Tíminn - 18.12.1993, Blaðsíða 8

8
timinn
Laugardagur 18. desember 1993
Jeltsfn með einum ráðgjafa sinna: hann lagöi megináherslu á aö fá nýju stjórnarskrána samþykkta.
Pavel Gratsjev, vamarmálaráðhen-a, með forsetanum: herinn kvartar varla yfir úrslitunum.
Rússar biðja mii sterkan nianii
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
pEaT þetta er ritað eru horf-
I Jur á að sigur svokallaðs
JL Fijálslynds lýðraeðisflokks,
undir forustu Vladímírs Volfovítsj
Zhírínovskijs, í þingkosningunum
í Rússlandi verði ekki eins mikill
og í fyrstu var gert ráð fyrir.
Helmingur þingmanna (225 af
450) í neðri deild (ríkisdúmu)
hins nýja Rússlandsþings er kos-
inn af landslistum, og í þeim hluta
kosninganna fékk flokkur Zhír-
ínovskíjs að vísu tæpan fjórðung
atkvaeða. En hinn helmingur
dúmuþingmanna er kjördaema-
kosinn og svo er að sjá að rúmur
helmingur þeirra frambjóðenda,
sem kosningu náðu í kjördæm-
um, sé óháður.
Á miðvikudag, þegar kunn
voru úrslit úr 187 kjördæmum af
225, hafði flokkur Zhírínovskíjs
ekki fengið nema fimm menn
kjördæmakosna. Zhírínovskíj er
eigi að síður almennt kallaður sig-
urvegari kosninganna, þar eð
hann fékk miklu meira fylgi en
spáð hafði verið.
Óbrotinn áróður
Áróður Zhírínovskíjs hefur
alla tíð á þeim þremur árum eða
.svo, sem liðin eru frá því að hann
fór að láta verulega á sér kraela,
verið fremur óbrotinn. í kosn-
ingaáróðri hans fór mest fyrir
þrennu: í fyrsta lagi lofaði hann
að gera Rússland að risaveldi á
ný, í öðru lagi að útrýma glæpum
og síðast en ekki síst að tryggja
öllum góða og örugga afkomu. Til
að fá því fyrstnefnda framgengt,
sagði Zhírínovskij, ættu Rússar að
leggja undir sig ekki einungis öll
fyrrverandi sovétlýðveldi (og
byija á Eystrasaltslöndum), held-
ur og öll þau lönd er einhvem-
tíma lutu Rússakeisurum (þ.á m.
Pólland og Alaska). Glæpaógnina
kvaðst hann í síðasta útvarps-
ávarpi sínu fyrir kosningar ætla
að kveða niður á þessa leið: „Við
setjum upp skyndidómstóla og
skjótum foringja glæpagengjanna
vafningalaust.'
Ástæða er til að ætla að allt
þetta hljómi nokkuð vel í eyrum
ófárra Rússa og sumt í eyrum
flestra þeirra. Þeir em þjóðemis-
sinnar talsverðir og fyrirverða sig
ekki fyrir að vera það, eins og
margir Vesturlandamenn nú til
dags. í augum fjölmargra Rússa er
hrun sovétblakkarinnar, svo að
ekki sé minnst á hnm Sovétríkj-
anna sjálfra, illþolandi auðmýk-
ing, og ekki bætir þar úr skák í
augum þjóðemissinnaðra Rússa
að risaveldisbákn þetta, sem
heimurinn hafði hneigt sig fyrir
og óttast í yfir sjötigi ára, hrundi
þegar til kom nánast viðnáms-
laust eins og innihaldslaus spila-
borg. Það að vera stórveldi, sem
ráði yfir smæni grannþjóðum og
heimurinn beri óttablandna virð-
ingu fyrir, er dijúgur þáttur í hóp-
sjálfsímynd Rússa.
Gamla kerfið bauð upp á frem-
ur kröpp kjör fyrir flesta og tak-
markaða neyslu, en eigi að síður
lágmarksöryggi. Það öryggi er nú
rokið út í veður og vind, margir
líða skort, bilið milli ríkra og fá-
tækra er meira eða a.m.k. miklu
meira áberandi en fyrr og versni
lífskjör almennings að ráði frá því
sem nú er, er hætt við að hungur
verði hlutskipti margra. Þar við
bætist að almenningur lifir í stöð-
ugum ótta við mafíur og annan
glæpalýð.
