Tíminn - 11.02.1993, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 11. febrúar 1993
Tíminn 5
Er loftslag aó breytast?
Stormar og óveður
hafa ætt yfir
Evrópu undan-
famar vikur
Á undanförnum vikum hefur gengið yfír Þýskaland endalaus runa felli-
bylja, sem á sér engin fordæmi. Bandaríkin eru ekki búin að jafna sig
eftir afleiðingar fellibyljar, sem mesta eyðileggingu hefur haft í för með
sér. lYyggingafélög kvarta undan gífurlegri fjölgun skaðabótakrafna. Er
þetta fordæmalausa illviðri fyrirboði loftslagsbyltingar?
Nóg þykir okkur íslendingum um
vetrarveðrin í ár, stormana og
snjóalögin. Og fréttir höfum við
haft af óveðrum í Færeyjum og
Noregi. En nú bregður svo við að
íbúar meginlands Evrópu bætast í
grátkórinn; þeir hafa fengið yfir sig
hvert óveðrið af öðru allan janúar-
mánuð og því eiga þeir ekki að
venjast. I Der Spiegel er nýlega
gerð grein fyrir veðurhamnum,
raunum tryggingafélaga vegna
náttúruhamfara og vangaveltum
um hvort loftslag sé að breytast og
ef svo er, hvort hér séu margumtöl-
uð „gróðurhúsaáhrif' farin að segja
til sín.
Að framanverðu eru þær táknaðar
með hálfhringjum, bakatil með
tökkum, og hver og ein þeirra getur
haft milljarðakostnað í för með sér.
En hver af þeim djúplægðahvirfil-
vindum, sem æða yfir veðurkort
Evrópu, nær því að verða að felli-
byl? Hvar hljótast af skaðar? Hversu
mikið kosta þeir í þetta skipti?
Til að skilgreina þennan vanda er
Gerhard Berz á launum hjá
Miinchner Riickversicherung (end-
urtryggingafyrirtæki í Munchen).
Enn sem komið er er hann einn af
fáum tryggingaveðurfræðingum.
En á síðustu fimm árum hefur
áhugi tryggingafélaga á veðurfari
aukist stórlega.
Tíðni og styrkur
óveðranna vaxandi
Eitt er víst; „Umfang hamfaranna
er búið að ná aldeilis nýjum stærð-
um,“ segir Berz. Skaðar vegna of-
viðra hafa fjórtánfaldast í heimin-
um síðan á sjöunda áratugnum.
„Og tíðni og styrkur óveðranna
heldur enn áfram að vaxa,“ kvartar
Hervé Cachin, aðalforstjóri franska
endurtryggingafélagsins SAFR.
Aldrei fyrr hafa veðurfræðingar
skjalfest svipaða runu vetraróveðra
í Vestur-Evrópu og á síðustu fimm
árum. Aldrei fyrr hafa tryggingafé-
lögin orðið að greiða á sama tíma
svo miklar bætur fyrir eyðileggingu
vegna fellibylja og stórviðra í
Bandaríkjunum og Japan. Skaða-
bótakröfumar fóru í yfir 17 millj-
arða dollara á árinu 1991.
Aðalbótaþunginn lendir á endur-
tryggjendunum, sem tryggingafé-
lögin tryggja sig hjá vegna sérstak-
lega hárra skaðabóta. „Nú erum við
hræddir," hefur Le Monde eftir
frönskum endurtryggjanda. Sífellt
fleiri fyrirtæki hverfa frá áhættu-
sömum viðskiptum með veðrið, ið-
gjöldin hafa hækkað allt að sexfalt.
Hjá tryggingafélögunum er nú tek-
ið alvarlega til umhugsunar hvar
setja beri „mörk tryggingarhæfn-
innar“.
Hverjar em ástæðumar fyrir að
skyndilega brýst út eitt allsherjar-
víti náttúruhamfara í heiminum?
Eru þetta þegar orðnar afleiðingar
gróðurhúsaáhrifa, sem reka trygg-
ingaviðskiptin út á ystu nöf í
greiðslugetu?
Annáll síðustu vikna er aflestrar
eins og metabók Guinness um
óveður. 12. janúar gátu Múnchen-
arbúar á stuttermabolum notið
hlýjasta janúardags í 113 ár (19
gráðu hiti) í Enska garðinum. Á
sama tíma skalf TYier undan felli-
bylsvindstyrk sem nam 130 km á
klst. í Freudenstadt í Svartaskógi
helltust niður 66 lítrar regns á fer-
metra og við ísland safnaðist saman
djúplægðarkerfi með loftþrýsting í
lægðarmiðju undir 920 hektópask-
al. Aðeins á árinu 1986 hefúr slíkur
lágþrýstingur mælst á Norður-Atl-
antshafi.
