Tíminn - 15.07.1994, Blaðsíða 11

Föstudagur 15. júlí 1994

11
Sigmundur Guðmundsson
frá Melum
Fæddur 26. janúar 1908
Dáinn 12. júní 1994
Vinur minn, sveitungi og fyrrum
nágranni, Sigmundur Guðmunds-
son frá Melum í Árneshreppi, er lát-
inn. Hann andaðist á Fjórðungs-
sjúkrahúsi Akureyrar þann 12. júní
s.l., þar sem hann hefur dvalist um
langt skeið þrotinn að starfskröft-
um um aldur fram, 86 ára að aldri.
Hann var jarðaður í Reykjavík 21.
júní við hlið konu sinnar, sem þar
var jöröuð.
Þó starfsþrek Sigmundar biði of
snemma skipbrot og hann gæti ekki
sinnt störfum síöustu áratugina, þá
var hann hress aö ytra útliti og hélt
reisn sinni framundir þab síbasta.
Hann hafbi ávallt fótavist, heim-
sótti vini og kunningja, spjallaði
við þá og lét gamanyrbi fjúka svo
sem honum var eðlislægt í góðra
vina hópi. Síðustu vikurnar hnign-
aði honum mjög og var þá rúmfast-
ur þar til er aö því dró er verða vildi.
Hann fékk, að því ég best veit, hægt
andlát. Lausnin á lífsstríöi hans var
fengin og önd hans flogin til fegurri
og betri heima. Hlýjar kvebjur og
þökk gamalla vina og sveitunga
fylgja honum yfir þau iandamæri,
að leiðarlokum. Að honum látnum
hverfur síbasta Melasystkiniö af
leikvelli lífsins. En þetta er gangur
lífsins. Þann kost göngumst við öll
undir og fáum ekki undankomist.
Nú, þegar Sigmundur vinur minn
er fallinn frá og ég honum nokkr-
um árum eldri stend eftir „á eyri
vaðs", langar mig að minnast hans
með nokkrum kveðjuorðum, þó ég
finni mig þess vanbúinn að inna
það af hendi svo sem ég vildi og
vert væri. Meðan hann var hér
heima áttum vib samstarf í gegnum
stjórn Búnaöarfélags Árneshrepps
og á öðrum sviöum að málefnum
okkar byggðarlags og vorum nánir
nágrannar meöan hann átti hér
heima. Og eftir að hann fluttist
burtu skrifaði hann mér bréf, lengi
vel, þar sem hann opnaði mér hug
sinn og viöhorf sín til sinnar
heimabyggðar, sem hann bar mjög
fyrir brjósti. Voru þau mér kærkom-
in og juku þau á vinarþel mitt til
hans. Finn ég mig í þakkarskuld vib
hann fyrir það allt.
Sigmundur var fæddur að Melum í
Ámeshreppi þann 26. janúar 1908.
Foreldrar hans voru hjónin, Guö-
mundur Guðmundsson bóndi á
Melum og kona hans Elísabet Guð-
mundsdóttir, Péturssonar í Ófeigs-
firði, landskunns athafnamanns á
sinni tíð. — Á Melum höfðu forfeö-
ur hans í beinan karllegg búiö hver
fram af öðrum allt frá árinu 1796,
búhöldar og atorkumenn sem
veittu mörgum smælingjanum og
umkomulitlum skjól og forsjá. Var
jörðin gerð að ættaróðali á þessari
öld, þegar öðrum augum var litið til
bújarba en nú er.
Þeim Melahjónum varð 12 barna
auðið. Voru það 8 bræöur og 4 syst-
ur. Mun Sigmundur hafa verið 6. í
aldursröð sinna systkina. Öll kom-
ust þau til fulloröinsára og uröu
nýtir menn hvert á sínu sviði. Þau
voru öll góbum gáfum gædd. Nú á
tímum hefði eflaust þótt sjálfsagt
að þau legðu stund á langskólanám.
