Tíminn - 30.07.1993, Page 5

Föstudagur 30. júlí 1993
Tíminn 5
Er blað persónudýrkunar og
persónulegra árása væntanlegt?
Halldór Asgrímsson skrifar
Á undanfömum árum hafa orðið miklar
breytingar í fjölmiðlaheiminum. Máttur út-
varps og sjónvarps hefur stóraukist og hið rit-
aða mál er á undanhaldi hér sem annars stað-
ar. Samkeppnin á öldum ljósvakans hefur orð-
ið til þess að lítið fer framhjá fjölmiðlamönn-
um og fréttir af helstu atburðum í
þjóðfélaginu berast fyrr til almennings en áð-
ur hefur tíðkast.
Þessum miklu breytingum fylgja kostir og
gallar, eins og vænta mátti. Kostimir em fyrst
og fremst þeir að almenningur fær betri upp-
lýsingar um það, sem er að gerast, og fjöl-
miðlamir veita meira aðhald en áður. Gallarn-
ir em einkum þeir að óvönduð fréttamennska
hefur farið vaxandi og lítið unnið spjallþættir
em mjög ráðandi í dagskrárgerð. En þrátt fyr-
ir allt á maður ávallt þann kost að skrúfa fyrir,
hvort sem um er að ræða leiðinlega morgun-
eða síðdegisþætti.
Ósáttir við breytingar
Þeir, sem virðast sætta sig verst við breyting-
ar á sviði fjölmiðlunar um þessar mundir, em
boðberar óheftrar markaðshyggju. Þeir hafa
tilhneigingu til að flokka fjölmiðlana í vin-
samlega og óvinsamlega. Fram að þessu hafa
þeir talið nægjanlegt að einkavæða óvinsam-
lega fjölmiðla, en nú virðist það hafa bmgðist
að einhverju marki. Ekki hefur tekist nægi-
lega vel að koma mönnum í skilning um að
ákveðnar persónur megi alls ekki gagnrýna,
heldur beri að hefja þær til skýjanna.
Frétt í Tímanum í síðustu viku um væntan-
legt málgagn frjálshyggjumanna vakti athygli
mína. Þar kemur fram að aðdáendur Reagans,
Thatchers og Davíðs ætla að stofna blað þar
sem sumir verði settir á stall og varðir með
kjafti og klóm, en ráðist á skilgreinda óvini á
óvæginn hátt.
Það er í sjálfu sér ekki fréttnæmt að áhuga-
samir menn hyggist fara að gefa út blað, en
það hlýtur að vekja athygli að þeir, sem telja
sig vera merkisbera frjálsræðis og frjáls-
hyggju, skuli koma fram með slíkan persónu-
greindan hugsunarhátt eins og fram kemur í
frétt Tímans í síðustu viku.
Markaðslögmálin eru ráðandi í vestrænu
hagkerfi í dag og það er af miklu að taka, ef
gera á hagfræðinni góð skil. Það hefði mátt
vænta að fræðimenn og hugsjónamenn legðu
meiri áherslu á málefni en menn. Það er held-
ur ekkert nýnæmi að áróður sé skipulagður
með þessum hætti, en það hefur einkum ver-
ið í þeim löndum þar sem einræði og komm-
únismi hafa verið allsráðandi.
Hveija á að styðja?
Sú persóna, sem blaðið ætlar sérstaklega að
styðja, er forsætisráðherrann Davíð Oddsson.
Hann og stuðningsmenn hans telja að
ákveðnir fjölmiðlar hafi ekki fjallað nægilega
vinsamlega um hann og það kalli á viðbrögð.
Rás 2, Stöð 2 og DV eru sérstaklega nefnd til
sögunnar í þessu sambandi. Þessir fjölmiðlar
hafa sýnt sjálfstæði í umfjöllun um ríkis-
stjómina og leyft gagnrýnisröddum að kom-
ast að. Það er í samræmi við þjóðarsálina, sem
telur að ríkisstjómin hafi hagað sér óskyn-
samlega í mörg-
um málum. For-
sætisráðherrann
og helstu stuðn-
ingsmenn hans
telja hins vegar
að allt hafi verið
gert rétt og óvin-
sældimar stafi af
umfjöllun óvin-
veittra frétta-
manna. Fréttamennimir hafa þó lítið annað
gert en að hleypa gagnrýnisröddum að og
Qalla um mál frá báðum hliðum.
Forsætisráðherrann gengur svo langt að
kenna fjölmiðlum um óhagstæðar niðurstöð-
ur í skoðanakönnunum. Enginn kemst þó
meir að í umræðunni en hann, sem hefur öll
tækifæri til að leiðrétta, lagfæra og útskýra.
En þjóðin virðist ekki skilja nægjanlega vel og
því verður að grípa til nýrra ráða.
Hverja á að ráðast á?
Þegar litið er á efnistöku hins nýja, væntan-
lega blaðs, á greinilega að taka sérstaklega fyr-
ir nokkra illa hugsandi og spillta stjórnmála-
menn, að mati Hannesar Hólmsteins og ann-
arra einkavina forsætisráðherrans. Sérstak-
lega á að taka fyrir formenn
stjómarandstöðuflokkanna, Alþýðubandalags
og Framsóknarflokks. Bjöm Bjamason al-
þingismaður á að skýra út fyrir áskrifendum
hvernig sá, sem þetta skrifar, spillti vígstöðu
okkar í hvalamálinu. Væntanlega hefur Bjöm
Bjamason útskýrt það fyrir Hannesi Hólm-
steini Gissurarsyni og er kominn tími til, að
mati helsta boðbera markaðshyggjunnar, að
fleiri fái að njóta.
