Tíminn - 03.09.1992, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 3. september 1992
Indíánar hafa I frammi mótmæli í Toronto vegna slæmra lífskjara.
r
Agreiningurinn um einingu Kanada hefur bættstöðu biturra Jrumbyggja landsins og indíánamir fá ný réttindi:
Frumbyggjar Kanada láta
til sín taka við væntan-
lega stj ómarskrárbreytingu
Ovide Mercredi, höföingi Cree- indíananna og lögmaöur, berst nú
haröri baráttu fyrir aö réttindi Indíána veröi staöfest í nýrri stjórnar-
skrá.
Hjálparvana stóðu tugir þorpsbúa
fyrir utan brennandi kofann í litlu
Indíánabyggðinni Davis Inlet í La-
brador í Kanada. Þeir heyrðu neyðar-
óp bamanna sex sem eldtunguraar
Iéku um innan dyra, og gátu ekkert
aðhafst tíl að afstýra ógæfunnL
Lögreglumennimir sem komu til
þorpsins eftir naeturlanga sleðaferð
um óbyggðir, fundu brunnin lfk bam-
anna á öðrum degi. Ekki var hægt að
tilkynna foreldrunum hvemig komið
var, þeir höfðu lagt upp í drykkjuferð.
í sumar, fimm mánuðum eftir áfall-
ið, lagði Innu-ættbálkurinn fram 150
síðna skýrslu um baksvið harmleiks-
ins. Niðurstaða allra kvörtunarefn-
anna var: „Innu- ættbálkurinn hefði
glatað allri stjóm á lífi sfnu, fjölskyld-
unnar og málefnum þorpsins sfns.“
Ákvörðun fyrir 40 árum um að veiði-
mannaþjóð tæki upp fasta búsetu olli
upphafi þjáninga frumbyggjanna
Eins og f óteljandi öðrum kanadísk-
um indfánabyggðum þjást íbúar Da-
vis Inlet, 480 að tölu, vegna sfvaxandi
drykkjusýki, eiturlyfjafíknar, atvinnu-
leysis og fátæktar, sem allt á upphaf
sitt fyrir 40 árum þegar kanadfsk yfir-
völd létu þessa veiðimannaþjóð taka
upp fasta búsetu.
Nú gera yfirvöld tilraun til að spoma
við hruni fjölskyldunnar og hnignun
siðgæðisþreks meðal frumbyggjanna
með 4,5 milljarða dollara árlegu
framlagi. En peningar einir og sér eru
þess ekki megnugir að bæta úr innri
og ytri eymd „þriðja heims" Kanada.
Nú eru þó umskipti í sjónmáli. í nýj-
ustu stjómarskrárdrögunum, sem
eiga að leysa úr stöðugum ágreiningi
frönskumælandi og enskumælandi
Kanadamanna þegar á þessu ári, var
líka í fyrsta sinn skráður sjálfsákvörð-
unarréttur Indíána. Fram að þessu
hefur verið litið á þá sem skjólstæð-
inga ríkisins.
Árum saman hefur krafa frumbyggj-
anna ekki verið um sffellt fleirí doll-
ara, heldur að fá meira vald, rétt til að
ákveða sjálfir örlög sfn. „Núna látum
við af hendi rakna milljónir dollara á
milljónir ofan til að halda fólkinu
áfram fátæku," segir indfánaleiðtog-
inn Ron George. Samtökin hans, Ráð
innfæddra í Kanada, tala fyrir munn
mörg hundmð þúsunda Indíána sem
búsettir em í borgum — u.þ.b. helm-
ingur allra fmmbyggjanna—en flest-
um þeirra er lffsbaráttan enn harðarí
en hjá bræðmm þeirra á vemdar-
svæðunum.
Þegar f býtið á morgnana slæpast
margir afkomendur vísundaveiði-
mannanna á sléttum Kanada við ríkis-
reknar áfengisverslanir. Fylkisstjóm
Alberta ákvað fyrir skemmstu að opna
marga sölustaði fyrr — tilgangurinn
var að hindra að drykkjusjúkir indfán-
ar legðu sér til munns hreinsiefni sem
innihalda alkóhól í örvæntingu sinni.
George, forystumaður indíánanna,
vonar að sjálfstjóm verði fyrsta skrefið
til að ná stjóm á eigin lífi aftur.
Þrjóskir, menntaðir og herskáir Ind-
íánar hafa tekið forystuna í barátt-
unni
Þeirrar skoðunar er líka Cree-..ind-
fáninn Ovide Mercredi, 46 ára lög-
maður, sem fyrir ári var valinn yfir-
höfðingi þeirra 500.000 indfána sem
skráðir em á vegum ríkisins í Kanada.