Hátt í tug
óveðra í röð
í kjölfarið kom áður óþekkt mna
af meira en hálfum tug storma.
Fyrst í röðinni var óveðrið „Rakel"
5. janúar. Þá geystist eins og úr ris-
aviftu frá suðvestri hlýtt Atlants-
hafsloft til Þýskalands. Rússneska
hæðin ,Jdarkús“ var rekin burt og
innan örfárra klukkustunda steig
hitastigið um allt að 15 gráður.
Þar með var búið að búa til rúm
fyrir næstu lægð, sem hafði þegar
búið sig undir á Norður-Atlantshafi
að gera innrás í Evrópu. Meðfram
hliðum hæðarinnar yfir Azor-eyj-
um streymdi sérlega hlýtt og rakt
Ioft frá hitabeltinu til norðurs og
rakst á kalt loft frá Grænlandi, sem
sogaðist til suðurs af lægðinni yfir
íslandi. Mikið frost yfir Grænlandi
og óvenjuhátt hitastig suðræna
loftsins sá til þess að loftmassamir
tveir, sem réðust hvor á annan,
mynduðu árásargjama hringiðu,
sem stefndi f átt til Evrópu. 14.
janúar hafði íslands- fellibylurinn
„Verena" náð til Þýskalands og
hamraði með 160 km hraða á klsL í
hviðum á flóðgörðum. Varla var
komin ró á í loftinu fyrr en ,Agnes“
og „Barbara" réðust til atlögu af
enn meiri krafti um næstsíðustu
helgi í janúar.
Þær stöllur settu fiskmarkað í
Hamborg og hluta vegarins við
Saxelfi undir vatn. í flóðgarð við
Saxelfi rofnaði 10 metra langt
skarð. Syðsti hluti eyjarinnar Sylt
hvarf með öllu.
Því sem næst á sama hraða æddu
fellibyljirnir langt inn á meginland
Evrópu. Á 200 stöðum í Póllandi fór
rafmagnið af, þegar háspennumöst-
ur féllu um koll. Enn í austurhluta
Austurríkis var mældur vindhraði
yfir 100 km á klst. í byrjun vikunn-
ar á eftir hélt ringulreiðin áfram.
Óveðursskessurnar „Carola" og
„Daniela“ hristu hagl og snjó yfir
Norður-Þýskaland. Furðulegir
skýjatumar þutu á feiknahraða yfir
himininn og færðu með sér haglél,
þmmugný um nætur og vetrareld-
ingar.
Oveðrin komu sérlega illa við sigl-
ingar. Fyrst strandaði olíuskipið
„Braer" við Hjaltlandseyjar og
mengaði fúglaparadísina. 14. janú-
ar hvolfdi pólsku ferjunni ,Jan He-
weliusz" á Eystrasalti og þar fóm 51
mannslíf.
Fyrirboðar loftslags-
byltingar?
„Fólk lítur á óveðrin sem skilaboð
um heimsendi vegna hlýnandi and-
rúmslofts á jörðinni," segir Ulrich
Cubasch hjá loftslagsmiðstöð Ham-
borgar. En em „Leifturís", „Dráps-
stormar" og „Óveður aldarinnar“ í
raun fyrirboðar loftslagsbyltingar?
Meðal loftslagsvísindamanna er
óumdeilt að maðurinn sé farinn að
hafa áhrif á það sem gerist í and-
rúmsloftinu. Gróðurhúsaloftteg-
undum, s.s. fyrst og fremst koltví-
sýringi og methan, er í sívaxandi
tonnatali dælt út f andrúmsloftið af
iðnaði, umferð og landbúnaði. Þar
sjúga þessar gastegundir í sig hita-
endurkast jarðarinnar, hitna og
umlykja reikistjörnuna Jörð með
hitaeinangmn.
Innan næstu 50 til 100 ára verður
um þrem gráðum heitara á jörð-
inni, yfirborð sjávar hækkar um 40
sm, skriðjöklarnir í Alpafjöllum
dragast saman og verða aðeins leif-
Um allan heim hefur tíöni eyðileggjandi náttúruhamfara meira en
tvöfaldast sföan 1980. Á sama tíma hafa skaöabótaupphæöir, sem
tryggingafélögin hafa oröiö aö greiöa af hendi, fjórfaldast.
ar eftir á fáum hásléttum. Þetta em
spádómar loftslagssérfræðinganna.
„Sönnunargögnunum um að
Ioftslagsbreytingar séu þegar hafn-
ar fer fjölgandi," segir Mojib Latif
hjá loftslagsrannsóknarstofnun
Hamborgar. Hitastig í heiminum er
nú að meðaltali um 0,6 gráðum
hærra en 1890, að því er útreikn-
ingar vísindamannsins sýna. Jökl-
amir í Ölpunum bráðna, yfirborð
sjávar hefur hækkað um 15 sm,
sjávaröldur á Norður-Atlantshafi
verða hærri. En enn fær varla
nokkur loftslagsvísindamannanna
sig til að taka orðið „sönnun" sér í
munn.
