Tíminn - 13.10.1992, Blaðsíða 8

8 Tlminn
Þriðjudagur 13. október 1992
Hjörleifur Kristinsson
bóndi, Gilsbakka
Fæddur 12. nóvember 1918
Dáinn 1. október 1992
Það fraus í pelanum hans fyrsta
veturinn. Hann fæddist í Borgar-
gerði í Norðurárdal, þegar vetur fór
að oft með svo miklum frostum að
ísbrestir heyrðust jafnvel um nokk-
um veg. En hjartahlýjan og móður-
ástin bræðir allan ís. „Eilífi Guðs-
sonur hjálpaðu mér, saklausa barn-
inu að bjarga." Þetta var og verður
vonandi eilíft hróp ástríkrar móður
til himinsins. Og drengurinn, sem
fæddist á fátækum bæ f dalnum, óx
úr grasi og varð mætur maður og
sérstæður persónuleiki, svo eftir
var tekið hvar sem fór. Eða eins og
einn af vinum okkar beggja orðaði
það: „Hjörleifur er orginal maður."
Þannig var hann, sjálfstæður í orði
og athöfn, fór ekki endilega troðnar
slóðir en hélt sinn eigin veg án yfir-
lýsinga.
Foreldrar Hjörleifs vom hjónin
Aldís, dóttir Sveins Eiríkssonar frá
Skatastöðum í Austurdal, og Krist-
inn Jóhannsson frá Miðsitju í
Blönduhlíð. í þessum ættum er
greint fólk, sönghneigt og hag-
mælska nokkur. Ég þekkti Aldísi
vel. Hún var góð kona, hlýhuga,
minnug og fróð, stillt í skapi og
mikil móðir. Bræður Hjörleifs em
Eiríkur cand. mag., Þorsteinn, Jök-
ull og Sveinn, sem býr í Reykjavík,
hinir á Akureyri.
í Hjörleifi Kristinssyni vom í
rauninni margir menn. í vöggugjöf
hlaut hann talsvert fjölbreytta
hæfileika og gáfúr langt framyfir
meðallag. Hann var algerlega sjálf-
menntaður, en annaðist þó kennslu
ungmenna um skeið og var próf-
dómari við barnaskóla sveitarinnar
um árabil. Veit ég ekki annað en
honum fæmst þessi störí vel úr
hendi. Hann var hneigður til
grúsks og fræðimennsku á ýmsum
sviðum, náttúmunnandi og sjálf-
menntaður grasafræðingur, þekkti
nær hverja íslenska jurt og var
stundum fenginn í rannsóknarferð-
ir ásamt öðmm grasafræðingum.
Jarðfræði var honum hugleikin og
fylgdist hann með rannsóknum á
því sviði svo sem kostur var. Ætt-
fræðiáhugi var honum í blóð mnn-
inn og hverskonar þjóðfræði og
málvemd. Hann vandaði mál sitt og
talaði fallega norðlensku. Hann
hafði trútt minni og sagði skipu-
lega frá. Hagmælska var honum svo
eiginleg, að hann gat a.m.k. oft
kastað fram ljóði eða stöku án fyrir-
hafnar að því er virtist. Að eðlisfari
var hann félagslyndur og átti auð-
velt með að blanda geði við fólk og
halda uppi samræðum. í hæfilega
stómm hópi var hann hrókur alls
fagnaðar, hélt uppi söng og gleð-
skap og var um langt árabil í kirkju-
kór Silfrastaðasóknar.
Hjörleifur var áhugamaður um
Fæddur 19. júlí 1924
Dáinn 2. október 1992
Þann 2. október lést Garðar Jó-
hannesson á Fjórðungssjúkrahús-
inu á Akureyri eftir langa baráttu.
Garðar var fæddur þann 19. júlí
1924 á bænum Nesi í Saurbæjar-
hrepp. Foreldrar hans vom Margrét
Björnsdóttir og Jóhannes Friðriks-
son. Garðar var eina barnið sem þau
áttu saman, en hálfsystir hans er
Helga Jóhannesdóttir.
