Tíminn - 17.01.1995, Blaðsíða 8

8
WWXIWU
Þriöjudagur 17. janúar 1995
Átök menning-
arheilda
Igrein í Tímanum var fyrir
skömmu vikib ab spádóm-
um trúarbragbafræbings-
ins Malise Ruthven um fram-
vindu sögunnar á næstunni.
Ruthven er í því efni fremur
bjartsýnn fyrir hönd Vestur-
landa og telur þau vera á sig-
urbraut í krafti yfirburba í
upplýsingamiblun.
Annar hlibstæbur spámabur,
japanski Bandaríkjamaburinn
Francis Fukuyama, var enn bjart-
sýnni fyrir hönd Vesturlanda og
heimsins alls. í lok kalda stríbs-
ins hélt hann því fram aö sög-
unni væri aö ljúka. Vestriö hefbi
unniö kalda stríöib, gildi þess
yrbu nú öllu ofar um allan heim,
heimurinn yröi þar meb einn og
þar meö myndu öll helstu
vandamál leysast. Og þar sem
engin stórvandamál væru, þar
geröist engin saga. Þetta er frjáls-
hyggjuútgáfa af draumi komm-
únista um lausn allra vandamála
og þar meb endalok sögunnar í
framtíbarríki kommúnismans.
Hvorttveggja minnir á gubsríki
trúarbragöanna.
Atta menningar-
heildir
Enn einn spámaöur af þessum
meiöi, bandaríski stjórnskipun-
ar- og hernabarfræbingurinn
Samuel Huntington, er ekki jafn
bjartsýnn, síst fyrir hönd Vestur-
landa. í því minnir hann á Osw-
ald Spengler í Die Untergang des
Abendlandes. Áriö 1993 skrifaöi
Huntington grein í Foreign Affa-
irs, tímarit sem nýtur verulegs
álits, og spáði því í greininni aö í
stórpólitík framtíbarinnar
myndi fara mest fyrir átökum
milli menningarheilda — Clash
of Civilizations, eins og Hunting-
ton orbabi þab.
Þesskonar átök, hélt hann
fram, heföu verið „grafin lif-
andi" undir kalda stríbinu, sem
stób í rúmlega 40 ár. En nú, þeg-
ar kalda stríbib væri ekki lengur,
myndu þau rísa upp aftur. Rykib
yrbi dustab af „gleymdum" deil-
um og fjandskapur, sem ætti sér
rætur mörghundrub ár aftur í
tímann, myndi blossa upp á ný.
Svo segir Huntington:
„Þegar öllu er á botninn
hvolft, eru það ekki pólitísk hug-
myndakerfi eba efnahagslegir
hagsmunir sem skipta verulegu
máli fyrir fólk. Trú og fjölskylda,
blóð og sannfæring er þab, sem
sjálfsímynd þess er gagntekin 'af.
Þetta er þab, sem fólk er reibubú-
ib ab deyja fyrir."
Ab mati Fiuntingtons skiptist
heimurinn í átta menningar-
heildir: Vesturlönd (helstu svæði
Vestur- Evrópa og Norbur-Amer-
íka), íslamska heiminn, heim
Konfúsíusarhyggju (helsta svæbi
Kína), lönd rétttrúnaðarkrist-
inna slava (helst þeirra Rúss-
land), Rómönsku Ameríku, Jap-
an, heim hindúasibar (abalsvæði
Indland) og Afríku sunnan Sa-
hara.
Sjö gegn einum?
Huntington kvíbir því ab
keppni og átök milli menningar-
heilda þessara átta fari vaxandi
og ískyggilegast þykir honum að
líkur séu á ab sjö þeirri skipi sér
saman gegn þeirri áttundu —
jeltsín Rússlandsforseti og Clinton Bandaríkjaforseti á leiötogaráöstefnu
RÖSE í Búdapest: kólnandi friöur.
Múslímar á bœn (í Mekku): vaxandi „róttækni" í íslamska heiminum.
„ Trú og fjölskylda,
blóö og sannfœr-
ing er þaö, sem
sjálfsímynd fólks
er gagntekin af.