En þá voru aðrir tímar og þau ekki
borin til þess auös sem geröi það
mögulegt. Fabir þeirra féll frá er þau
voru mörg á ungum aldri og síðasta
barn þeirra hjóna fæddist ab föður
sínum látnum. Það kom því í hlut
eldri systkinanna ab aðstoba móður
sína viö að koma þeim upp sem
yngri voru. Mörg þeirra öfluðu sér
síðar starfsmenntunar af eigin
rammleik og urðu hinir nýtustu
þegnar síns samfélags, hvert á sínu
sviði. Öll voru þau dugmikil til
starfa og sum þeirra með afbrigb-
um. Þar var Sigmundur enginn eft-
irbátur sinna systkina. Hann varð
snemma afkastamikill svo hann átti
sér fáa jafningja á því svibi. — Um
fermingaraldur réðst hann sem
smali og léttadrengur til prestshjón-
anna í Árnesi, séra Sveins og frú
Ingibjargar. Man ég að frú Ingibjörg
gaf Sigmundi þann vitnisburð um
veru hans þar, að aldrei hefði hún
kynnst vinnufúsari unglingi og jafn
afkastamiklum og honum. Það ein-
kenndi hann alla tíð meöan hann
hafði heilsu til að vinna.
Unglingur var hann eitt sumar hjá
Árna bróður sínum í Súðavík á færa-
fiski. Þar kom það sama fram. Hann
var hverjum manni fisknari og sló
ekki slöku við. Líkaði honum vel að
vera á sjó og minntist þessarar sjó-
mennsku sinnar sem lokkandi æv-
intýris. Eftir þá vertíö, haustið
1926, þá 18 ára gamall, hélt hann
til náms í Bændaskólann á Hvann-
eyri, þangað sem leiðir margra
ungra manna lágu til að afla sér
þekkingar undir lífsstarf sitt, meb
góðum árangri. Þar var hann næstu
þrjú misserin undir skólastjórn
Halldórs Vilhjálmssonar. Lauk
hann þaöan burtfararprófi vorið
1928 með góðum vitnisburði vib
nám og störf. Hélt hann þaöan
heimleiðis vonglaöur og fullur af at-
hafnaþrá. En örlögin brugðu fyrir
hann fæti. Nokkru síðar veiktist
hann af illkynjaðri brjósthimnu-
bólgu og lá um tíma á Sjúkrahúsinu
á Hvammstanga undir læknishönd-
um Jónasar Sveinssonar læknis, frá
Ámesi. Var þar um berkla að ræða á
byrjunarstigi. Var það honum hörð
raun ab þurfa ab liggja sjúkur í stab
þess að takast á við þau verkefni,
sem hann ætlaði. Honum tókst að
komast yfir þá sjúkdómsraun. En
þar var falinn eldur sem síðar átti
eftir ab koma við sögu hjá honum.
— Hann kom heim, en hann varð
ab fara varlega um áreynslu. Það var
erfitt jafn bráöhuga athafnamanni
og hann var að eðlisfari.
Þann 21. júní 1931 gekk hann í
hjónaband með Sigrúnu Guö-
mundsdóttur, fósturdóttur prests-
hjónanna í Ámesi, séra Sveins og
frú Ingibjargar, hinni ágætustu
konu, sem átti eftir að reynast hon-
um traustur lífsförunautur. Jafn-
framt fékk hann þá til umráða og
ábúöar búið og jörðina Árnes með
leigukjörum. Var séra Sveinn þá að
veröa aldraöur og erfitt um hjúa-
hald til að nýta jörðina og hlunn-
indi hennar. Þar bjó hann góðu búi
næstu árin. En þar var ekki til fram-
tíðar aö tjalda.
Eins og áður er getið var jörðin
Melar færð í tölu ættaróðala. Þar
höfðu jafnan búiö tveir bændur eða
fleiri samtímis. Þegar hér var komið
var Guðmundur bróðir Sigmundar
orbinn einn ábúandi jarbarinnar.
Réðst það þá þannig að Sigmundur
fengi hálfa jörbina Mela til eignar
og ábúðar þegar veru hans í Árnesi
lyki. En sá hluti jarðarinnar var með
öllu húsalaus. Síbustu ár sín í Árnesi
hófst Sigmundur handa, jafnhliða
búskapnum í Árnesi, um að byggja
upp öll jaröarhús á væntanlegu býli
sínu, Melum. Að því gekk hann
með sinni kunnu atorku og kapp-
gimi. Fyrst byggði hann hlöðu og
peningshús úr steinsteypu, meiri og
stærri en hér tíðkuðust á þeim tíma,
og því verki lauk hann með bygg-
ingu vistlegs íbúðarhúss samkvæmt
þeim kröfum sem þá voru gerbar,
án alls íburðar eða óhófs. Þeir tímar
voru öllum, ekki síst bændum, erf-
iöir og gæta varb hófs um alla hluti.
