Tíminn - 29.11.1994, Blaðsíða 8

8
mnw
Þri&judagur 29. nóvember 1994
ítalskir nýfasistar
vekja máls á
landakröfum á
hendur Slóveníu
og Króatíu og
ítalska stjórnin
beitir sér gegn
aukaaöild
Slóveníu oð ESB
Þann 31. október s.l. beitti
Martino, utanríkisráö-
herra Ítalíu, neitunar-
valdi gegn því aö Evrópusam-
bandið héldi áfram samnin-
gaumleitunum við Slóveníu
um að aukaaðildarsamningur
yröi gerður meö því ríki og
ESB. Þessu haföi ítalska stjórn-
in áður margsinnis hótað. Þar
með er ljóst að samskipti Ítalíu
og Slóveníu eru ekki upp á það
besta. Það á sér langan aðdrag-
anda..
Hér er um að ræða deilur út
frá landamæradeilum, sem
snerust einkum um hafnar-
borgina Trieste með nágrenni
og skagann Istríu, auk land-
spildu þar norður af. Frá því að
slavar settust að á þessum
slóðum um árið 600 bjuggu
þeir og menn sem voru þar
fyrir þeirra tíð og töluðu mál-
lýskur út frá latínu, hverjir
innan um abra, slavar einkum
í sveitum en hinir, sem smátt
og smátt urðu að einskonar
ítölum, í borgum. Slavar, sem
hækkuðu í mannfélagsstigan-
um, urbu gjarnan ítalir. Þegar
á miðöldum og síðar var Tri-
este, einkum eftir að hún varð
aðalhafnarborg austurrísk-
ungverska keisaradæmisins,
vettvangur fjórrar menningar-
blöndu Þjóðverja, ítala og
slava.
ítölsk ógnarstjórn
Er Ítalía var orðin eitt ríki á
síðari hluta 19. aldar, upp-
hófst þar stefna sem nefnd var
irredentismi og gekk út á þab
að Ítalía skyldi „endurheimta"
héruð sem þeir, sem aðhyllt-
ust stefnuna, töldu hana eiga
með réttu. Var þar ekki síst um
að ræða héruð sem heyrðu til
austurrísk-ungverska ríkinu,
að nokkru byggð ítölum en að
nokkru Þjóðverjum (Suður-
Týról), slövum o.fl. í lok
heimsstyrjaldarinnar fyrri
fékk Ítalía héruð þessi, af því
ab hún hafði verið í fylkingu
Bandamanna í stríðinu. Ekki
gekk það fyrir sig án árekstra
milli Italíu og hins nýstofnaða
Konungsríkis Serba, Króata og
Slóvena, eins og Júgóslavía hét
upphaflega. Þannig hrifsabi
ítalska skáldið d'Annunzio
með ofbeldi völdin í hafnar-
borginni Fiume (nú Rijeka)
austur af Istríu.
Stjórn ítala beitti þjóðern-
isminnihluta ógnarstjórn með
það fyrir augum að neyða þá
til ab gerast ítali. Zoran Thal-
er, formaður utanríkisnefndar
slóvenska þingsins, lýsti því
þannig fyrir nokkrum mánuð-
um: „Fólk var í hundruöþús-
undatali rekið frá heimilum
sínum eða að það neyddist til
að flýja. Andfasistar (Mussol-
ini ríkti þá á Ítalíu) voru skotn-
ir ..., skólar, bankar og aðrar
stofnanir eyðilagðar, fólk var
Króatískur skribdreki og hermenn: auknar líkur á ab Ítalía dragist inn íillindin á Balkanskaga.
Irredentismi
endurvakinn
Silvio Berlusconi, forsœtisrábherra Ítalíu. Vandrcebi hans heima fyrir auk-
ast þessa dagana og ögranir nýfasista vib Slóveníu verba honum varla til
framdráttar erlendis.
neytt til að taka upp ítölsk
nöfn og nöfn á legsteinum
voru jafnvel ítölskuð ..., hús
voru brennd í þúsundatali,
einangrunarfangabúöir voru
haföar í Gonar og á eynni Rab
u
s
Italir reknir á brott
í lok heimsstyrjaldarinnar
síðari hertóku skæruliðar Titos
mestan hluta ítölsku hérað-
anna austan Trieste, en ekki
þá borg sjálfa, því að herlið
vestrænna bandamanna
þeirra kom þangað um sama
leyti. Þegar friður var saminn
með Bandamönnum og Ítalíu
1947 fékk Júgóslavía mestan
hluta Istríu, sem lagður var til
Króatíu, og spildu þar norður
af, sem sameinuð var Slóven-
íu. Þar sem ekki náðist sam-
komulag um Trieste, var borg-
in út úr neyð lýst „fríborg" og
henni skipt I A-svæði (Trieste
meb landspildu í kring) og B-
svæði (norðvesturhluta Istríu).