Sérstök lýsing er boðuð á ferðalagi Guðna
Ágústssonar í erindagjörðum á ráðstefnu er-
lendis. Ekki eru boðaðar fleiri ferðasögur, en
væntanlega stendur til að reyna að finna fleiri
nöfn, sem rétt er að koma höggi á. íslending-
ar ferðast mikið og því af nógu að taka.
Hverjir eiga að borga?
En hverjir eiga svo að borga fyrir persónu-
dýrkunina og skítkastið í andstæðingana?
Ekki er gert ráð fyrir að margir vilji kaupa
snepilinn og því sé nauðsynlegt að leita til
sterkra fyrirtækja í landinu. Fróðlegt væri að
vita hvaða fyrirtæki hafa hugsað sér að standa
undir þessari útgáfu. Ætlar Hitaveita Reykja-
víkur að borga
hluta af brúsan-
um? Það kæmi í
sjálfu sér ekki á
óvart, því þeir
hafa stutt annað
útgáfustarf og er
ekkert um það
gefið að hver sem
er sé að koma inn
á þann vinnustað.
A.m.k. var því hafnaðað fólk á við borgarfull-
trúa Framsóknarflokksins í Reykjavík, ásamt
þingmanm flokksins í Reykjavík og þeim, sem
þetta skrifar, væri leyft að fara þangað í vinnu-
staðaheimsókn.
Því verður vart trúað að öflug fyrirtæki úr at-
vinnulífinu muni vilja standa undir útgáfu
sem byggir á þessum gmnni. Líklegra er að
hin ýmsu opinberu fyrirtæki Reykjavíkur-
borgar geti notað hluta af einokunarhagnaði
til að greiða fyrir því að óheft markaðshyggja
fái öflugt og áhrifamikið málgagn, sem þarf
ekki að treysta á áskrifendur. Reykjavíkurborg
og fyrirtæki hennar hafa með skatttekjum
komið af miklum krafti inn í veitingarekstur
og hver veit nema að útgáfustarf sé næst á
listanum.
Mikil áhrif án sölu
Væntanlegt blað stefnir að því að hafa mikil
áhrif án þess að vera háð því að það seljist.
Þetta er hugsun einræðisherranna sem enn
kemur þama fram. Áhrifin skulu keypt með
peningum þeirra ríku og helstu atvinnufyrir-
tæki landsmanna eiga að borga brúsann. Það
verður fróðlegt að sjá í fyrsta heftinu hverjir
ætla að leggja nafn sitt við þessa nýju hug-
myndafræði í heimi fjölmiðlanna. Og það
verður líka fróðlegt að sjá hvernig ritnefndin
verður sett saman.
Stjórnmálamenn og
fjölmiðlar
Það er ekki alltaf auðvelt fyrir stjómmála-
menn að þola vægðarlausa gagnrýni fjölmiðla
og nálægð við persónulegt líf. Þar er oft geng-
ið of langt. Núverandi forsætisráðherra hefur
oft orðið fyrir óvæginni gagnrýni og persónu-
legum árásum. Hann hefur sjálfur tamið sér
dómhörku um aðra og tekur mikið upp í sig.
Stjórnmálamennimir sjálfir eiga mesta sök á
hvað illa er talað um stjómmál og Alþingi í
dag. Fjölmiðlamir endurspegla að mestu þá
umræðu sem fram fer.
Úr þessu verður ekki bætt með málgagni,
sem byggir aðallega á persónudýrkun og per-
sónulegum árásum. Þeir, sem starfa í stjóm-
málum og fjölmiðlum, verða að þróa sam-
skipti sín betur í ljósi þeirra miklu breytinga
sem hafa orðið. Tjáningarfrelsið er vandmeð-
farið, en leikreglurnar geta ekki byggt á öðm
en almennu siðferði og virðingu fyrir einka-
lífi.
Er þetta brandari?
Það er trú mín að ef þetta blað kemur út, þá
muni það ekki auka hróður þeirra sem það á
sérstaklega að vinna fyrir. Öll hugsunin á bak
við það sýnir að þeir, sem að því standa, þola
ekki gagnrýni og em heldur ekki tilbúnir að
viðurkenna sjónarmið frjálsrar samkeppni að
því er þeim sjálfum viðkemur.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson hefur verið
óvæginn um menn og málefni. Þeir, sem fyrir
gagnrýni hans verða, þurfa að sjálfsögðu að
þola hana. Því er ekki að neita að gerðar em
meiri kröfur til peirra, sem vinna undir
merkjum rannsókna og vísinda. Fagmennska
og hlutleysi hafa alltaf verið aðalsmerki vís-
indanna. Engin slík hugsun virðist felast í
grundvelli hins nýja blaðs, sem veldur von-
brigðum, þar sem háskólakennari á hlut að
máli.
Skondnast af öllu er þó að ritið á að fjár-
magna eins og hvem annan áróðursbækling,
sem fáir eða engir koma til með að kaupa.
Vonandi er þetta allt saman brandari, sem
ekki á að taka mark á. En af fenginni reynslu
taldi sá, sem þetta skrifar, rétt að taka málið
alvarlega.
Menn og málefni n