Var þessu stóra átaki hans lokið vor-
iö 1939. Þá flutti hann með fjöl-
skyldu sína ab Melum í hin nýju
húsakynni á nýbýli sínu. Þessar
framkvæmdir hans voru einstakt af-
rek og hann horföi björtum augum
til framtíðarinnar.
Á búskaparárum sínum í Árnesi
höfðu þau hjónin eignast fjögur
börn, þrjá syni og eina dóttur. Þau
eru: Sveinn Björgvin f. 1932,
framkv.stj. í Reykjavík; Rúnar Heib-
ar f. 1933, flugvallarstj. á Akureyri;
Guðmundur Pétur f. 1934, kennari í
Reykjavík; og Elísabet f. 1936, starf-
ar á Hagstofu íslands. — Öll eru
þau góðum gáfum gædd og gott
t MINNING
fólk. Barnabörn þeirra Sigrúnar og
Sigmundar eru 11 og barnabarna-
börnin orðin 23.
En Sigmundur lét ekki við þetta
sitja. Strax og hann settist að á Mel-
um gekk hann að því með sama
kappi aö bæta túnskikann sem býl-
inu fylgdi og stækka það. — Út frá
túninu lágu mýrarflákar blautir. í
bjartsýnni trú á gróðurmátt þeirra
réðst hann í ab ræsa þær fram til
túnauka og ræktunar með skófluna
og hakann ein að vopni. Önnur
tæki voru þá ekki komin til þeirra
hluta. Síðan plægbi hann þær og
herfabi með hestum og hestaverk-
færum og sáði í þær grasfræi. Að
þessu gekk hann með sínum al-
kunna dugnaöi, svo að eftirtekt og
undrun vakti hverju hann gat kom-
ið í verk.
Þó þessar framkvæmdir skiluöu
honum auknum heyfeng í byrjun,
þá varð hann fyrir vonbrigðum
með framtíðaruppskeru þeirra. Þar
lenti hann í því sama og aðrir, en
var ekki þá þekkt, að þessar mómýr-
ar voru svo súrar að án mikillar
kölkunar voru þær enginn framtíð-
ar sáðbeöur nytjajurta. Eftirtekjan
rýrnabi fljótt og olli mörgum von-
brigðum. Og svo var meb Sigmund.
í þessari framkvæmdalotu hygg ég
að hann hafi ofgert sér og þreki sínu
svo að hann varð ekki samur mað-
ur, og viö það bættust vonbrigðin
um árangur af því. Þrek hans bilaði
og hann varð að hverfa frá
heimili sínu um skeið í von
um að heimta heilsuna aftur.
Það tókst að vissu marki, en
hann varð aldrei samur mað-
ur uppfrá því. Kom hann þá
heim eftir nokkra fjarveru og
heilsubót.
Á þessum árum var nokkur
uppbygging á bændabýlum
hér í Árneshreppi og byggt úr
steinsteypu. Þessar byggingar
þurfti að múrhúða, en fag-
menn voru þá ekki á hverju
strái til þeirra hluta. Eftir
heimkomuna og á þessum
árum fór Sigmundur að
vinna meir utan heimilisins
og þá í félagi við frænda sinn,
Guömund Magnússon á
Kjörvogi. Réðust þeir frænd-
ur í ab múrhúða þessar bygg-
ingar og unnu saman við þab þegar
tóm gafst til frá búsönnum. Unnu
þeir þar mikið og þarft verk, sem
lengi sáust merki um. Þeir fóru
einnig í aörar sveitir til sömu verka.
Urðu þeir eftirsóttir til þeirra starfa
vegna mikilla afkasta og færni í
þessari faggrein, þó ólærðir væru. —
Það var með eindæmum að sjá af-
köst þeirra og verklagni. Þar var Sig-
mundur stórvirkur eins og við ann-
ab sem hann gekk að. Og ef nokkuð
vantaði á um nostur í frágangi, sá
Guðmundur um að bæta þá hlið
málsins.
