Tíminn - 10.07.1993, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 10. júlí 1993
FYRIR nokkrum dögum
var í fréttum aö nýkjöriö
þing Kambódíu hefði
einróma lýst yffir stuðningi
við nýmyndaða bráðabirgða-
ríkisstjóm. Að þeirri stjóm
standa tveir stjómmálaflokk-
ar, sem samanlagt fengu yfir
80% greiddra atkvæða í þing-
kosningum, sem fram fóm
þaríendis ekki alls fyrir
löngu, undir umsjón Samein-
uöu þjóðanna.
Fréttaskýrendur ýmsir vilja
sjá í þessu tímamót í sögu
þessa hijáða Suðaustur-As-
íulands, sem er rúmlega
180.000 ferkílómetrar að
stærð og hefur e.t.v. um átta
milljónir íbúa. Segja þeir
sumir að nú fyrst sé lokið
tímabili sem hófst með því
að Norodom Sihanouk
fursta, afkomanda goðbor-
inna konunga sem ráðið
höfðu Kambódíu/Kmer um
langan aldur, var steypt af
stóli 1970. Þar meö dróst
landið að fullu inn í Indókína-
stríðið síðara og fór enn verr
út úr því og afleiðingum þess
en Víetnam.
Gndurheimt völd
Eftir áminnsta þingsamþykkt hefur
Sihanouk meiri völd í landi sínu en
nokkru sinni fyrr frá 1970. Kalla má
þetta athyglisverðan árangur af hálfu
þessa nú rúmlega sjötuga konung-
manns, sem oftast hefur verið' ofarlega
á baugi í umbrotasamri sögu Suðaust-
ur-Asíu s.l. hálfa öld eða ríflega það,
frá því að hann settist á hástól feðra
sinna sem Kambódíukonungur tæpt
tvítugur að aldri, árið 1941.
Sihanouk hefur verið kallaður óút-
reiknanlegur, bamalegur, broslegur,
en jafnframt einn af kænni og út-
haldsbetri stjómmálamönnum aldar-
innar. Ekki verður betur séð en hann
hafi jafnan haft glöggt auga fyrir veru-
leikanum í heimsstjómmálum. Frá
því að Kmerríki hinu mikla, fyrirrenn-
ara Kambódíu, tók að hnigna á 13. öld
hefur land hans jafnan verið í úlfa-
kreppu milli tveggja ágengra granna,
Tafiands og Víetnams. Á því ástandi
varð hlé meðan Frakkar réðu Indó-
kína, en ekki var fyrr farið að halla
undan fæti fyrir þeim þar en ásælni
tveggja nefndra granna Kambódíu á
hendur henni hófst á ný. Sihanouk
treysti Bandaríkjunum ekki til að
vemda Kambódíu, grunaði að úthald
þeirra í Indókína yrði endasleppt.
Stefna hans var því að fá vemd Kína,
aðalstórveldis Austur- og Suðaustur-
Asíu um langan aldur, sem tryggingu
gegn Táflandi og Víetnam.
Jafnvægispólitík
Enn sem fyrr virðist meginviðfangs-
efni Sihanouks vera að koma í veg fyr-
ir að land hans og þjóð hverfi endan-
lega í ginið á Taflandi eða Víetnam —
öðru eða báðum. En svo er að sjá að
hann sé orðinn uppgefinn á því að
reiða sig á Kína, enda eru Kínverjar
bakhjarlar Rauðra kmera og a.m.k.
öðrum þræði bandamenn Táflands í
Kambódíumálum. Frá því að fúrstinn
sneri heim í nóv. 1991 sem ríkisleið-
togi með samþykki S.þ. hefur hann
virst leggja áherslu á að tryggja sér
vináttu Tiflands og Víetnams beggja, í
von um að jafnvægi skapist á þá leið
að hvort ríkið um sig verði Kambódíu
trygging gegn ásælni hins.
Sihanouk hefur átt á brattann að
sækja með þá stefnu. Bandaríkin,
Kína og Táíland hafa verið honum
mótsnúin. Bandaríkjunum gekk í því
líklega helst til hefndarhugur til Víet-
nama, Kína hefúr ekki með öllu sleppt
vemdarhendi sinni af Rauðu kmerun-
um og Tafland vill vera eitt um hituna
í Kambódíu.
S.þ. hafa þarlendis 22.000 manna
friðargæslulið og starf þeirra þar er
orðið kostnaðarsamara en nokkur
hliðstæð aðgerð heimssamtaka þess-
ara hingað til. Sumir erlendir frétta-
skýrendur, sem þar hafa verið á vakki,
Sihanouk: goöborinn landsfaöir sem heldur uppi merki forfeðranna.
Tímamót í valdataflinu um Kambódíu:
Sihanouk með pálm-
ann í höndunum
eru þeirrar skoðunar að S.þ. hafi í
Kambódíumálum í raun gengið er-
inda Bandaríkjanna og Táflands og
jafnvel Kína. Hið fjölmenna friðar-
gæslulið alþjóðasamtakanna hefur
auðsýnt einkar mikla stillingu í sam-
skiptum við Rauða kmera, sem hafa
fimmtung landsins — héruðin sem
liggja að Taflandi — á sínu valdi.
