Tíminn - 01.05.1993, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Laugardagur 1. maí 1993
Tímiim
HÁLSVABI FRJÁLSLYNPIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Tlminn hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóri: Jón Kristjánsson ábm.
Aöstoöamtstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar. Birgir Guömundsson
Stefán Ásgrimsson
Auglýsingastjóri: Steingrimur Gfslason
Skrifstofur. Lynghálsi 9, 110 Reykjavlk Sfml: 686300.
Auglýsingasfmi: 680001. Kvöldsfmar Askrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, Iþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tlmans. Prentun: Oddi hf.
Mánaöaráskrift kr. 1200,- , verö I lausasölu kr. 110,-
Grunnverö auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
1. maí
Hátíðisdagur verkalýðsins er að þessu sinni haldinn
í skugga vaxandi atvinnuleysis. Auk þess ber hann
upp á tíma fullkominnar óvissu í kjaramálum. Lang-
varandi samningaviðræður hafa ekki leitt til niður-
stöðu.
Það hlýtur að vera efst á baugi hjá verklýðshreyf-
ingunni á hátíðisdegi hennar hvernig hún getur var-
ið sitt fólk, kjör þess og ekki síður ýmis réttindi sem
áunnist hafa með baráttu liðinna ára. Þótt samskipti
verklýðshreyfíngar og atvinnurekenda hafí um
margt breyst og sameiginlega sé unnið á vegum
þessara aðila að ýmsum þáttum stefnumótunar þá
lifír enn sá hugsunarháttur í landinu að slæma
stöðu í atvinnumálum eigi að nota til að þoka sam-
tökum launafólks afturábak.
Fyrir ári síðan birtist grein um atvinnuleysi í tíma-
riti um viðskipti og efnahagsmál sem hagfræðingar
gefa út og heitir Vísbending. Greinin hefst með eft-
irfarandi málsgrein:
„Fréttir um mikið atvinnuleysi í janúar koma þeim
vel sem vilja að gerðir verði kjarasamningar um litl-
ar eða engar kjarabætur."
Slíkur hugsunarháttur má ekki verða ráðandi í
samfélaginu. Atvinnuleysið er böl sem á að vinna
gegn með öllum ráðum en ekki nota það sem hag-
stjórnartæki í samfélaginu. Slíkur hugsunarháttur á
ekki að þrífast og það hlýtur að vera forgangsmál
verklýðsbaráttu í landinu að líða hann ekki.
Samtök launafólks eru um margt í erfiðri stöðu nú.
Þegar allt leikur í lyndi hættir félagsmönnunum til
að láta sig samtakamáttinn litlu skipta og trúa á
mátt sinn og megin og óbreytt ástand. Þegar krepp-
ir að og atvinnuöryggið brestur leitar launafólk
skjóls hjá sínum samtökum. Þá reynir á hvort hægt
er að veita slíkt skjól og hvers samtök launafólks eru
megnug. Þau verða aldrei sterkari en baráttuhugur
félagsmannanna leyfir. Launþegahreyfíngin í land-
inu er sterk þegar félagsmennirnir vilja fylkja liði,
hvort sem er í meðbyr eða mótlæti.
Undanfarin ár hafa samtök launafólks farið þá leið
að vinna í vaxandi mæli með stjómvöldum og
vinnuveitendum á nótum þjóðarsáttar. Þessi leið
skilaði miklum árangri í lækkun verðbólgu. Þessi
leið hefur ekki gengið upp á síðustu mánuðum og
því miður verður að ætla að ekki hafi verið gengið
fram með nægilegri festu af hálfu stjórnvalda í mál-
inu. Launafólk verður því nú, þann fyrsta maí, að
efla baráttuandann og knýja stjómvöld til aðgerða í
atvinnumálum sem eru undirstaða lífskjaranna í
landinu.
Það skiptir höfuðmáli fyrir framtíð lifandi laun-
þegasamtaka að þau haldi fram af hörku málstað
þeirra sem höllum fæti standa í þjóðfélaginu, haldi
fram réttlæti gegn ranglæti.
Tíminn óskar launþegum þessa lands og samtök-
um þeirra heilla á hátíðisdegi sínum 1. maí. Megi
komandi tíð færa þeim sigra í baráttunni fyrir vel-
ferð og bættum kjömm.
