að búast að hugsjónamenn
okkar velti sér mikið upp úr
hreystiverkum. TVúIegra er að þeir
kæfi vanmáttarkennd sína með
ölvun á ýmsum stigum, í þægind-
um glæstra gistihúsa og vellyst-
ingum illa lýstra skemmtistaða, en
láti hinn Ieiðinlega hluta tímans
líða undir þjáningum fráhvarfsein-
kennanna. Heima er svo sungið,
líkt og þegar Garðar Hólm vantaði
peninga.
Höfundur var umboös- og sölumaður á
alþjóðavettvangl I nsr aldarfjóröung.
r
MERKAR RANNSOKNIR
• •
IVATNAKERFIBLONDU
Mikil umskipti hafa orðið á vatna-
svæði Blöndu í Húnavatnssýslu hin
seinni ár með tilkomu Blönduvirkjun-
ar. Blanda á, sem kunnugt er, upptök í
Hofsjökli og er um 130 km á lengd.
Með stíflu efst í Blöndudal hefur
göngufiski verið lokuð leið í ámar á
Auðkúluheiði og Eyvindarstaðaheiði,
eins og Haugakvísl, Seyðisá og Galt-
ará, sem lax og sjóbleikja höfðu áður
leitað í til hrygningar og uppeldis. Er
talið að verulegt uppeldissvæði þess-
ara tegunda í straumvatni hafi verið
lagt af þegar stíflan kom til sögunnar,
því lax gekk í allar heiðaámar, sem
falla f Blöndu, og laxaseiði hafa fund-
ist í þeim öllum.
Viðamikið rannsóknar-
verkefni
í sambandi við virkjun Blöndusvæð-
isins hefur staðið yfir í 10 ár viðamik-
ið rannsóknarverkefhi í vatnakerfinu,
sbr. samning Landsvirkjunar og Veiði-
félags Blöndu og Svartár sem tekur til
straumvatna svæðisins. Það eru sér-
fræðingar Veiðimálastofnunar sem
hafa haft umsjón og unnið að verkefn-
inu í góðum tengslum við veiðifélag-
ið, en formaður þess er Ævar Þor-
steinsson, bóndi í Enni.
Höfuðtilgangur rannsóknanna hefur
verið að meta áhrif virkjunarinnar á
fiskframleiðslu vatnakerfisins. Megin-
þættir þeirra hafa verið að kortleggja
uppeldissvæði seiða og kanna fisk-
gengd úr sjó í Blöndu og hegðun fiskj-
arins. Þannig hefur sjógenginn fiskur,
lax og sjóbleikja, verið tekinn í gildm í
laxastiga neðst í ánni, hjá Ennisflúð-
um, og fiskur talinn og merktur m.a.
til að fá vitneskju um stofnstærð.
Jafnffamt em veiðiskýrslur haldnar á
svæðinu. Á liðnum áratug hefur því
fengist mjög glögg mynd af ástandi
fiskstofna á Blöndusvæðinu og lífs-
umhverfi þeirra.
Miklar sveiflur í
stofnstærð
Einn þýðingarmesti þáttur rann-
sóknanna á Blöndusvæðinu er að
kanna sveiflur sem verða á fiskfram-
leiðslu og veiði fyrir virkjun og miðl-
un árinnar. Áætluð stofnstærð hefur á
þessu 10 ára tímabili sveiflast árlega,
misjafnlega mikið; lægst var hún 1989
eða 706 laxar, og hæst fór hún 1986 í
2955 laxa. Einnig er athugað hvort
unnt sé að bæta með ræktun það tap
sem verður vegna breytinga á svæðinu
af völdum virkjunarinnar. Ljóst er að
lax- og sjóbleikjustofninn, sem áður
var á heiðunum, er úr sögunni sem
slíkur með tilkomu stíflunnar. Fram-
vegis veiða menn ekki sjóbleikju í
Seyðisá, eins og algengt var að gera,
eða veiða lax í Haugakvísl. Hins vegar
verður fróðlegt að fylgjast með hvem-
ig sjóbleikjunni reiðir af, sem kemur í
gildmna í Biöndu, en í sumar hafa nú
... ..................................................................................................................... :
þegar milli 400 og 500 bleikjur fengist
þar og verið merktar. Áætluð stofn-
stærð sjóbleikjunnar hefur verið mis-
jöfn frá ári til árs á þessu 10 ára tíma-
bili. Hæst komst hún 1988 eða í 1233
fiska
Hátt veiðiálag
í gildmna hafa komið f sumar til
þessa um 700 laxar, auk þess sem nær
öll laxveiðin í Blöndu fer fram á svæði
í ánni neðan Ennisflúða, þ.e. fyrir neð-
an laxastigann. Sumarið 1991 fengust
alls 251 lax í gildmna, en veiðin í
Blöndu var 568 laxar. Tálið var að um
50 laxar hafi gengið um flúðimar
framhjá stiganum. í Svartá fengust
108 laxar 1991. Veiðiálag af heildar-
stofni 1991 var talið vera 78% eða
svipað og fimm seinustu árin þar áður.
Útrennsli frá virkjuninni fellur í
Blöndu hjá Eiðsstöðum eða gegnt Ey-
vindarstöðum og sameinast þar yfir-
fallsvatninu frá stíflunni, sem fær á
hverjum tíma að fara gömlu leiðina
um farveg Blöndu. Það er dálítið
skondið að sjá hversu útfallsbúnaður-
inn hjá Eiðsstöðum lætur lítið yfir sér,
miðað við umfang þessa mikla mann-
virkis sem virkjun Blöndu er. En það
er ekki allt sem sýnist, því frárennslis-
skurðurinn og farvegur Blöndu þar
niður af er hvorki meira né minna en
um 10 metrar á dýpt.
Á sínum tíma, þegar talað var um að
virkja Blöndu, var einnig inni í mynd-
inni að nýta upptakakvíslar Vatnsdals-
ár niður í Vatnsdal. Frá því mun hafa
verið horfið með tilliti til umhverfis-
vemdar; líklega hefur Vatnsdalurinn
verið talinn sú gersemi að ekki mætti
rýra neitt þar, eins og eðlilegt er. Nú
hefur það gerst að menn telja, að
vatnsmagn í ám, sem falla til Vatns-
dalsár, sé meira en menn eiga að venj-
ast. Er talið að það stafi af leka úr
Blöndulóninu. Sé þetta rétt, gætir
þannig áhrifa af virkjun Blöndu í
Vatnsdalsá. Fyrir nokkru var undirrit-
aður á ferð á þessum slóðum og sá þá
að vatnsmagn var mikið og gott í
Vatnsdalsá bjá Stekkjarfossi, sem er
fyrir landi Forsæludals og Gríms-
tungu. Þar var á sínum tíma byggður
öflugur laxastigi, svo að laxinn komst
eftir það að Dalfossi, sem er í 40 km
fjarlægð frá sjó.
Einar Hannesson
Stekkjarfoss í Vatnsdalsá. Laxastiginn sést til hægri á myndinni.
(Myndir: Einar Hannesson)
Gildran efst f laxastiganum hjá Ennisflúöum I Blöndu. Á kistunni stend-
ur Friöjón Viöarsson, sérfræöingur á Veiöimálastofnun.
Útrennslisbúnaöur Blönduvirkjunar við Blöndu hjá Eiösstööum.
vinstri sést yfirfallsvatn frá stlflunni, sem fellur um farveg Blöndu.
77/