Rauðir kmerar hafa þó verið sjálfum
sér samkvæmir í því að hafa að engu
hverja og eina grein friðarsamkomu-
lagsins milli aðila kambódfska borg-
arastríðsins. Þeir hafa ekki afvopnast,
ekki leyft Untac, gæsluliði S.þ., neinn
aðgang að héruðum á valdi sínu, drep-
ið Víetnama búsetta í Kambódíu og
m.a.s. myrt einhverja starfsmenn S.þ.
En Rauðir kmerar eru ólíkt betur
skipulagðir en tætingslegir stríðs-
mannaflokkar Sómala og hafa þar að
auki öfluga aðila á bak við sig að meira
eða minna leyti.
Bandarískir einkennis-
búningar
Talið er að auk hjálpargagna frá Kína
njóti Rauðir kmerar stuðnings, beint
og óbeint, frá Taflandsher og jafnvel
Bandaríkjunum. Þeir hafa nýlega sést
með bandarísk vopn, sem útilokað er
að þeir hafi fengið fyrr en nýverið, og
jafnvel í einkennisbúningum fram-
leiddum í Bandaríkjunum.
Þar að auki hafa Bandaríkin beitt sér
talsvert í gegnum Untac. Svo er jafn-
vel að heyra á sumum evrópskum
fréttamönnum þar eystra að þeir telji
að Bandaríkin hafi friðargæsluliðið
nánast í vasanum. Eftir áströlskum
stjómmálafræðingi er haft að Banda-
ríidn hafi „rænt“ Untac. Forstjóri upp-
lýsinga- og uppeldisdeildar Untac í
landinu, Timothy Camey, er Banda-
ríkjamaður, átti áður sæti í Þjóðarör-
yggisráði Bandaríkjanna og er gamal-
reyndur í málefnum Suðaustur-Asíu.
Stofnun sú, er hann stýrir, hefúr haft
einkar góða aðstöðu til áróðurs og
kvað hafa notfært sér hana til þess að
gera hlut svonefnds Sósíalistaflokks
alþýðu sem verstan. Flokkur sá er
stjómmálafylking þeirra, sem Víetna-
Pol Pot, foringi Rauöra kmera (til hægri, myndin er frá 1979): „Drepum land-
ráöamennina. “
mar settu til valda í Kambódíu eftir
innrás sína í landið 1979. Með þeirri
innrás var endi bundinn á stjómartíð
Rauðra kmera, sem frá því að þeir
tóku völd 1975 höfðu drepið landa
sína í hundmðþúsunda- eða jafnvel
milljónatali.
Taflendingar hafa einnig komið ár
sinni vel fyrir borð í Kambódíu frá því
að Víetnamar, keppinautar þeirra,
kvöddu her sinn þaðan og Untac tók
við. Taflenskir fjármálamenn, kaup-
sýslumenn og atvinnurekendur kváðu
á þeim tíma hafa náð undir sig bönk-
um landsins, flugsamgöngum, mat-
vælaiðnaði og ferðaskrifstofum.
Hun Sen og Ranariddh
Áróður, sem Bandaríkin, Tafland og
Rauðir kmerar stóðu að gegn innlend-
um bandamönnum Víetnama, féll í
allgóðan jarðveg, enda á tortryggnin í
garð Víetnama sér djúpar rætur í
Kambódíu og andúðin á ríkisstjóm
þeirri, sem stýrði landinu í skjóli Víet-
nams, var almenn. Forsætisráðherra í
þeirri stjóm var lengi Hun Sen, nú
leiðtogi Sósíalistaflokks alþýðu.
í kosningunum á dögunum fékk sá
flokkur að vísu 38% greiddra atkvæða
(kannski helst af því að óttinn við
Rauða kmera yfirgnæfir andúð
margra á Víetnömum), en flokkur,
sem þekktur er undir skammstöfun-
inni Funcinpec, varð aðalsigurvegar-
inn með 45%. Flokkur þessi er sagður
hollur konungsætt landsins og fom-
um menningararfi. Leiðtogi hans er
Norodom Ranariddh, sonur Sihan-
ouks.
Bandaríkin og Táíland munu hafa tal-
ið Ranariddh sinn mann og studdu
hann að sögn í kosningabaráttunni,
beint og óbeint, ekki síst í gegnum
Untac. Þessir aðilar ætluðust til að
Funcinpec myndaði stjóm einn eða
a.m.k. án þátttöku Huns Sen. Sihano-
uk tók hinsvegar þegar eftir kosning-
amar að beita sér fyrir myndun sam-
steypustjómar Funcinpec og Sósíal-
istaflokks alþýðu. Bandaríkjastjóm
flýtti sér að gefa til kynna, með orða-
lagi sem tók af öll tvímæli, að hún
vildi ekki hafa síðameftrda flokkinn í
stjóm. Sihanouk beygði sig fyrir því
ofurefli, eða svo var að sjá. Sagðist
hann vera veikur og lét ekki sjá sig eða
heyra opinberlega um hríð.
Khieu Samphan, aðaltalsmaður
Rauðra kmera út á við (vegna þess, að
sagt er, að Vesturlandamönnum finnst
hann geðfelldari persóna en Pol Pot),
hvatti alþýðuna þegar að úrslitum
kosninganna (sem Rauðir kmerar
höfðu ekki tekið þátt í og ekki heldur
leyft fólki á yfirráðasvæðum sínum að
kjósa) kunnum til að ganga milli bols