Hvenær er nóg
nægilegt?
r
Oddur Olafsson skrifar
Hvenær er nóg nóg? spyrja þeir sem
í einfeldni sinni halda að hófsemi sé
dyggð. í neysluþjóðfélagi liggur
svarið í augum uppi, því hugtakið
nægjanlegt er ekki til og fyrirheitið
er að alltaf skuii skaffeð meira og
meira. Hagfræðin segir að hagvöxt-
ur sé nauðsynlegur til að viðhalda
ríkjandi ástandi og umfram allt að
bæta það. Ef hagvísitalan stendur
aftur á móti á núlli, þýðir það aftur-
för, versnandi lífskjör og ömurlega
framtíðarsýn og dvínandi lífsham-
ingju. Neysluþjóðfélag hagvaxtarins
leggur að sjálfsögðu sína mæli-
kvarða á hver sé hamingja fólks og
þrár einstaklinganna.
Velkist einhver í vafa um við hvað
er átt, þarf ekki annað en líta á aug-
lýsingafarganið, sem kann öll svör
við því hver sé lífsnautnin mesta og
hvemig eigi að höndla hana - og
vera hress.
Meðalhóf
Fyrir kemur að náttúruöflin grípa í
taumana, þegar nóg er orðið of mik-
ið. Ef nefha skal dæmi, er nærtækt
að benda á oftæknivædda sókn í
fiskistofna.
En fleiri kraftar eru að verki að taka
fram fyrir hendumar á þeim, sem
ekkert hóf kunna sér f einu eða öðm
og þekkja aldrei mælikvarða hins
mátulega, þótt hann blasi við öllum
þeim sem hafa óbrengluð skilning-
arviL Sjálf markaðsöflin grípa iðu-
lega inn í, þegar lögmál þeirra em
freklega brotin og nægilegt er ekki
látið duga og enginn skilningur er á
hvað er of mikið. Offramboð á vöm
eða þjónustu ætti að skýra hvað við
er átt og flestir hljóta að vita til hvers
leiðir.
Þeir, sem svamla um bjargarlitlir í
offjárfestingarsúpunni, þylja úrelta
afsökun yfir sjálfum sér og öðmm.
Hún er sú að auðvelt sé að vera vitur
eftir á og kenna öllum öðmm en eig-
in óforsjálni um hvemig komið er. Á
þettajafntvið um eigendur kostnað-
arsamra en verðlítilla eigna og lán-
ardrottna þeirra.
Óhóf
Fréttir berast nú um að enn séu að
verða eigendaskipti á glæsihöllinni
Borgarkringlunni. Þeir, sem byrjuðu
á framkvæmdum, misstu eignina í
hendur steypusalanna og verktaka
byggingarinnar, sem ekki fengu
framlag sitt greitt með öðru móti.
Og nú em lánastofnanir að innleysa
alla steinsteypuna og það, sem henni
tilheyrir, til sín.
Eitthvað af húsnæðinu hefur aldrei
verið tekið í notkun og fyrirtæki í
öðmm hlutum þess standa ekki
undir leigunni og er nú verið að
semja um vemlega lækkun húsa-
leigu til þess að einhver vonarglæta
sé fyrir því að hægt sé að reka þar
verslun eða aðra atvinnustarfsemi.
Á sama tíma fréttist af lækkun
*
*

uQ
húsaleigu í sjálfri Kringlunni, enda
stendur verslunarrekstur margra
fyrirtækja þar ekki undir þeim
kostnaði, sem leiðir af miklu og fjár-
freku húsnæði.
Fjöldi verslana, stórra og smárra,
hafa farið á hausinn aftur og aftur í
höndunum á mörgum eigendum.
Stórar verslanasamstæður hafa
þannig skipt um eigendur með
stuttu millibili og lánastofnanir vita
ekkert hvað á við þær að gera.
Rangfærslur
Þegar Kringlan var byggð, ásamt
öðmm miklum verslanabyggingum
á Innnesjum og víðar, vom uppi
raddir um að engin þörf væri fyrir
meira verslanahúsnæði en fyrir var.
Sýnt var fram á t.d. að í Reykjavík
væri til meira verslanahúsnæði en
þekkt dæmi væm um annars staðar,
svo sem í stóm verslanaborgunum í
nálægum löndum. Var þá miðað við
fermetra á hvem íbúa.
Á þær hjáróma raddir var ekki
hlustað, en sýnt fram á með venju-
legum yfirburðum frekjudalla, sem
stundum em kallaðir hagsmunaað-
ilar, að kröfur tímans heimtuðu fyr-
irferðarmiklar og rándýrar glæsi-
byggingar fyrir verslun. Viðskipta-
vinum væri ekki upp á annað bjóð-
andi. Var mjög vísað til stóm
landanna í þessu sambandi, þar sem
allt er til fyrirmyndar og þjóðakríli
ættu að draga lærdóm af. Þá vom að
vísu uppi mikil gjaldþrot vegna
ótímabærra framkvæmda og ónauð-
synlegra bygginga verslana- og skrif-
stofuhúsnæðis, austan hafs og vest-
an. Hafa gífurlegir fjármunir farið í
súginn vegna þessa og standa miklar
byggingasamstæður ónotaðar, svo
sem í Bandaríkjunum þar sem talið
er að byggt hafi verið 25% fram yfir
þörf.
