Tíminn - 18.03.1993, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Fimmtudagur 18. mars 1993
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVIHNU OG FÉLAGSHYGGJli
Útgefandi: Tlminn hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóri: Jón Kristjánsson ábm.
Aöstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrimsson
Auglýsingastjóri: Steingrímur Gislason
Skrifstofur: Lynghálsi 9, 110 Reykjavfk Síml: 686300.
Auglýslngastml: 680001. Kvöldstmar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, (þróttir 686332, tæknideild 686387.
Setnlng og umbrot: Tæknideild Tfmans. Prentun: Oddi hf.
Mánaðaráskrift kr. 1200,-, verð (lausasölu kr. 110,-
Gainnverð auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Traust er það sem þarf
íslenskt efnahagslíf hefur þá sérstöðu meðal nágranna-
þjóðanna að hlutur sjávarafurða í útflutningstekjunum
nemur um og yfir tveim þriðju hlutum. Samdráttur í
sjávarafla, minnkandi útflutningstekjur af þeim sökum,
og verðlækkun á sjávarafurðum er því mikið áfall fyrir
efnahagslíf landsmanna. Þar við bætist að það var og er
opinber stefna ríkisstjómar Davíðs Oddssonar að hafa
sem minnst afskipti af atvinnulífinu í landinu. Gjaldþrot-
um fyrirtækja var ætlað að endurskipuleggja atvinnu-
starfsemina í sjávarútvegi, og síðan myndi rísa græn
jörð. Gjaldþrotaleiðin var komin í opinbera umræðu.
Hins vegar hefur lítið farið fyrir umræðum um banka-
starfsemina í landinu í þessu samhengi. Hér hagar svo til
að meginþungi viðskiptanna við sjávarútvegsfyrirtækin
hvfla á einum banka, Landsbankanum. Með því er ekki
verið að gera lítið úr hlut annarra bankastofnana í at-
vinnulífinu, en þetta er þó staðreynd.
Leið fjöldagjaldþrotanna felur í sér þvflíka keðjuverkun
að fátt stendur uppi. Það ætti nú að vera lýðum Ijóst. Það
hefur legið fyrir í marga mánuði að erfiðleikamir í at-
vinnulífinu gerðu Landsbanka íslands erfitt fyrir. Þar við
bætast nýjar reglur um eiginfjárstöðu bankans sem
verður að uppfylla.
Það er vel að stjómvöld skuli nú hafa tekið ákvörðun
um að eigandi bankans, ríkissjóður, styrki eiginfjárstöðu
hans. Hins vegar er ríkisstjómin svo lánlítil að jafnvel
þegar á að koma jákvæðum áformum í framkvæmd er
staðið að málinu á dæmalausan hátt.
Engar stofrianir í þjóðfélaginu eru eins viðkvæmar fyr-
ir áföllum og bankar. Viðskipti sparifjáreigenda byggjast
á trausti á bankanum, ekki síst þeirra sem trúa honum
fyrir sparifé sínu sem þeir hafa dregið saman jafhvel á
langri ævi. Álit stærsta banka þjóðarinnar út á við getur
haft bein áhrif á lánstraust þjóðarinnar.
Sem betur fer er Landsbankinn víðs fjarri því að vera
gjaldþrota. Því er óskiljanleg sú ákvörðun ríkisstjómar-
innar að ákveða á sérstökum neyðarfundi að styrkja eig-
infjárstöðu bankans, og mælast til þess að fundir Alþing-
is yrðu felldir niður á meðan, sem varð til þess að magna
áhrifin. Vonandi tekst að eyða þeim áhrifum sem þetta
skapaði hjá almenningi, en spumingin er hver áhrif
þetta sjónarspil, og umræður í stjómarflokkunum um
tilsjónarmenn og brottvikningu bankastjómar stærsta
banka þjóðarinnar hafa á lánstraustið út á við. Spuming-
ar vakna líka um traust á þeim stjómvöldum sem svona
halda á málum.
Heppilegast er úr því sem komið er að afgreiða þá laga-
setningu sem þarf vegna þessara aðgerða með skjótum
hætti og reyna að koma kyrrð á varðandi þessa aðgerð.