Fjöldi fólks er orðinn þreyttur
á að bíða þess að núverandi ráða-
menn geri eitthvað sem dugi til
þess að lífskjörin batni, afkomu-
öryggi aukist og glæpaplágunni
lirmi. Hvort sem Rússar almennt
hafa meira eða minna álit á Zhír-
ínovskíj, má vera að mörgum
þeirra hafi þótt ómaksins vert að
„gefa honum tækifæri", hann
yrði þá varla lélegri og úrræða-
lausari en núverandi ráðamenn.
„Borís keisari"
Við þetta er því að bæta að
Zhírínovskíj virðist í kosningabar-
áttunni hafa tekist nokkuð vel
upp sem ræðumanni, ekki síst í
sjónvarpi, en svo er að heyra að
aðrir flokksleiðtogar hafi ekki tek-
ið sig neitt afburða vel út í þeim
áhrifamikla fjölmiöli.
Fréttaskýrendur ýmsir voru
fyrir nokkru famir að skrifa á þá
leið, að Jeltsín forseti væri ekki
mjög áhugasamur um kosning-
amar á dúmuna. Aðaláhugamál
hans væri að fá samþykkta nýju
stjómarskrána, sem kvað veita
Rússlandsforseta meira vald en
forsetar Bandaríkjanna og Frakk-
lands hafa. Og það tókst honum,
þótt litlu munaði.
í vestrænum blöðum er nú al-
gengt orðið að kalla Jeltsín „Borís
keisara" og sumir dálkahöfunda
þeirra komast að orði á þá leið að í
krafti nýju stjómarskrárinnar
verði Rússlandsforseti álíka
valdamikill og „austrænn einræð-
isherra", eins og Matthew Camp-
bell lætur það heita í Simday lim-
es. Standist það, er hætt við að
nýja dúman verði ekki miklu
valdameiri en sú gamla á loka-
skeiði keisaratímans.
í samræmi við það að Jeltsín
lagði höfuðáherslu á að fá stjóm-
arskrána samþykkta, er sagt, var
það að hann hafði sig ekki í fram-
mi í kosningabaráttunni fyrir
þingkosningamar, kynnti sig í
henni sem þjóðarleiðtoga hafinn
yfir flokkapólitík. Hann hafi ekki
reiknað með öðm en að
hið nýkjöma þing yrði
án nokkurs stöðugs
meirihluta (eins og
komið virðist á daginn),
en gert ráð fyrir að vega
upp á móti því með
sterku forsetavaldi.
Nú má ætla að þeir,
sem gera ráð fyrir að
Jeltsín hafi hugsað eitt-
hvað á þessa leið, telji að
hann hafi misreiknað sig
illa, þar eð hann hafi
ekki reiknað með þetta
miklu fylgi fyrir Zhír-
ínovskíj. Miðað við fylgi
flokks Zhírínovskíjs nú,
virðist hann hafa dijúga
möguleika á að komast í
hið valdamikla forseta-
embætti, þegar kosið
verður um það næst. Og
hann fer ekki í launkofa
með að hann stefni á það.
Ekkert grín
Hingað til hefur ekki borið á
því að hann væri tekinn mjög al-
varlega, ekki heldur í Rússlandi.
Viðkvæðið hefur verið að hann
væri einskonar trúður, en að vísu
fremur óhugnanlegur sem slíkur.
En varla er mikil ástæða til að ef-
ast um að honum sé nokkur al-
vara með flest af því sem hann
segir, a.m.k. ekki síður en stjóm-
málamönnum yfirleitt. Ummæli
hans í garð íslands em t.d. að lík-
indum ekkert grín frá hans hálfu
og vel mætti vera að hann talaði
um það efni út úr hjarta ófárra
Rússa. Sjálfstæðisbarátta Eystra-
saltslanda varð upphafið að upp-
lausn sovéska risaveldisins og for-
ganga íslands í því að viðurkenna
lönd þessi þijú sem sjálfstæð ríki
var ekki án þýðingar. Hefðbundin
og nokkuð almenn afstaða Rússa
til smáþjóða er að líkindum á þá
leið að taka þær ekki mjög alvar-
lega. Með hliðsjón af því kann
uppreisn Eista, Letta og Litháa
gegn rússneska valdinu, sem gerð
var með stuðningi alls þorra fólks
af þessum þjóðum svo að segja
jafnskjótt og tækifæri bauðst, að
hafa komið flatt upp á Rússa yfir-
leitt. Og ætla má að í augum mar-
gra þeirra sé það sérstök auðmýk-
ing, ofan á allar aðrar, að svo litlar
þúfur sem Eystrasaltsþjóðimar
þijár skyldu velta því þunga hlassi
sem Sovétríkin vom.