1954 sættust menn svo loks á
að Ítalía fengi A-svæðið og
Júgóslavía B-svæðið, sem að
mestum hluta mun hafa geng-
ið til Slóveníu. Hvorugum lík-
aði vel, en Vesturveldin þrýstu
þeim til samkomulags og Tito,
sem þá þurfti mjög á aðstoð að
vestan að halda til að efla sig
gegn sovétblökkinni, taldi sig
ekki hafa efni á frekari mót-
mælum í þessu samhengi.
Fjölmargir ítalir, sém bjuggu
á svæöum er Júgóslavar fengu
af Ítalíu, voru reknir þaðan
fyrstu árin eftir stríð og var
ruddaskapurinn af Júgóslava
hálfu við það varla miklu
minni en ítala gagnvart Júgó-
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
slövum þar ábur. Ítalía hefur
alltaf síðan krafist þess ab hið
brottrekna fólk og afkomend-
ur þess fái skaðabætur. Um
þetta náðu Ítalía og Júgóslavía
samkomulagi 1975 og 1984,
og 1992 samþykkti hið ný-
stofnaða ríki Slóvenía að
borga „sinn hluta" ábur
ákveðinnar bótafjárhæðar, um
30 milljónir dollara.
Ræba Flnis
Þetta virtist sem sé allt vera
klappab og klárt. Slóvenar
vilja eins og fleiri komast inn í
ESB sem fyrst, og ekki var ann-
að að sjá en að þeir hefðu til
þess fulltingi ítala. En ástand-
ið í samskiptum þjóða þessara
tveggja versnaði aftur skyndi-
lega eftir að stjórn Berlusconis
kom til valda á Ítalíu. Einn af
flokkum hennar er Þjóbar-
bandalag (Alleanza nazionale)
svokallab, og þar eru nýfasist-
ar leibandi afl. Þeir hafa ekki
lagt irredentismann á hilluna
og krefjast enn breytinga á
landamærunum að Slóveníu
og Króatíu, Ítalíu í hag.
Fini, leiðtogi Þjóbarbanda-
lagsins, hélt fyrir skömmu
ræðu í Trieste og krafðist þess
sem skilyrðis fyrir því að Slóv-
enía fengi aukaaðild aö ESB,
að hún „beygði kné sín" fyrir
Ítalíu. Ræðan var lesin upp í
þinginu í Ljubljana, höfuð-
borg Slóveníu, og varð þing-
heimur ævareibur. Skömmu
síðar lýsti slóvenska stjórnin
ógildan samninginn frá 1992.
Reiði út af skvaldrinu í Fini
mun hafa rábib úrslitum um
þab, en miklu olli og í því
sambandi að stjórn Berluscon-
is hafði lagt fram nýjar kröfur
á hendur Slóveníu. Sú helsta
af þeim er að ítalskir borgarar
fái rétt á að endurheimta eign-
ir, sem þeir eða foreldrar
þeirra, afar og ömmur áttu á
svæðum sem nú heyra Slóven-
íu til. Slóvena hafði ábur grun-
að að til þessa kæmi, því að í
stjórnarskrá Slóveníu, sem tók
gildi er hún varb sjálfstæð, er
bannað að borgarar annarra
ríkja eigi jarðir og lóðir í Slóv-
eníu.
Innan ESB gæti deila þessi
dregib dilk á eftir sér, því að
ætla má að í Þýskalandi og
Austurríki sé vilji nokkur fyrir
því að fá Slóveníu inn í sam-
bandið. Slóvenía hefur dregið
sig í hlé frá Balkanskaga, að
heita má (án mikillar eftirsjár,
að öllum líkindum), en þar
sem enduruppvakinn irred-
entismi ítala beinist einnig að
króatískum landsvæðum, er
ekki útilokað að með þessu
dragist Ítalía inn í yfirstand-
andi illindi á skaganum.