Rétt er fyrir stjómarandstöðuflokkana á Alþingi að
stuðla að því að svo geti orðið.
Málefni atvinnuveganna þurfa síðan að koma til sér-
stakrar umfjöllunar og með hverjum hætti er hægt að
renna stoðum undir atvinnulífið og verjast áföllum.
Tíminn hefur gagnrýnt aðgerðaleysi stjómvalda í þess-
um efnum harðlega, og það er enn ástæða til þess að ít-
reka það að ekki hafa neinar tillögur séð dagsins ljós,
hvorki í aðsteðjandi vanda í greininni né um skipulag
hennar til frambúðar. Þetta aðgerðaleysi og ósamkomu-
lag stjórnarflokkanna í málinu hleður upp vanda, sem
endar að lokum með álíka upphlaupum og almenningur
hefur nýlega orðið vitni að. Það býður hættunni heim.
TVaust er það sem þarf í bankaviðskiptum, hérlendis sem
annars staðar.
Ríkisstión Davíðs Oddsonar var
að viðbragða við tillögum aðila
vinnumarkaðarins í atvinnumái-
um væri að vænta fyrri partinn í
þessari viku. Samhliða var búist
við að rfldsstjómin myndi gefa
þjóðinni einhveija vísbending
um það hvemig teldð yrði í þær
viðbótarkröfur sem ASÍ og
vinnuveitendur settu sameigin-
lega fram, m.a. um hækkun
skattieysismarka og lægri sirðis-
aukaskatt á matvæii. Þjóðin beið
spennt eftir því hvemig rflás-
stjómin brygðist víð enda um
stórmál að ræða fyrir þrautpínt
alþýðufóiksem eklá hefur fengið
yfir sig fiandsamlegri ríkisstjóm
f áratugi. Fjölmiðlamir voru ifka
t startholunum enda þeirra hlut-
verk að upplýsa fólk um þau mál
sem heitast brenna á þjóðinni.
Það var því óvenju gott hijóð sem
ríkisstjórnin hafði hjá þjóðinni
þessa fyrstu daga vikunnar; það
biðu afiir eftlr að heyra hvort
komið yrðltO móts við atvinnulíf
og launþcga f iandinu eða hvort
sama gamia stefnan yrði áfram
ríkjandi.
Blásið lífí í Fær-
isstjómar Davíös Oddssonar
hafi komið öUum í opna skjöldu
og er það ekki f fyrsta sinn sem
stjómvaldsaðgeröir núverandi
valdhafa koma á óvart. I stað
þess að svara strax efnislega til-
iögum og kröfum aðila vinnu-
markaðarins kaus ríkisstjórain
sl. þriðjudag að selja á svið um-
fangsmikinn ieikþátt þar sem
Landsbankinn var f aðalhiut-
verki. Tilgangur Íeikritsins var
sá einn að blása lífl í Færeyja-
málflutning ráðhemnna, sem
hvað eftir annað hafa geflð í
skyn að verði ekki farið í einu og
öllu að duttlungum ríkisstjóm-
arinnar muni ísland fara sömu
leið Og Færeyjar í efnahagslegu
tilliti. Með því að fá þingfundi
frestað af þeirri ástæðu að á rík-
isstjómarfundi þyrftl að bjarga
Landsbankanum og flnna tii
þess fióra mlUjaröa tryggói rík-
isstjóroin sér athygli fjölmiðla.
Augsýnilega var hér á ferðinm
nýtt mál sem eldá þoidi bið. For-
sætisráðherra sá um að halda
fjölmiðlum volgum og gaf annað
slagið út tvíræöar upplýsingar
um að máiið værí mjög alvaricgt
og að fortíðarvaudinn væri mik-
01. Þctta var vandlega tíundað á
útvarpsstöðvum mifii þess sem
menn töiuðu um öríög
Sjóvinnubankans í Færeyjum
sem líka hefði þurft að bjarga.