Sérfræðingamir
ósammála
Einmitt um spurninguna um
hvort gróðurhúsaáhrif espi storm-
ana em sérfræðingamir algerlega
ósammála. Hitunin leiðir smám
saman til þess að vindhraði á Norð-
ur-Atlantshafi aukist um 25%, á
Latif að hafa reiknað út.
Hann segir áhrifin stafa af því að
uppgufúnarhiti einnar mikilvæg-
ustu orkuuppsprettu evrópskra
vetrarstorma sé eftirfarandi: Þegar
vatnsmettað hitabeltisloft frá Azor-
eyja-hæð sogist í norðurátt, kólnar
það, vatnið þéttist og við myndun
þéttingarskýja verður til hiti.
Því meira sem gróðurhúsaáhrif
verma loftið, því meira vatn getur
hitabeltisloftið tekið í sig og því
meiri hiti kemur síðar fram við
skýjamyndunina, þ.e. hærra hita-
stig gæti þá hitað upp „stormavél-
ina“ yfir Norður-Atlantshafi.
Svipaða röksemdafærslu hefur
tryggingaveðurfræðingurinn Berz f
frammi, þegar hann varar við því í
rannsókn endurtryggingafélagsins
í Múnchen, að „tíðni og styrkur
hitabeltishvirfilvinda, þmmuveðra
og haglbylja eigi eftir að aukast“.
Hann reiknar með að í framtíðinni
gætu fullþroska fellibyljir einhvern
tíma náð til strandhéraða Vestur-
Evrópu. Einnig kringum Miðjarð-
arhafið, þar sem nú er fylgst með
„sprengifimri lægðaþrýstingsþróun
í fúllkomna fellibylji".
Stórhækkaðar trygg-
ingabætur er ekki að-
eins að rekja til
óveðra
Cubasch segir þetta ranga niður-
stöðu. Miklu meira máli skipti önn-
ur áhrif: Loftslagsútreikningar
vegna gróðurhúsaáhrifa segja í
hitabeltinu fyrir um aðeins örlitla
hitun, aftur á móti segi þeir fyrir
hækkun hitastigs við pólana um
allt að sex gráður. „Hitamismunur-
inn milli kalda heimskautaloftsins
og hlýja loftsins úr suðri verður
þess vegna minni, og þar með dreg-
ur úr krafti storma,“ segir Cubasch.
Að öðru leyti sé aukningu trygg-
ingabótaskyldra skaða að rekja til
allt annarra ástæðna en gróður-
húsaáhrifa. „Til þessa hafa aðrar or-
sakir miklu meiri áhrif,“ segir Berz.
Sífellt fleira fólk hafi flust til
ótryggra strandhéraða. Á síðustu
ámm hafi fjölmörg hótel verið
byggð á svæðum í Japan, við Mexí-
kóflóa og við Karíbahaf sem em í
fellibyljahættu. Einnig reki
áhættusöm og dýr tækni eins og ol-
íuboranir á hafi úti, skaðabótaupp-
hæðir í himinháar hæðir.
Auk þess vara veðurfræðingar við
því að draga alltof fljótfærnislegar
ályktanir. „Minni manna nær
furðulega stutt aftur í tímann þegar
veðrið á í hlut,“ segir Rolf Doberitz
við sjávarveðurstofnun Hamborgar.
„Svona illviðri hafa líka fyrr átt sér
stað.“ Sér í lagi á tímabilinu frá 13.
til 16. aldar hafi fellibyljir hvað eftir
annað ætt yfir Evrópu. „Við höfum
bara notið þeirra forréttinda að lifa
á tímum lítilla hrakviðra."
Samt sem áður staðfestir Doberitz
líka: „Fjöldi óveðurslægða yfir
Norður-Atlantshafi hefur meira en
tvöfaldast frá því sem var fyrir um
fimm ámm." Austurströnd Banda-
ríkjanna fékk á aðeins fáum ámm
yfir sig tvo fellibylji af styrkleikan-
um fimm. 1988 mddi „Gilbert" sér
braut um Jamaica og mexíkanska
skagann Yucatan, í ágúst sl. olli
,Andrew“ tryggingafélögunum
þyngstu búsifjum veraldarsögunn-
ar, 7,3 milljörðum dollara.
Til þessa hafa slíkir met- fellibyljir,
eins og nú æddu með fjögurra ára
millibili yfir Jamaica og Flórida, að-
eins átt sér stað einu sinni á öld.