Að hafa misst Eystrasaltslönd
er Rússum af fleiri ástæðum við-
kvæmt mál. Til dæmis að nefna
vom þessi lönd í augum margra
Rússa „þeirra' hlutur af hinum (í
þeirra augum) fínu og eftirsókn-
arverðu Vesturlöndum.
Spádómar um hvað gerist í
rússneskum stjómmálum alveg á
næstunni em nokkuð á reiki.
Jeltsín ætti að standa þar vel að
vígi með nýju stjómarskrána sem
grundvöll. Lfidega reynir Valkost-
ur Rússlands, flokk’ur sá er stend-
ur Jeltsín næst, að taka höndum
saman við aðra flokka sem frétta-
menn skilgreina sem umbóta-
sinnaða, auk þess að fiska eftir
stuðningi sem flestra óháðra
þingmanna. Þannig kynni að nást
saman á þingi allstór samfylking
eða jafnvel meirihluti með stjóm
Jeltsíns. En flest er enn í óvissu
um það.
Kommúnistaflokkur Rúss-
lands og Bændaflokkur svo-
nefndur, sem kvað standa komm-
únistum nærri, fengu allmikið
fylgi. Það kom ekki á óvart og er í
samræmi við tilhneigingar sem
gætt hefur undanfarið í fleiri fyrr-
verandi austantjaldslöndum. Ekki
er óhugsandi að sú staða komi
upp að þeir flokkar verði lóðið á
vogarskálinni milli Valkostsins og
áþekkra flokka annarsvegar og
Zhírínovskíjs hinsvegar. Lang-
stærsta spumingarmerkið í þessu
samhengi er að lfldndum hver af-
staða óháðu þingmannanna
verður, en miðað við síðustu töl-
ur þegar þetta er ritað er Ifldegt að
þeir verði um fjórðungur þing-
manna í dúmunni nýju.
Sigur fyrir herinn
Einn er sá aðili rússneskur, að
formi til utan stjómmála, sem
ætla má að sé ánægður með
kosningaúrslitin, en það er her-
inn. Hann er dapur í bragði yfir
hruni rússneska risaveldisins. Því
veldur sært þjóðemis-
stolt og ekki síður það
að áminnst hmn hefur
komið illa við hagsmuni
hersins og margra sem
honum em á einhvem
hátt tengdir. Zhírínov-
skíj mun hafa fengið
mikið fylgi meðal her-
manna og það er einkar
alvarlegt mál fyrir Jelt-
sín, sem lagt hefur kapp
á að hafa herinn, sem
trúlega er valdamesti
aðili Rússlands í raun,
sín megin. Stuðningur
hersins við Jeltsín réði
að lfldndum úrslitum
um að hann varð ofan á
í viðureigninni við
gamla þingið (æðstaráð-
ið) í október. (Þótt ein-
hveijum kunni undar-
legt að virðast, hélt Zhír-
ínovskíj sig utan þeirrar samfylk-
ingar fasista og kommúnista, sem
þá gerði uppreisn gegn Jeltsín.
Það mun hafa verið vegna þess að
Zhírínovskíj var frá upphafi með-
mæltur nýju stjómarskránni, sem
Jeltsín beitti sér fyrir og hefur nú
verið samþykkt, þar eð hann var
sammála Jeltsín um brýna nauð-
syn á sterku forsetavaldi.)
Zhírínovskíj hefur sagst reiðu-
búinn til samstarfs við Jeltsín og
Jeltsín mun ekki hafa útilokað
það, miðað við það sem haft er
eftir einhveijum talsmanna for-
setans. Hefur í því sambcindi verið
bent á að í ýmsum atriðum sé
ekki mjög mikill munur á stefnu
þeirra. Einnig Jeltsín mun vilja
efla Rússland út á við, enda þótt
ekki sé hann eins róttækur í þeim
efnum og hinn.
í augum Vesturlanda em þeir
andstæður: Jeltsín hinn ábyrgi
fulltrúi stöðugleika, markaðsfrels-
is og lýðræðis, Zhírínovskíj á hinn
bóginn óábyrgur, óútreiknanleg-
ur og hættulegur lýðskrumari og
fasisti. (Því síðastnefnda neitar
Zhírínovskíj á þeim forsendum að
fasistar séu siðastrangir í kynferð-
ismálum; „ég held því hinsvegar
fram að tilbreytni í þeim efnum sé
manninum til góðs.") En ekki er
víst að menn þessir tveir, sem lflc-
Zhírlnovsklj: skyndidómstólar gegn glæpamönnum.