Vorið 1956 kom móðursystir okkar,
Jóhanna Guðnadóttir, sem kaupa-
kona að Nesi. Þá hafði Garðar tekið
við búi foreldra sinna. Jóhanna
ílentist og sumarið 1958 giftu þau
sig. Garðar og Jóhanna eignuðust
dreng 1. október 1959, en þau
misstu hann sólarhring síðar. Ekki
varð þeim fleiri barna auðið, en Jó-
skógrækt og stofnaði skógarlund
við Jökulsárgil niðumndan bæn-
um. Þar og í Jökulsárgili plantaði
hann mörgum tegundum trjáa.
Þennan Iund annaðist hann af kost-
gæfni og vænti þess, að honum yrði
við haldið eftir sinn dag. Sömuleið-
is að ekki yrði fé úti í Gilsbakka-
landi. Lýsir þetta manninum einkar
vel.
Margt er mér minnisstætt frá sam-
verustundum okkar Hjörleifs. Fyrr
á ámm fómm við oft saman í göng-
ur og smalamennsku á Egilsdal,
réttarstúss í framhaldi. Oft var þá
glatt á hjalla og lét Hjörleifur
stundum fjúka í kveðlingum. Vel
má vera að ljóð þau, er ég leyfi mér
að birta hér á eftir, áður birt í bók-
inni „Skagfirsk ljóð“, hafi orðið til í
þessum ferðum:
Jieginum seinkar og myrkrið er
meira en nægt,
því morgunstjömumar lítilli birtu
skila.
Jesús minn góður, hvað jörðin
snýst orðið hægt,
ég held alheimsmótorirm sé að
bila. “
Og þessi:
„Dags er glætan þrotin þá,
þokan vætir kinnar.
Skjóna fætur skripla á
skuggum næturinnar. “
Allar þessar minningar em mér
mætar. Eitt var þó að. Það var nær
ómögulegt að fá Hjörleif til að taka
greiðslu. Hann var aldrei ijár-
hyggjumaður, sagðist gera þetta sér
til skemmtunar.
Um langt skeið hafði Hjörleifur á
hendi póstflutninga hingað í dalina,
Norðurárdal og Kjálka, og féll varla
niður ferð hverju sem viðraði eða
þó misjafnlega stæði á fyrir ein-
yrkja. Jafnan gaf hann sér tíma til
að staldra við á bæjum, segja fréttir
og spjalla við heimafólk. Hann virt-
ist ávallt hafa tíma, kom þó sínu
fram. AUs staðar varð hann heimil-
isvinur og hafði uppi skraf um
menningarmál jafnt sem hvers-
dagsleg málefni, kryddað þeim
húmor sem honum var eiginlegur.
Ég minnist m.a. gleði barnanna á
barnaheimilinu okkar, þegar sást til
ferða póstsins. „Pósturinn að koma.
Pósturinn að koma,“ var hrópað, og
ekki minnkaði eftirvæntingin þegar
sjálfur pósturinn fór að grúska í
dóti sínu, lesa í sundur og afhenda
böggla og bréf. Ósjaldan endaði svo
með því að eitt eða tvö skriðu upp á
hné póstsins, þar sem hann sat við
eldhúsborðið. Þó langt sé nú síðan
barnaheimilið okkar var, veit ég og
vona að margir þeir, sem þá voru
hér að hefja gönguna út í lífið,
minnist Hjörleifs enn í dag. Börnin
hanna átti fyrir tvær stálpaðar dæt-
ur. Þau bjuggu í Nesi til 1978 er þau
fluttu til Reykjavíkur. 1983 lá leiðin
til Akureyrar, en í Eyjafírði undi
Garðar sér best.