Eftir að þjóðin var svo orðin
nokkuð sannfærð um að Lands-
bankinu værí að fara á hausinn
komu ráðherrar síðan fram —
rétt í tæka tíð fyrir bcinar út-
sendingar og sviðsljós kvöld-
fréttanna — og tilkynntu að
bankakcrflð værí nú orðið
traustara en það hefði verið um
árabU. Ríkisstjóður hefói hins
vcgar þurft að leggja fram milda
peninga og horfur væru á að
haili rílássjóðs yrði eitthvað á
annan tug milljarða! Hinn mikli
fiöiái alþýðufólks sem búinn var
að bíða eftir svörum ríldsstjóm-
arinnar við hugmyndum um
lækkun virðisaukaskatts á mat-
væli og hærri skattleysismörk
fylltist á ný vonleysi við þessar
fréílir.
Enn eitt klúðrið
En þótt ieikritíð hefði haft
talsverð áhrif framan af fór þó
með það eins og svo margt hjá
þessarí ríkisstjóm; það klúðrað-
ist. Fiestir sáu að þinghiéö sem
gert var vegna aukafundar ríkis-
stjómarinnar var brella til aö ná
athygli fjöimiðla. Síðan upplýst-
ist að bankastjórar og bankaráð
Landsbankans voru búnir að
vera að vinna í málinu iengi með
réttum stjómvöldum og ekkert
iá á að rjúka í það meö þessum
hætti. Vitað hcfði veríð í marga
mánuði að til þessa þyrfti að
koma en lausaíjárstaða bankans
væri með því besta sem verið
hefði lengi. Þá tóku menn að
átta sig á því að hér var um
mikla leiksýningu að ræða hjá
stjóravöldum.
Ríkísstjórnin mun sjálfsagt
bera við þessu „nýjasta áfalli“
þegar kröfum aðila vinnumark-
aðaríns á ríkisvaldið er svarað.
Iiins vegar er staða Landsbank-
ans spegill þeirrar kreppu sem
íslenskt atvinnulff er komið i
undir fomstu ríkisstjóraarinnar.
Sú efnahagskreppa sem hér rík-
ir á sér margar orsakir en
stærsta orsölán er rflássfiórnin.
Kröfur um jöfnun ltfsloara
hverfa ekki þótt Davíð Oddsson
setji á svið einhvem sjónleik og
töfrabrögð í kringum Lands-
bankann. Það eitt að ríkisstjóm-
in skuli halda að hægt sé að taka
á málum með stkum hætti sýnlr
hversu alvarlegt ástandið í land-
sljórainni er. Þaö eina varanlega
við þessar æfingar stjóravalda er
aö Landsbankinn þarf Íangan
tíma til að ná upp því trausti
sem hann veróskuldar. Þótt
sparifjáreigendur þyrpist ekki í
bankann tíl aö taka út af reikn-
ingum sínum má fastíega búast
við að innlánaaukning í bankan-
um verði mlklu, miklu hægari
en hún hefði annars orðið.
Landsbankaleikritíð á m.ö.o. eft-
ir að verða afskaplega dýrt.
Garri
Rambó í gervi Davíðs
Ofurmennið Rambó fór Iétt með
að útrýma herskörum þrautþjálf-
aðra Víetkong-komma einn síns
liðs. Honum tókst, það sem hálf
milljón hermanna með fullkominn
vopnabúnað réði ekki við í tíu ára
hemaði í Víetnam, að hafa í fullu
tré við skæruliða og hermenn Ho
Chi Ming. Með gríðarlega vélbyssu
að vopni fór Rambó um gamla
vígaslóð og hefndi greipilega allra
ófaranna og niðurlægingarinnar
sem bandaríski herinn varð að láta
sér lynda í Víetnam.
Rambó var búinn til í drauma-
smiðjunni Hollywood eins og flest-
ar fyrirmyndir hugmyndaheims
nútímans. Hann er einstaklings-
hyggjan holdi klædd, örlagavaldur
og hefndarengill. Af því að Rambó
er amerískur er sjálfgefið að hann
sé fulltrúi réttlætisins hvar sem
hann fer með vopn sín og tortím-
ingarhvöt.
