Tíminn - 30.11.1994, Blaðsíða 10

Tíminn - 30.11.1994, Blaðsíða 10
10 Miðvikudagur 30. nóvember 1994 Nýsamin íslendingasaga Mál og menning hefur sent frá sér skáldsöguna Þorvaldur víð- forli eftir Árna Bergmann. Þor- valdur víöförli, sem uppi var fyrir þúsund árum, slóst ungur í lið með Friðriki trúboðsbiskupi og lenti í mannvígum fyrir Hvítakrist á íslandi. Eftir það héldu honum engin bönd. Hann leitaði guðs síns í Noregi og Garðaríki, fór með væringj- um um víðáttur Rússlands suð- ur til Miklagarðs, var í hernaði, kom í konungshallir, gekk í klaustur og gerbist einsetumað- ur. Guð reyndist heldur óþjáll til samræðu, en Þorvaldur fann Fréttir af bókum Árni Bergmann. ab lokum ástina, og enn tók líf hans breytingum. Þorvaldur víðfórli er söguleg skáldsaga um umbrotatíma í sögu íslands og Evrópu. Þetta er frásögn sem spannar vítt svib sögustaða og heimspekihug- mynda, svo listilega sögð ab stundum veit lesandinn ekki hvort hann sjálfur er staddur í fortíðinni eða Þorvaldur víðförli í nútímanum. Þorvaldur víðfórli er þribja skáldsaga Árna Bergmann, en áður hefur hann skrifab sögurn- ar Geirfuglarnir (1982) og Með kveðju frá Döblin (1984). Bókin er 302 bls., prentub í G. Ben. prentstofu hf. og kostar 3.380 kr. Kápuna hannabi Margrét E. Laxness. ■ Leyndardómur- inn í djúpinu Vaka-Helgafell hefur sent frá sér nýja unglingabók, Haltu mér fast, eftir verðlaunahöfundinn Elías Snæland Jónsson, en hann hlaut ísiensku barnabókaverðlaunin 1993. Elíasi er einkar lagið að skrifa bækur fyrir böm og ung- linga og honum bregst ekki boga- listin í þessari nýjustu bók sinni. í káputexta bókarinnar segir mebal annars: „Hún er fimmtán ára en hann 17 ... Þau hittust fyrst á bensínstöbinni og þá varö ekki aftur snúið ... Hann æfir sportköf- un með félögum sínum og fljót- lega er hún líka komin á bólakaf ... Hætturnar eru víða og í djúp- inu leynist ógnvekjandi leyndar- dómur frá liðinni tíð ... Haltu mér fast er unglingabók eins og þær gerast bestar. Frásögn- in er grípandi og spennan mögn- uð." Haltu mér fast er þriðja ung- lingaskáldsagan eftir Elías Snæ- land Jónsson. Hinar eru Davíð og krókódílamir (1991) og Brak og brestir, en fyrir hana fékk Elías ís- lensku barnabókaverðlaunin 1993. ■ Elías Snœland jónsson. Omar og einfaramir Utgafufyrirtækib Fróbi hf. hefur sent frá sér bókina Fólk og fimindi eftir Ómar Ragnarsson. Undirtitill bókarinnar er: Stiklað á Skaftinu. í bókinni býður hinn kunni fréttamaður, Ómar Ragnarsson, lesendum meb sér í óvenjulegt ferðalag þar sem víba er komið við utan alfaraleibar og heilsað upp á fólk, sem á þaö sameigin- legt ab binda ekki bagga sína ná- kvæmlega sömu hnútum og sam- feröamennirnir. Ferðalag Ómars hefst í Haga í Skorradal þar sem hann hittir fyr- ir hinn síunga öldung, Þórð í Haga. Síðan er haldið til systkin- anna í Knarrarnesi og áfram flýg- ur Ómar á Skaftinu sínu vestur um firbi og kemur viö í Arnarfirði þar sem hann heimsækir Sigríbi Sigurbardóttur og rifjar upp kynni sín af þeim fræga einbúa Gísla á Uppsölum og dregur fram Ómar Ragnarsson. í dagsljósib ýmislegt sem skýrir óvenjulega hegöun