Við bræðurnir vorum þeirrar gæfu
aðnjótandi að vera mörg sumur í
sveit í Nesi. Þangað komum við fyrst
um sjö ára aldur. Á hverju vori var
þess beðið með óþreyju að skóla Iyki
og við kæmumst í gróðursæla dal-
inn fyrir norðan þar sem alltaf var
gott veður. Garðar sinnti sínu búi af
natni og umhyggjusemi. Aldrei gát-
um við skilið hvernig Garðar þekkti
allar sínar kindur með nafni og
margar þekktu þær nafnið sitt. Til-
finning Garðars fyrir jörðinni sinni
var líka ótrúleg. Hann þekkti hverja
þúfu og hvern stein. Við slátt lyfti
hann vélinni yfir grasi hulda steina á
voru félagar okkar og vinir.
Það er mikil hamingja að eignast
vini en enga óvini. Sökum hæfi-
leika Hjörleifs og mannkosta eign-
aðist hann vini og kunningja víðs
vegar. Á síðari árum hafa margir
lagt leið sína fram að Merkigili. En
þá liggur vegurinn um hlað á Gils-
bakka. Undantekningarlítið mun
þetta ferðafólk hafa hitt húsbónd-
ann að máli. En hann hélt þeim
gamla og góða sveitasið að bjóða í
bæinn upp á kaffi og veitti þá jafn-
framt upplýsingar um land og sögu
þessa svæðis; fór auk þess ófáar
ferðir sem leiðbeinandi fram að
Gili. Einnig þetta mun oft hafa leitt
til kunningsskapar, jafnvel vináttu.
Jafnvel í útlöndum eignaðist hann
kunningja, sem hann hélt uppi
bréfaskiptum við, enda vinfastur.
Enn eru þó ótaldir símavinirnir.
Hann gerði talsvert af því að
hringja í fólk og hafa uppi
skemmtilegt skraf, eins og honum
var eiginlegt. Oft voru þetta einbú-
ar, sem endurguldu hringingarnar í
sömu mynt. Til voru þeir nágrann-
ar, sem Hjörleifúr talaði við dag
hvern. Slíkt er ómetanlegt, einkum
einbúa. Vonandi tekur einhver
þann þráð upp gagnvart þeim sem
eftir eru.
Fjarri fór að Hjörleifur væri mað-
ur flatneskjunnar. Hann var sannur
íslendingur, sonur fjalls og dals,
sveitar og bæjar. Allt íslenskt var
honum hugleikið. Án efa orti hann
talsvert og skrifaði nokkuð, m.a.
ágætar greinar í Skagfirðingabók.
Um langt skeið átti hann sæti í
stjórn Sögufélags Skagfirðinga, í
stjórn Skógræktaríélags Skagfirð-
inga og í barnavemdarnefnd ásamt
fleiru.
Fjölmiðlar sýndu Hjörleifi þann
verðuga sóma að taka við hann við-
töl. Ómar Ragnarsson hafði um
hann sjónvarpsþátt, sem var vin-
sæll. Áður hafði Ríkisútvarpið tekið
viðtal. Elín Pálmadóttir kom til
hans í sumar og tók ágætt viðtal
fyrir Morgunblaðið. í þessum þátt-
um kom m.a. skýrt fram frásagnar-
hæfileiki Hjörleifs og meðferð á ís-
lenskri tungu.
Ellefú ára fluttist Hjörleifur frá
foreldrum sínum, að Gilsbakka í
Austurdal. Þá bjó þar og lengi síð-
an, Hjörleifur skáld Jónsson, fóst-
urbróðir Aldísar móður sveinsins
Hjörleifs. Úr því að Hjörleifur gekk
ekki menntaveginn, held ég að
þetta hafi verið gæfa fyrir þá nafna.
Þeir urðu strax mjög samrýndir, og
mun Hjörleifur eldri hafa komið
nafna sínum vel á sporið í braglist-
inni. f þá daga og lengi síðan var
hárréttum stöðum. Eftir Garðar
liggur mikið starí í Nesi. Hann
byggði upp hús og girðingar og
braut mikið Iand til ræktunar.