Rambó er Akkiles okkar tíma, á
hann bíta ekki vopn. Hann á sigur
vísan í sérhverri orrustu og hlýtur
aðdáun og undirgefni að sigur-
launum.
Átök og rembingur
Að vonum vilja margir taka sér
Rambó til fyrirmyndar og aðferðir
hans til að ná árangri. Höfð eru við
ofboðsleg átök til að bjarga hinu og
þessu eða tortíma því sem ekki á
skilið að lifa.
Þegar vel tekst til geta margs kon-
ar átök verið í gangi í einu og þá er
nú fjör í mannskapnum, það er að
segja fjölmiðlamannskapnum, því
átök án áhrifaríkrar fjölmiðlunar
eru dæmd til að mistakast.
Lestrar-Rambó fer hamförum
þessa dagana og færist ekki lítið í
fang. Eins og alkunna er læra
krakkar ekki að lesa í skólunum og
hefur ólæsi verið að magnast um
margra ára skeið, rétt eins og stríð-
ið í Víetnam forðum. Rambóinn
sem vann það þrekvirki að vekja
þjóðarsálina og dælir spuminga-
keppnum á færibandi yfir það sama
sálartötur, gerði sér lítið fyrir og
hugðist útrýma ólæsi á vikutíma.
Eins og aðrir Rambóar lagði
Lestrar-Ramóinn okkar alla lítil-
þægustu fjölmiðla landsins að fót-
um sér og eru nú allir á skóla-
skyldualdri búnir að fá bók í hönd
og eru orðnir fluglæsir.
Vil
-J
Rambóarnir eru nefnilega almátt-
ugir og gera kraftaverk.
Bjargvætturin
Nú er æðsta stjóm lýðveldisins
orðin heltekin af Rambóisma og
bera stjómarathafnir þess gögg
merki.
Hallarekstur bankakerfisins hefur
verið að magnast um skeið og
þurfa einn eða tveir bankar fyrir-
greiðslu til að halda tryggri stöðu á
peningamarkaði. Var undirbúning-
ur að því langt kominn í Seðla-
bankanum í fyrradag.
Þá stökk alskapaður Rambó inn á
sviðið öllum að óvömm og tók að
sér hlutverk bjargvættarinnar með
öllum þeim fyrirgangi sem sann-
kölluðum Rambó sæmir.
Forsætisráðherra stöðvaði þing-
fund og kallaði ríkisstjómina sam-
an á neyðarfund, rétt eins og stríðs-
ógn vofði yfir, og bjargaði Lands-
bankanum og þar með efnahag
landsins frá hruni í bráð og lengd.
Gusugangurinn og tiltektimar
voru allar í stfl og tókust svo vel að
áður en nokkur opinber tilkynning
var gefin út um aðgerðimar flykkt-
ust sparifjáreigendur í bankann og
tóku innistæður sínar út. Svona
gekk vel að skapa ótta og ringul-
reið.
Fjölmiðlar hjálpuðu til að æsa
leikinn og gerðu þjóðina ofboðs-
lega spennta fyrir hvað væri á seyði
og voru allir vissir um að þjóð-
bankinn væri orðinn gjaldþrota og
landsmanna biði ekki annað en
sultur og seyra.
Þegar spennan stóð hvað hæst
birtist Rambó í gervi Davíðs Odds-
sonar og tilkynnti að hann væri bú-
inn að fixa þetta allt saman. Mikil
hætta hefði vofað yfir þegar hann
greip í taumana á síðustu stundu
og lofaði víkjandi lánum og aukn-
um ríkissjóðshalla og væri hann
þar með búinn að bjarga bankan-
um og efnahagslífi landsins með
hetjulegu inngripi.
Að vísu hafa ekki aðrir séð að
Landsbankinn hafi verið í bráðri
hættu og síst af öllu að svona Ram-
bó-aðgerða væri þörf.
En Rambóar spyrja ekki að því
hvort nokkur kæri sig um fífldjarf-
ar og ótrúlegar aðgerðir þeirra.
þeir böðlast helst þar sem þeirra er
ekki þörf og enginn biður um fyrir-
ferðarmiklar aðgerðir þeirra.
OÓ