Þó Sigmundur væri fyrst og fremst
maður starfs og athafna, þá var
hann einnig höfðingi í eðli sínu,
mabur gleði og góðra stunda og þá
hrókur alls fagnabar. Hann greip
mörg tækifæri tengd afmælum fjöl-
skyldunnar og áföngum hversdags-
lífsins til að gera sér og öðrum daga-
mun. Bauð hann þá vinum og ná-
grönnum til veislu og fagnaðar-
funda á heimili sínu. Veitti þá vel,
en í hófi, af örlæti sínu og var hrók-
ur alls fagnaðar, söngglaður, gam-
ansamur og oröheppinn. Þess var
gott að njóta og gaman að minnast
þeirra gleðifunda og mannfagnað-
ar. Og ekki lét húsfreyjan sinn hlut
þar eftir liggja með hlýju viðmóti
og kræsingum bornum fram af
rausn og háttvísi. Þetta gaf mönn-
um tækifæri til að hittast, blanda
geði við aðra í vinsemd, orðum og
söng.
Minningin um þetta er eins og
glampar á götu liðinnar ferðar, sem
gott er að njóta líkt og lífgeisla í
önn hversdagslífsins.
Börn sín studdi hann öll til náms
og mennta. Þrjú þeirra luku siúd-
entsprófi, en Sveinn elsti bróðirinn
sótti sína menntun í Samvinnuskól-
ann. Öll hafa þau reynst nýtir þegn-
ar síns samfélags.
En bak við þetta bjó heilsubrestur
hans eins og falinn eldur. Líkt og
leyndur strengur hefði brostiö. Það
endaði með því að hann hvarf frá
Melum. Seldi jörðina og fargaði bú-
stofni sínum. Fluttist hann þá til
Akureyrar áriö 1962 ásamt konu
sinni, settist þar að og átti þar
heima til dauöadags. Börn hans
voru þá öll farin að heiman og
höfðu stofnað sín eigin heimili.
Keypti hann þar hús og hélt sitt
heimili á Akureyri þar til Sigrún
kona hans lést árið 1973. — Eitt-
hvað vann hann eftir að hann kom
til Akureyrar, en vinnuþrek hans
var lamað. Það varð honum erfitt,
þessum vinnuvíkingi, að finna sig
hvergi geta lagt hönd að verki og
hann átti erfitt meö að sætta sig við
þaö hlutskipti.
Eftir lát Sigrúnar lá leiö hans á
dvalarstaði fyrir sjúka og aldraöa á
Akureyri þar sem hann dvaldi við
hjúkrun og aðhlynningu fyrir vist-
menn þeirra. Hann hafði ávallt
fótavist framundir þaö síðasta og
gat notið samvistar við vandamenn
sína, vini og kunningja sjálfum sér
og öðrum til uppörvunar og hann
hélt reisn sinni framundir þab síð-
asta. — Hann andaðist eins og ábur
segir þann 12. júní og fékk, aö því
ég best veit, hægt andlát. Langri
vegferð var lokið. Hann hafði lokið
miklu verki á starfsferli sínum á til-
tölulega skömmum tíma. Við tók
langur tími án athafna, sem honum
gekk erfiðlega að sætta sig við, eink-
um í fyrstu. Það er trú mín að við
þessi vistaskipti endurheimti hann
orku sína og fái meira að starfa
Guðs um geim. Gamlir sveitungar
og vinir senda honum látnum
hinstu kveðju sína með þökk fyrir
samvistarárin og virðingu og biðja
honum allrar Guðsblessunar á nýrri
vegferð og nýju tilverustigi. —
Börnum hans og ættingjum votta
ég samúð mína, jafnframt því að ég
gleðst yfir að fjötrar jarðlífsins, sem
hann var færður í of snemma, skuli
vera af honum fallnir.
Bæ, 29. júní 1994,
Gubmundur P. Valgeirsson
hinum stórmerka stað, eru órækur
vottur þess að svo var í raun og
veru.