í Nesi Iærðum við að vinna. Við
minnumst Garðars sem hins ró-
lynda verkstjóra, sem Ieyfði ungum
mönnum að ganga til flestra verka,
en leiðbeindi og gætti þess vel að
vinnan bitnaði ekki á óhörðnuðum
bökum. Þegar stungið var út úr fjár-
húsunum á vorin, fylgdist Garðar
grannt með því að hnausarnir yrðu
ekki of stórir.
Garðar hafði gaman af því að setja
saman vísur, þótt hann hefði ekki
hátt um það. Jafnan var stutt í
glettnina og ósjaldan flugu brandar-
ar við vinnuna. Hann var hress að
eðlisfari og léttur í skapi. Þau hjónin
voru góðir félagar þeirra stráka, sem
mannmargt á Gilsbakka, glaðværð í
heimili og hafðar uppi orðræður
um skáldskap og þjóðfræði. Þá voru
þar til heimilis, eða viðurloða,
bræðumir Sveinn, afi Hjörleifs
yngra, og Brynjólfur Eiríkssynir frá
Skatastöðum. Báðir greindir fróð-
leiksmenn og stálminnugir. Eftir
fráfall Hjörleifs Jónssonar fór svo
sem víðar, að Hjörleifur varð einn á
Gilsbakka. Þetta var hans staður,
vígvöllur og urtagarður — helgur
reitur. Þar annaðist hann bú sitt,
húsdýr og skóg, Iauk heyskap í
sumar og vék ekki af verðinum fyrr
en fársjúkur hálfúm mánuði eða
mest þrem vikum áður en hann lést
á Borgarspítala 1. október.
Vinsældirnar brugðust honum
ekki á sjúkrahúsinu fremur en fyrr.
Von bráðar var þessi sérstæði mað-
ur, sonur dalsins og skagfirski höfð-
ingi orðinn kunnur um allt sjúkra-
húsið, hafði uppi sína hefðbundnu
gamansemi og eignaðist vini meðal
hjúkrunarfólks. Til hans var nær
stöðugur straumur vina og kunn-
ingja til síðustu stundar. Þeirra á
meðal var Snorri Ingimarsson
læknir, sem vitjaði hans dag hvem,
þó hann vinni á öðm sjúkrahúsi.
Það fór í hönd kaldur vetur, þegar
Hjörleifur Kristinsson kom í þenn-
an heim. Það var hlýr og fagur dag-
ur, þegar hann lagði af stað til
landsins ókunna. Eg vona og bið
heilshugar að nú fari í hönd bjart
sumar í þeim urtagarði þar sem
hann nemur land. Við hér í fá-
mennu samfélagi höfum misst
mikið og fullyrði ég, að allir sakna
hans mjög og óska góðrar ferðar á
fund frændgarðs og nýrra vina. Ég
og fjölskylda mín þökkum Hjörleifi
langa samfylgd og vináttu og ósk-
um honum giftu og blessunar í
faðmi þess alheimsmáttar, sem við
vissum báðir að er, en ekki hvernig.
í Jesú nafni.
Guðmundur L. Friðfínnsson
voru hjá þeim í sveit, og oft var glatt
á hjalla við spil á kvöldin. Enda
héldu margir tryggð við þau á full-
orðinsárum. Sérstaklega viljum við
minnast á Rabba, sem aðstoðaði þau
mikið eftir að heilsu Garðars tók að
hraka.
Garðar og Jóhanna voru höfðingleg
heim að sækja. Eftir að sveitavist-
inni lauk eigum við margar góðar
minningar frá heimsóknum með
fjölskyldum okkar til þeirra hjóna.
Ákureyri verður í okkar augum tóm-
leg í framtíðinni, en minningin lifir
áfram.
Síðustu æviárin hallaði undan fæti.