Fréttir af þessu bámst greiðlega
hingað til lands, en einhvem veginn
fóm þær framhjá framkvæmdaaðil-
um og lánastofnunum.
Það vom margir vitrir fyrirfram og
er óttalegur holhljómur í afsökun-
inni að enginn vandi sé að vera vitur
eftir á. Enda er vitað mál að heimsk-
an eldist ekki af mönnum og fyrir-
fram og eftir á skiptir engu í þessu
samhengi.
Sönnun
Nú er enginn kominn til að segja að
Kringlu eða Borgarkringlu sé ofauk-
ið, en hitt er eigi að síður staðreynd
að verslunarhúsnæði er alltof mikið
og lækkun á húsaleigu í þessum
byggingum em nægileg rök til að
sýna að ofgnóttinni er ofaukið.
Byggingarástríða framkvæmda-
manna ríður ekki við einteyming og
aldrei skulu þeir skilja hvenær nóg
er nóg. í Hafharfirði er að hefjast
smíði mikillar byggingasamstæðu.
Þar á m.a. að vera mikil verslana-
miðstöð. Á það er bent að í bænum
séu margar ágætar verslanir, sér-
verslanir og stórmarkaðir, sem vel
em samkeppnisfærar við öll önnur
slík fyrirtæki á Innnesjum og þar
með landinu öllu. Verslanimar í
Hafnarfirði þjóna bæjarbúum og
reyndar mörgum fleiri og hefur ekki
orðið vart við að þær anni ekki hlut-
verkinu. Ný verslanamiðstöð gerir
því ekkert annað en að draga úr
starfsemi þeirra sem fyrir em og rýra
afkomumöguleika þeirra.
Fráleitt mun það lækka vöruverð til
viðskiptavina fremur en önnur of-
íjárfesting.
í byggingunni á einnig að vera hót-
el, enda hafa enn ekki borist fréttir af
offjárfestingum og gjaldþrotum hót-
ela inni í Reykjavík og víðar, fremur
en hve nýting þeirra er afleit og fer
síst batnandi.
Lögmálin
Seint mun mannskepnan koma sér
saman um hvað er mátulegL hvers
er ekki hægt að vera án og hverju er
ofaukið. Það, sem er hófsemi í huga
eins, er eyðsla í augum annars og
einhver meiningarmunur er á hvað
telst bmðl og hvað nauðsynleg út-
gjöld.
Þó em viss mörk, sem til að mynda
náttúran eða markaðslögmálið setja
og vel er hægt að nota sem viðmið-
anir um hvað er mátulegt og hvað
óhóf.
Ekki dugir að ofveiða fiskinn, því þá
þverr auðlindin. Offjárfesting í sjáv-
arútvegi gerir illt verra og dregur úr
eiginlegri verðmætasköpun útgerð-
ar.
Óskynsamleg fjárfesing í verslun og
öðmm greinum atvinnulífs gerir hið
sama. Eftir því sem byggt er meira
og flottara verslunarhúsnæði, hækk-
ar vöruverðið og arðsemin minnkar.
Samdráttur og kreppa em kvein-
stafir sem hver æpir upp í annan um
þessar mundir, og er framtíðin mál-
uð svörtum litum. Skuldir og ónýtar
fjárfestingar blasa við í öllum áttum
og ráðið við vandanum er að efna til
meiri skulda og meiri fjárfestinga,
segja þeir bjartsýnu, sem trúa á hag-
vöxtinn og mikið af honum.
Færri leita þeirra leiða sem hófsam-
ur lífsstfll getur leitt til, þar sem lífs-
nautnin frjóa gæti vísað veginn. Það
getur reynst erfitt að hrista af sér
klafa neysluþjóðfélagsins og þann
þankagang að nóg sé aldrei nóg, og
kannski læmm við aldrei neitt fyrr
en náttúmöflin eða markaðsöflin,
nema hvomtveggja sé, taka af okkur
ráðin og minna á sæluboðun hóf-
seminnar, sem flutt var í frægri
ræðu á helgu fjalli fyrir rúmum
tveim öldum.