Svo merkilegt og ágætt sem það
var, sem geröist á Þingvöllum 17.
júní 1994, var þó enn meira vert
hvab ekki gerðist. Hernaðaræfingin
„Northern Viking" fór ekki fram og
sá hennar engan stab. (Sjá greinina
„Heljaráætlun um ísland" í Tíman-
um 29.03.94). En þess í stab flugu
tíu hvítir svanir yfir Lögberg, um
það bil sem þingfundur átti að hefj-
ast, og er það flug hinn órækasti
vottur þess að nú eru lífslögmálin
að vakna til veru, eftir langan dvala.
Á undursamlegan hátt munu þau
lögmál verka. í fyrsta lagi munu þau
efla allt það sem íslenskast er, en í
öðru lagi leiða burt, með hægð og
gát en engum asa, fólk sem er ekki
„af ættinni" og á hér ekki að vera.
Mannréttindi á íslandi eru umfram
allt þau, að þjóðin haldi áfram að
vera til og að tungan haldi velli.
Mun þjóðin þá endurnýjast í sinni
réttu mynd og verða fær um aö tak-
ast á við sitt alstærsta verkefni frá
upphafi, en þab er ab leiða mann-
kynið allt burt frá helstefnu á leið
lífstefnu.
Þorsteinn Guöjónsson
Eftir þjóðhátíð
60 þúsund manns eba fleiri þyrpt-
ust á Þingvöll og hvorki er getið um
dauðsföll, slys né nein veruleg
skakkaföll. En tilgangurinn með
slíkri hátíö gat varla verið annar en
sá að efla þjóðernis- og söguvitund-
ina, og er óskandi að það hafi tekist.
Það er dálítið sérstætt um Þing-
velli, ab 40 árum eftir lýðveldis-
stofnun var enn engin frambærileg
bók til um staðinn hjá hinni mjög
skrifandi þjóð — þangað til ég skrif-
abi mína. Og mín rann út áður en
valdafingur fóru að benda. Þegar ég
var kominn af stað með mína,
komu abrir líka og gerbu vel eða
ágætlega. Enginn nema ég sagði þó
hver væru aðalatriðin, en þau eru
þessi: að Þingvellir eiga sér tneir en
þúsunci ára satnfellda sögu, sem er
samofin þjóbarsögu; aö Þingvellir
voru um tíma einn af höfuðstödum í
Víkingaveldi —- armar þess náöu frá
Aralvatni í Asíu til austurstrandar
núverandi Bandaríkja; og að lík
þing voru háö meö Gennönum, þegar
á fyrstu öld eftir Krist, að því er Tac-
itus segir. Eins og ég tók skýrt fram
í „Þingvellir og Goðaveldib" er þab
hin þríþætta frægð — hin íslenska,
hin víkinglega og hin germanska —
sem gerir Þingvelli að þeim stór-
LESENDUR
merka stað sem þeir vissulega eru.
Ég kom á flugdiskafundinn fyrri,
sem Magnús Skarphéðinsson og
aðrir héldu í Norræna húsinu í vet-
ur, og í frjálsum umræðum benti ég
á, ab ekki væri nóg ab safna dæm-
um, hversu merk sem þau væru,
heldur þyrfti umfram allt skýringar
og þær sagöist ég hafa. Sé þeirra
kostur, veröur að ræba þær, en sé
það ekki gert er eitthvað bogið vib
málatilbúnaðinn. Næst gerðist þab,
að upp stóð Halldór Vigfússon og
sagbi, svo vel mátti heyra, að á
væntanlegum Þingvallafundi 17.6.
1994 myndi gerast nokkuö líkt og
þegar „diskar" birtast. Myndu forn-
menn íslenskir beina áhrifum til
niðja sinna, þeirra sem enn eru og
vilja vera. Heyri ég þá sagt fyrir aft-
an mig, með lágri, allt að því ör-
væntingarfullri, rödd: „Ne-e-e-ei!"
Ég tel mig sálfræðing og þóttist því
skilja hvab bærbist þarna á bak vib.
Það var sú innrætta hugmynd, að
fornmenn vorir megi ekki hafa ver-
ið meöal hinna fremstu og bestu.
Stilliáhrifin, sem sumir verba fyrir á