og lífsmynst- ur hans. I Hornvík spjallar Ómar viö Mórur og flugfeðga og kemur síðan við á Hornbjargsvita þar sem Óli kommi er samur vib sig og trúr Stalín, hvaö sem öllum hreinsunum og hruni heims- kommúnismans líður. Á Guð- mundarstöbum í Vopnafirði virð- ist sem tíminn hafi numið staðar og á Kvískerjum í Öræfum hittir Ómar fyrir hina landskunnu Kví- skerjabræður sem voru og eru vís- indamenn í fremstu röð, þótt þeir hafi kannski ekki bréf upp á það. Fjölmargar ljósmyndir eru í bókinni. Fólk og firnindi er 248 blaösíbur. Bókin er prentunnin í G.Ben,- Eddu prentstofu hf. Kápuhönnun annaðist Auglýsingastofan Örkin. Verð kr. 3.390 m/vsk. Ottó B. yfirheyrímr Bókmenntafélagiö Hringskuggar hefur gefib út skáldsöguna Yfir- heyrslan yfir Ottó B. eftir þýska rithöfundinn Wolfgang Schiffer. Þýðandi er Franz Gíslason. Wolfgang Schiffer er íslend- ingum að góbu kunnur, enda hefur hann í áraraðir verið helsta driffjöbur kynningar ís- lenskrar menningar, og þá eink- um bókmennta, í Þýskalandi. Er þess skemmst að minnast, ab í tilefni þess veitti Menningar- sjóöur íslandsbanka honum við- urkenningu fyrir þau störf þann 16. nóvember sl. Yfnheyrslan yfir Ottó B. rekur þroskaferil ungs manns eins og hann birtist í svörum hans sjálfs Wolfgang Schiffer. fyrir rétti. Stúdentaóeirðir og ýmis örvæntingarfull viðbrögb æskufólks á sjöunda áratugnum mynda litt sýnilegan bakgrunn frásagnarinnar. Glæpur og refs- ing skipta höfundinn litlu máli, heldur er honum í mun ab lýsa því hvernig ranglátt og staðnað samfélag hrindir greindu og heilbrigðu ungmenni út á ystu nöf. Þrátt fyrir alvöru málsins er lýsingin einatt blönduð skopi og meinlegu háði. Bókin, sem er 63 blaðsíður ab stærð, er gefin út í kilju. Verð bókarinnar er 1.478 krónur í verslunum, en 1.000 krónur til félagsmanna Bókmenntafélags- ins Hringskugga. ■ Gunnar Dal og Hans Kristján Árnason. Er eitthvert vit í þessu lífi okkar?" Ab elska er ab lifa. Hans Kristján Árna- son ræbir vib Gunnar Dal. HKA, 466 bls. I „Margir tala um, ab þetta líf okk- ar sé eins og fjarstæðuleikhús án merkingar og tilgangs, þar sem allir ana áfram í blindni, eins og haus- inn horfir" (Bls. 55). Þau orð hefur Hans Kristján Árnason eftir Gunn- ari Dal í þessari samtalsbók þeirra. Hérlendis hefur Gunnar Dal ritað flestum meira um heimspekileg efni síðustu undanfarna fjóra ára- tugi, eins og kunnugt er, en um þær ritsmíðar sínar segir hann: „Með þessum skrifum mínum um heim- speki og heimspekinga hef ég verið að reyna að bæta úr talsvert mikilli þörf: Þeirri þörf aö koma íslending- um í kynni við þær hugmyndir, sem skapað hafa vestræna menn- ingu, sem skapað hafa austræna menningu, sem skapað hafa heims- menningu. íslenskir skólar hafa ekki kennt heimspeki fyrr en nú á allra síðustu árum." (Bls. 73) Heimspekinga hefur Gunnar Dal þó ekki tekið á orðinu. „Það er ekki nema mannleg náttúra, að heim- spekingar telji sín sjónarmiö öðrum fremri. Sumir telja sig jafnvel vera komna með endanleg svör. En stundum heyrist líka það sjónar- mið, að flestir heimspekingar tutt- ugustu aldar sýni menningarlega hnignun. Verk