Tíminn - 13.10.1992, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 13. október 1992
Tíminn 7
Útdráttur úr stefnuræðu Davíðs Oddssonar forsætisráðherra á Alþingi í gærkvöldi:
Enn skal herða sultarólina
áður en skárri tímar koma
Davíð Oddsson forsætisráðherra hélt stefnuræðu sína á Alþingi í
gærkvöldi og að flutningi loknum fóru fram umræður um hana.
Forsætisráðherra fjallaði í ræðunni um Evrópumál, öryggis- og
varnarmál, fjármál ríkisins, efnahags- og atvinnumál og bar ástand-
ið heimafyrir saman við gang mála í nágrannalöndunum. Hér á eft-
ir fer útdráttur úr stefnuræðunni:
EES og Evrópu-
bandalag
í upphafi stefnuræðunnar gerði
forsætisráðherra að umtalsefni Evr-
ópumálin og EES samningana.
Hann sagði að flest benti til að önn-
ur ríki en ísiand verði sameinuð í
einu Evrópubandalagi innan tíu ára.
ísland hefði þó ákveðið að standa ut-
an þess sökum þess að ýmsir ann-
markar séu fyrir ísland á slíkum
samruna og vegi þeir þyngra en
hugsanlegur ávinningur.
EES samningur sé eins konar
millileið fyrir Islendinga. Þannig
útilokist þeir ekki frá þeim þjóðum
sem þeir eiga mestra viðskiptahags-
muna að gæta og eru auk þess
skyldastir að uppruna, menningu og
þjóðfélagsskipan. Með EES samn-
ingi verði okkur tryggð þau við-
skiptalegu skilyrði og kjör sem við
getum ekki verið án. Jafnframt felist
ekki í samningnum afsal fullveldis
eins og óneitanlega sé raunin með
aðild að EB. Síðan sagði forsætis-
ráðherra:
„Tíminn líður hratt og 1. janúar
1993 er skammt undan. Berum við
gæfu til þess að staðfesta þá samn-
ingsgjörð, sem lengi hefur verið
unnið að, munu okkur opnast ýmsir
möguleikar á nýju ári? Óumdeilan-
legt er að þau tækifæri sem þá bjóð-
ast íslensku atvinnulífi eru mikil og
einnig sá ávinningur sem íslenskir
neytendur munu njóta. Tollar af
mikilvægum sjávarafurðum falla
niður, sem mun á afgerandi hátt
bæta samkeppnisaðstöðu innlendr-
ar fiskvinnslu gagnvart erlendum
keppinautum. Þetta mun því treysta
atvinnu f íslenskum sjávarútvegi.
Samningurinn tryggir að íslensk-
um fyrirtækjum verður ekki mis-
munað á Evrópumarkaði og hann
opnar fyrirtækjunum möguleika á
víðtæku samstarfi við erlend fýrir-
tæki. Þetta mun styrkja stöðu ís-
lenskra fyrirtækja í harðnandi er-
lendri samkeppni. Síðast en ekki síst
mun samkeppni í þjónustustarfsemi
leiða til aukinnar hagkvæmni og
verðlækkunar á þjónustu sem mun
koma íslenskum neytendum og ís-
lensku atvinnulífi til góða. Allt þetta
mun skila sér í auknum hagvexti,
lægri verðbólgu og vöxtum og aukn-
um kaupmætti á næstu árum. Það
væri ótrúlegt lánleysi og afglöp að
láta slík tækifæri úr greipum sér
ganga. Það er vissulega ósannfær-
andi að þeir tveir stjórnmálaflokkar,
Alþýðubandalag og Framsóknar-
flokkur, sem áður unnu, að því er
virtist af fullum heilindum, að því
að koma á samningi um hið Evr-
ópska efnahagssvæði, skuli nú, við
lokaafgreiðslu málsins, telja rétt að
snúa við blaðinu og reyna að fiska í
því pólitíska gruggi sem af þeim
mikla viðsnúningi hlýst. Þessir
flokkar skulda þjóðinni skýringar,
skiljanlegar skýringar, á þessum
miklu sinnaskiptum. Engar slíkar
skýringar hafa komið fram, enda
vandfundnar."