Mercredi er málsvari 620 hópa og
ættbálka, en margir þeirra hafa í for-
tíðinni gert samninga við nýlendu-
veldið Stóra-Bretland og síðar Kan-
ada.
Þrjósku þessara menntuðu og her-
skáu indfána, sem hefja allar umræð-
ur með bænum öldunganna, er að
þakka að nú hafa yfirvöld í engilsax-
neskum fylkjum tileinkað sér hug-
myndina um sjálfstæði.
Þar til fyrir skemmstu beittu hvítir
valdamiklir stjómmálamenn í Kanada
kröftum sfnum fýrst og fremst að því
að fást við sjálfforræðisóskir frönsku-
mælandi Quebecbúa til að hindra að
annað Iandmesta ríki jarðarinnar
klofnaði. íbúar Quebec vildu fá sér-
stök réttindi til að viðhalda tungu og
menningu, ásamt stöðunni „sérstakt
þjóðfélag" (distinct society) skráð í
stjómarskrána. Þessar kröfur tóku
indíánamir sér til fyrirmyndar í þeirri
skírskotun sinni, sem ekki liggur
lengur f þagnargildi, að þeirra þjóðfé-
lag sé a.m.k. ekki síður „sérstakt".
Undir stjóm ættbálkahöfðingja frá
öllu Kanada stóð einn einasti þing-
maður fylkisþings Manitoba af ind-
íánaættum f vegi fyrir því að nýja
stjómarskráin tæki gildi sumaríð
1990. Einn talsmanna indfánanha f
þeirri umræðu var Mercredi.
Neitun indfánanna steypti Kanada f
ríkiskreppu sem enn hefur ekki tekist
að losna úr. Þegar Quebec- búar verða
að greiða atkvæði um hvort áframhald
verði á sambúð þeirra og enskumæl-
andi Kanadamanna f októberlok,
reyna nú sambandsstjómin í Ottawa
og stjómimar í engilsaxnesku fylkjun-
um að milda skilnaðarsinna í Quebec
með nýju endurbótadrögunum að
stjómarskránni.
Sjálfstæðiskrafa Indíána „lágmarics-
málamiðlun"
Hvemig svo sem endanleg málamiðl-
un kemur til með að líta út, án sam-
vinnu við frumbyggjana, kemur hún
ekki til með að standast. Indíánahöfð-
ingjamir Mercredi og George, svo og
talsmaður 32.000 innúita (eskimóa)
hafa lýst kröfum sfnum um sjálfstæði
sem „lágmarksmálamiðlun" sem þeir
hviki ekki frá.
En frönskumælandi Kanadamenn
hafa fengið bakþanka. Forsætisráð-
herra Quebec, Robert Bourassa, sem
hafði í tvö ár sniðgengið allar stjómar-
skrámmræður, sér „ríkisheild" Que-
becs hættu búna vegna nýju réttinda
indíánanna.
Cree-indíánamir við James Bay í
Norður-Quebec hafa þegar hótað að
segja sig úr lögum við Quebec og taka
þar með sér helming þess landsvæðis
sem nú tilheyrir því ríki, gefi Quebec
út sjálfstæðisyfirlýsingu. Ólíklegt er
að frumbyggjamir „eftirlátá nýju ríki
land sitt og réttindi án þess að hafast
að“ sagði talsmaður Cree-indíánanna,
Ted Moses, á fundi vinnuhóps Sam-
einuðu þjóðanna um innfæddar þjóð-
ir.
Lögmenn í Quebec, sem unnu að
greinargerð fyrir stjóm Bourassa, vör-
uðu við því að sjálfstæðisyfirlýsingar-
greinin feli í sér „án alls vafa mestu
grundvallarbreytingu á stjómmála-
samsetningu Kanada síðan sambands-
ríkið var stofnsett 1867.“ Indíánamir,
sem þar með fengju réttindi „þriðja
stjómvalds" í Kanada, myndu að öll-
um lfkindum ekki sætta sig við að fá
aðeins í sinn hlut þau landsvæði sem
þeir nú byggja.
Ovide Mercredi, sem æ oftar skiptir á
svörtu lögmannsfötunum sfnum og
búningi forfeðra sinna, á a.m.k. áreið-
anlega eftir að standa fast á sínum
málstað. Ekkert minna en viðurkenn-
ing á réttindum innfæddra muni
vemda indíána frá að enda líf sitt „í
fangelsi, á götunni eða algerri örvænt-
ingu,“ sagði hann á mótmælafundi við
þinghús sambandsstjómarinnar f
Ottawa um miðjan júlí sl. ,NIú þegar
er sársaukinn of mikill, þjáningamar
of miklar. Við viljum ekki meira af
slíku.“
Cree-lndíáni í Quebec undirbýr brúökaupsveislu.