þeirra standist eng- an samanburð við verk fyrri heim- spekinga. En allt er þetta að sjálf- sögðu undir skilgreiningu komið." (Bls. 108) Heimspeki síðustu ára- tuga, endurómur fornrar hugsunar, veldur Gunnari Dal þó vangavelt- um: „í allri tilverunni eru ákveðnir „fastar" (konstantar). Tilvera þeirra er enn í nokkurri þoku eins og mörg ný vísindi. En heimssamræmið, sem birtist í Pýþagórasi sem „tölur", birtist áhorfandanum í lok tuttug- ustu aldar sem fastar... Mér finnst, að fastarnir séu rannsóknarefni, sem þarfnast nánari umfjöllunar og miklu meiri könnunar og íhugun- ar." (Bls. 110) II Frá þriðja bekk Menntaskólans í Reykjavík veturinn 1942-43 til stúdentsprófs 1946 fylgdumst við Gunnar Dal, þá Halldór Sigurðsson, aö. Þegar haustið 1942 hafði hann ásett sér að verða skáld og rithöf- undur og leit á nám sitt sem undir- búning undir það. Um það skar hann sig úr sambekkingum okkar, en það viöhorf hans skírskotaöi að nokkru til mín. Um skeið vorum við síðar samtímis í London, eftir að hann kom úr Háskólanum í Ed- BÆKUR HARALDUR JÓHANNSSON inborg og leitaði fyrir sér um nám á Indlandi. Alla tíð síðan höfum við ræðst viö öðru hverju, þótt fátt af því, sem þeim Hans Kristjáni ber á góma, hafi áður fyrir mín eyru komið. Best finnst mér Gunnari Dal takast upp um bókmenntir og heimspeki, en segja má, að þessar orðræður hans séu af þrennum toga: skarplegar athugasemdir, framlag til umræbna í góðra vina hópi og gamansamt rabb, eins og yfir kaffibolla á veitingahúsi, — en heyrum hann tala um bókmenntir og listir. III „Ég hef notað heimspeki í mín- um skáldskap. Það var mikil tíska hér á árum áður að líta svo á, að þab þyrfti ab dauöhreinsa ljóðið af allri hugsun. Ljóðið væri hin hreina til- finning. Þetta kom yfirleitt frá sjötta flokks sálfræðingum, sem álitu, ab manneðlið væri í skúff- um." (Bls. 74) Svo segir Gunnar Dal frá og enn: „Ég hef aldrei skrifað skáldsögu án þess að skáldsagan rísi á heimspekilegum grunni." (Bls. 75) Um þab, sem vakir fyrir þeim, er við list fást, segir Gunnar Dal: „Hlutverk listamanns er ekki abeins að skilja veruleika, heldur einnig að túlka hann og magna. Hlutverk listamannsins er auðvitað að skapa. En það veitir listamanninum ekki neina sérstöðu. Öll tilveran er sköp- un og öll tilveran er skapandi. Lista- menn verða að sætta sig við það, að list á öllum tímum er að langmestu leyti eftirlíking." (Bls. 89) En hann segir líka: „Allir miklir listamenn eiga sér stórar stundir. Það er eins og allar dyr standi skyndilega opn- ar." (Bls. 88) Og hann minnist þessa: „f grískri hugsun og grískri list var fegurð, góðleiki og sannleiki eitt og hið sama." (BIs. 89) Trú hefur Gunnar Dal á mannin- um (þótt blöskri manndráp þau, sem hernaður kallast): „Maðurinn er sífellt undrunarefni fyrir það, hvað hcjnn er miklu betri en hann ætti að vera þrátt fyrir allt. Menn skyldu halda, að samkvæmt frum- eðli sínu ætti maöurinn ab vera eig- ingjarnari og grimmari. í raun og veru er það svo, ab maðurinn hefur aldrei sætt sig við ab vera einungis dýr." (Bls. 15)

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.