Öryggis- og
vamarmál
Forsætisráðherra gerði því næst
varnarmálin og aðild að NATO að
umtalsefni. Sérstök nefnd um ör-
yggis- og varnarmál starfaði nú við
að meta þróun mála og stöðu ís-
lands í ljósi breyttra aðstæðna í al-
þjóðamálum. Fundir nefndarinnar
með fulltrúum bandarískra stjóm-
valda hefðu leitt í ljós sterkan sam-
hljóm í mati beggja ríkja á breyttum
aðstæðum og nauðsyn áframhald-
andi samstarfs íslands og Bandaríkj-
anna í varnarmálum og samstarfi
NATO ríkjanna. Auk þess væru nú
hafnar viðræður um aukaaðild ís-
lands og annarra Evrópuríkja utan
EB að Vestur-Evrópusambandinu.
Þessi ríki em auk íslands, Noregur
og TVrkland.
Ríkisíjármál — utan-
ríkisviðskipti
Forsætisráðherra sagði að íslend-
ingar væm flestum þjóðum háðari
heilbrigðu viðskiptaumhverfi. Því
væm það vonbrigði hve efnahags-
bati á Vesturlöndum léti á sér standa
en kyrrstaðan þar hefði víðtæk áhrif
á afkomu þjóðarinnar. Þannig hefði
hinn mikli órói á evrópskum gjald-
eyrismörkuðum haft áhrif hér og at-
huganir bentu til að viðskiptakjör
íslendinga hefðu versnað um 1,5%
eftir hræringarnar í seinni hluta
septembermánaðar sl.
„En sé litið á árið í heild og breyt-
ingar á gjaldeyrismörkuðum og þró-
un vaxta í helstu viðskiptalöndum
íslands skoðað í samhengi, þá er
niðurstaðan íslensku atvinnulífi og
þjóðarbúinu í hag. Lágir vextir í
Bandaríkjunum og veik staða dollar-
ans, en hann er fyrirferðarmestur í
skuldum íslendinga, og að sama
skapi sterkari staða margra evr-
ópskra gjaldmiðla, sem vega þungt í
okkar útflutningi er okkur fremur
hagstæð."
Forsætisráðherra fjallaði síðan um
efnahagsástand á hinum Norður-
löndununm, einkum í Svíþjóð og
Finnlandi, og sagði að íslendingar
stæðu um margt betur að vígi gagn-
vart efnahagsóróleikanum sem yfir
þjóðirnar hefur gengið, vegna þess
að hér hefði fyrr verið gripið til að-
gerða í ríkisfjármálum. Hann fjall-
aði síðan um niðurskurð velferðar-
kerfisins í Svíþjóð og um að þar í
landi hefðu menn komist að því að
sjálfvirkni í útgjaldaaukningu ríkis-
ins verði að setja strangar skorður
og sagði síðan:
„Hér á fslandi gætir slíkrar sjálf-
virkni í auknum mæli og löggjafar-
samkoman hefur ekki verið nógu
aðgætin er lög hafa verið sett, sem
hafa falið í sér óviðráðanleg út-
gjaldatilefni, „opna tékka", sem
framtíðinni var falið að fylla út. Mik-
ilvægt er að snúið verði af þeirri
braut.
í sjálfu sér er ekkert við því að
segja, ef þingið ákveður að auka út-
gjöld hins opinbera umfram það
sem þjóðarframleiðslan gefur tilefni
til hverju sinni. Taki menn slíkar
ákvarðanir verða þeir jafnframt að
hækka skattbyrðina á almenning í
landinu. Ef slíkt þarf að fylgjast að í
hvert sinn, má búast við ríkara að-
haldi frá borgurunum gagnvart full-
trúum sínum hér á hinu háa Al-
þingi. Með hinni sjálfvirku útgjalda-
aukningu fylgist enginn. Hver ríkis-
stjórnin á fætur annarri stendur
frammi fýrir gerðum hlut og á í erf-
iðleikum með að vinda ofan af þeim
vexti, sem orðið hefur.“
Davíð Oddsson ræddi síðan ein-
staka þætti samneyslunnar, svo sem
mennta- og heilbrigðiskerfið og
ýmsa þætti þar sem hann taldi
þarfnast endurmats. Slíkt endurmat
gæti oft á tíðum leitt til árangurs-
ríkari vinnubragða og jafnframt
ódýrari og einmitt þetta hefði sann-
ast, til að mynda í heilbrigðiskerf-
inu. Þar mætti ná fram spamaði án
þess að skerða nauðsynlega þjón-
ustu. Þá væri sú staðrend áhyggju-
efni að langur vinnutími íslendinga
skilaði minni afrakstri en styttri
vinnutími gerir annars staðar. í
þessum efnum sé það þýðingarmik-
ið að atvinnurekendur og launþegar
taki höndum saman um að finna úr-
lausn sem leiddi til þess að vinnu-
tími gæti styst án þess að heildar-
laun lækkuöu aö sama skapi.