Heilsunni hrakaði og síðustu mán-
uðina dvaldi Garðar á Fjórðungs-
sjúkrahúsinu á Akureyri. Þrátt fyrir
að á móti blési undir lokin, slokkn-
aði seint von um betri tíma. Eftir að
Kveftja frá bamavemdarnefnd
Akrahrepps
Okkur langar að minnast góðs og
gáfaðs manns, sem var tilbúinn að
gera gott úr mistökum annarra og
leysa málin á farsælan hátt, en það
gerði sá sem hér er minnst, Hjör-
leifúr Kristinsson, bóndi og mikill
fræðari á Gilsbakka í Austurdal á
Kjálka, eins og allir nefna í daglegu
tali.
Hann kvaddi þennan heim sáttur
við allt og alla þann 1. október á fal-
legum haustdegi um hádegisbil eft-
ir stutta en stranga legu á Borgar-
spítalanum.
Hann var formaður barnavemdar-
nefndar Akrahrepps frá upphafi, en
ýmsir hafa farið úr nefndinni og
aðrir komið í staðinn.
Það var mjög gaman að starfa með
Hjörleifi.
Hann var póstur á Kjálka um ára-
bil og gjörþekkti því allt fólkið þar á
bæjunum, sem reyndist honum vel
ef á þurfti að halda, en Hjörleifúr
giftist aldrei og eignaðist ekki börn.
Hann var mjög bamgóður og hafði
gaman af að fylgjast með uppvexti
þeirra og þroska.
Áður en lögleitt var framhaldsnám
eftir bamaskólanámið fékk hann
leyfi til þess að hafa unglinga-
fræðslu einn vetur fyrir þá sem
áhuga höfðu á frekara námi.
Nemendur hans bera honum allir
vel söguna og einn þeirra hefur lát-
ið svo ummælt að Hjörleifur hefði,
að öðrum kennurum ólöstuðum,
verið einn af sínum bestu kennur-
um um ævina. Sá maður lét þó ekki
staðar numið eftir unglingafræðsl-
una heldur gekk áfram menntaveg-
inn bæði innanlands og erlendis.
Hjörleifúr las mikið og var að
mestu leyti sjálfmenntaður.
Hann var svo lifandi og skondinn
og féll mjög vel að umgangast ung-
linga. Hann lét aldrei minnimáttar
finna til smæðar sinnar, heldur
stuðlaði að því að ná því besta fram
hjá öllum.
Það var mjög gaman að ferðast
með Hjörleifi, sem var árviss við-
burður í mörg ár á meðan hægt var
að kalla heimili barnaheimili í
sveit; þau heyra nú fortíðinni til hér
og dóu alveg út þegar skóladag-
heimilið á Egilsá var lagt niður s.l.
vor. Hjörleifur kunni skil á svo
mörgu, hann þekkti flestar stein-,
trjá- og blómategundir og auk alls,
sem ég hefi minnst á, var hann vel
hagmæltur.
Seinustu árin var hann orðinn
einn á Gilsbakka, en þar bjó Hjör-
leifur nafni hans Jónsson og hans
böm. En ég læt þetta nægja, það
eru aðrir til frásagnar um ættir
hans og uppruna.
Við söknum hans öll, það er mikill
missir að svona sérstæðum mönn-
um sem honum. Hann var sann-
kallaður mannvinur, enda átti hann
marga vini.
Far þú í friði og við þökkum þér
fyrir allt, fyrr og síðar.
Sveitin er nú fátækari eftir að þú
burtu kallaðist. Kveðja frá
Unni, Ástu og Önnu
sjúkdómar bundu hann við hjólastól
stóð hugur hans til æfinga og göngu
á ný. Með Garðari er góður drengur
genginn, en eftirlifandi eiginkonu
og öðrum ættingjum vottum við
dýpstu samúð okkar.
Snorri Ingimarsson
Guðni Ingimarsson
Garðar Hvítfeld Jóhannesson
bóndi í Nesi