Bölvun rfldsins aflétt
„Það er kominn tími til að ríkis-
valdið líti í eigin barm og skoði af-
skipti sín af fjölmörgum þáttum
mannlífsins.og hvort þau séu ekki á
stundum gagnslaus í besta falli, en
til stórra trafala í versta falli. Það
hefur verið venja hjá okkur að setja
reglugerðir um alla skapaða hluti,
auðvitað í þörfum og góðum til-
gangi. Hætt er við að slíkar reglu-
gerðir standi áfram þótt ástæður
þeirra kunni að vera löngu á bak og
burt og jafnvel þó að þær hafi frá
upphafi verið ástæðulausar. Þess
vegna þurfa öll ráðuneyti stöðugt að
huga að því að grisja reglugerða-
skóginn.
Meginverkefni íslenskra stjórn-
valda í efnahagsmálum um langan
aldur hefur verið að stuðla að stöð-
ugleika, koma böndum á verðbólgu
og ná jafnvægi í utanríkisviðskipt-
um. í fýrsta sinn höfum við náð
raunverulegum árangri. Verðbólga
er minni en nokkru sinni í íslenskri
nútímasögu, og við getum ekki bara
kinnroðalaust heldur stolt borið
okkur saman við aðrar þjóðir í þeim
efnum. Þessir sigrar gjörbreyta
efnahagsforsendum á íslandi og gefa
stjórnvöldum, ekki síst íslensku at-
vinnulífi, tækifæri til að gera lang-
tímaáætlanir til að bregðast við ut-
anaðkomandi áhrifum. Ráðagerðir
forsvarsmanna fýrirtækja um end-
urskipulagningu og hagræðingu
eiga meiri möguleika að ná fram að
ganga þegar þannig er í pottinn bú-
ið. Aukin hagræðing, meiri fram-
leiðni og vaxandi styrkur fýrirtækja
byggist einmitt á slíkum efnahags-
forsendum."
Enn skal herða
ólamar
Forsætisráðherra fór síðan orðum
um horfur í atvinnulífi landsmanna
til sjós og lands. Hann sagði íslensk-
an landbúnað standa á tímamótum:
„Sú mikla ofstjórn og miðstýring,
sem einkennt hefur stjórn þessarar
atvinnugreinar um áratugaskeið
hefur verið henni mikil áþján. Og
það verður ekki sársaukalaust að
koma þeim klafa af sér. Bændastétt-
in hefur brugðist vel við í þeirri bar-
áttu, en ljóst er að hún þarf að fá
ráðrúm til að mæta þeirri auknu
samkeppni sem breyttir viðskipta-
hættir munu (ýrr en síðar kalla á.“
Davíð Oddsson sagði að aflabrestur
þrengdi að þjóðinni allri en kæmi
fýrst niður í sjávarútvegi og hefðu
fýrirtæki þurft að grípa til ráðstaf-
ana vegna hans. Ríkisstjórnin hefði
einnig beitt sér fyrir aðgerðum til að
létta fyrirtækjunum baráttuna, en
það væri ekki nóg: Flotinn og
vinnslugetan væri miklu meiri en
núverandi aflabrögð gæfu tilefni til
og við því yrði að bregðast og yrðu
meiri kröfur gerðar til forsvars-
manna í sjávarútvegi á næstunni en
þeir hafi til þessa þurft að mæta.
Gengið ekki fellt
Forsætisráðherra sagði að áríðandi
væri að forsvarsmenn í sjávarútvegi
vikjust ekki undan þeim kröfum
sem gerðar verða til þeirra á næst-
unni og sagði síðan:
„Engin rök standa til þess, að
breyta gengi krónunnar vegna að-
stæðna í sjávarútvegi. Ástæður fýrir
erfiðri stöðu hans eru margar og
breytilegar í einstökum greinum.
Einnig er staða einstakra fýrirtækja
afar misjöfn. Sé litið á almennan
mælikvarða verðlags, launa og
gengis þá er staðan sú að raungengi
krónunnar miðað við verðlag er nú
nokkru hærra en að meðaltali á ár-
unum 1980-1992 en sé miðað við
launaþróun er raungengið nokkru
lægra.
A þessa almennu mælikvarða er
samkeppnisstaðan gagnvart útlönd-
um því svipuð og hér hefur verið
síðasta áratuginn. Þetta sýnir best
að þau vandamál sem uppi eru í
sjávarútvegi og öðrum greinum eru
ekki vegna þess að kostnaðarhækk-
anir að undanförnu hafi verið hér
með allt öðrum hætti en í sam-
keppnislöndum okkar. Þótt við-
skiptahalli hafi verið verulegur að
undanförnu þá fer hann minnkandi
vegna samdráttar í þjóðarútgjöld-
um. Þrátt fýrir erfiða stöðu í sjávar-
útvegi er þannig ekki hægt að sýna
fram á að gengi íslensku krónunnar
sé nú rangt skráð miðað við al-
menna mælikvarða. Áríðandi er að
menn átti sig á því að gengisfelling
er alls ekki til þess fallin að leysa
þann vanda sem ég áðan lýsti.“
Davíð sagði síðan að núverandi
efnahagsstefna sem einkenndist af
föstu gengi, harkalegum aðgerðum í
ríkisfjármálum og á peninga- og
vinnumarkaði væri ekki dans á ró-
sum. Um annað væri þó ekki að
ræða og þessari stefnu yrði fylgt
áfram, enda væri hún sú eina rétta í
stöðunni og nú sýndi sig að hún
væri farin að bera ávöxt. Rfkisstjóm-
in myndi því í engu hvika frá henni.
Áfram skal haldið
í Ijósi þess að framleiðsla þjóðar-
búsins muni enn dragast saman á
næsta ári sagði forsætisráðherra að
draga yrði enn úr útgjöldum þjóðar-
innar og þar með viðskiptahalla.
Síðan verði að leggja áherslu á að
endurreisa atvinnulífið og stuðla að
nýjum hagvexti og vinna bug á vax-
andi atvinnuleysi. Þá setji ríkis-
stjórnin sér það meginmarkmið að
tryggja stöðugleika í verðlagsmál-
um og koma á jafnvægi í utanríkis-
viðskiptum. Meginforsenda þess sé
stöðugt gengi krónunnar. Til þess að
tryggja það verði að stemma stigu
við óhóflegum halla ríkissjóðs.
I þessum efnum verði allir að leggj-
ast á eitt og launþegar og atvinnu-
rekendur verði þar með að ná kjara-
samningum sem raski ekki jafnvæg-
inu, sveitarfélög verði að hagræða
og/eða sameinast til að geta veitt
íbúum betri og ódýrari þjónustu en
nú er. Þá verði, til að auka trúverð-
ugleika gengisstefnunnar, að breyta
á ýmsan hátt skipulagi gengis- og
gjaldeyrismála þannig að áhrif
markaðsafla á gengi krónunnar auk-
ist, m.a. með því að koma upp gjald-
eyrismarkaði. Að lokum sagði for-
sætisráðherra:
„Ríkisstjórnin mun í störfum sín-
um byggja á þeim árangri sem náðst
hefur þrátt fyrir mótdrægar ytri að-
stæður. Stöðugleiki, lág verðbólga,
minnkandi viðskiptahalli, heilbrigð-
ara skattumhverfi og vaxta- og
gengisákvarðanir á markaði munu
verða þýðingarmiklir þættir í þeirri
grundvallarstefnu sem á er byggt.
Heilbrigt atvinnulíf byggt á traust-
um grundvelli mun tryggja okkur
áfram jafngóð lífskjör, og þær þjóðir
búa við sem best standa. Þessi ríkis-
stjórn fýlgir þeirri meginstefnu sem
dugað hefur þjóðum Vesturlanda
best á undanförnum árum. Hún vill
forðast skammtímalausnir, þótt vel
kunni á láta í eyrum um stund, full-
viss þess að varanlegur árangur get-
ur aðeins byggst á varanlegum
lausnum."
Davíð Oddsson forsætisráðherra.