Þetta er þaö,
sem fólk er reiöu-
búiö aö deyja
fyrir"
Barist í Bosníu (viö Bihac): átök þriggja menningarheilda.
Vesturlöndum, líklega vegna
þess að þau eru eins og sakir
standa ríkasta og voldugasta
menningarheildin og af þeim
því mest ab hafa. Vestrib verbi
því ab búa sig undir ab heyja
„stríb á sjö vígstöbvum" gegn
hinum menningarheildunum,
sem allar ógni frjálshyggju þeirra
og lýbræbi. Huntington er ekk-
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIPSSON
ert bjartsýnn um útkomu þeirrar
vibureignar og segir ab ósigur
Vesturlanda í henni muni þýba
ab „vestræn menning, eins og
vib þekkjum hana, líbi undir
lok".
Sérstaklega segist Huntington
í þessu samhengi sjá blikur á
lofti í Norbur-Afríku og Kína.
Ýmsir, sem í blöb skrifa, halda
því fram ab á nýlibnu ári hafi
aukist líkur á því ab Huntington
hefbi mikib til síns máls og lík-
legt sé ab nýbyrjab ár verbi ab
miklu leyti „ár átaka milli menn-
ingarheilda". Ekki er út í hött að
halda því fram ab í fyrrverandi
Júgóslavíu eigist vib þrjár menn-
ingarheildir: sú vestræna (Króat-
ar), sú slavnesk- rétttrúnabar-
kristna (Serbar) og íslam (Bo-
sníumúslímar). Firnagrimmt
borgarastríb ríkisstjórnar og ís-
lamista (bókstafssinna) í Alsír
færbist mjög í aukana á árinu
sem leið og róttækt íslam magn-
abist í Palestínu og fyrrverandi
sovéskum Mib-Asíulýbveldum.
Sigur hins íslamska Velferbar-
flokks í sveitarstjórnarkosning-
um í Tyrklandi er ab sumra mati
fyrirbobi þess ab Tyrkland fjar-
lægist Vesturlönd í alþjóðamál-
um og nálgist íslamska heiminn.
Deilur Grikkja og Tyrkja út af
Kýpur o.fl. stubla ab því. Mebal
fréttaskýrenda virbist þab raunar
nokkub almennt álit ab „rót-
tækni" hafi færst í aukana árið
1994 í íslamska heiminum yfir-
leitt.
„Kaldur friöur"
Eitt enn, sem bent er á kenn-
ingu Huntingtons til gildis, er ab
á s.l. ári þóttust ýmsir sjá merki
um minnkandi tillitssemi Kína
vib Vesturlönd í alþjóbamálum.
Kína hafði ab engu umvandanir
Bandaríkjastjórnar út af mann-
réttindamálum og fangelsabi
menn sem gagnrýndu kerfib.
Eigi ab síbur framlengdi Banda-
ríkjastjórn „bestu vibskiptakjör"
til handa Kína. Kínastjórn held-
ur enn hlífiskildi yfir Norður-
Kóreu. Breskur fréttaskýrandi
skrifar ab för Carters, fyrrum
Bandaríkjaforseta, til Norður-
Kóreu hafi leitt til þess eins ab
nú séu allar líkur á ab Norbur-
Kórea geti haldib áfram vibleitni
sinni til ab koma sér upp kjarna-
vopnum óáreitt. Bæbi á alþjób-
Iegu rábstefnunni um mannrétt-
indi haustib 1993 og á rábstefn-
unni um fólksfjöldamál í Kaíró
s.l. ár áskildi Kína sér rétt til að
setja þab, sem þab kallar hags-
muni heildarinnar, ofar réttind-
um einstaklingsins. Þetta, skrifar
Mads Qvortrup í danska blabib
Infonnation, sýnir ab ágreiningur
menningarheilda er ekki lengur
„abeins hugsanir vib skrifborb í
Harvard (Huntington starfar
þar), heldur í þungamibju al-
þjóbastjórnmála."
Enn má nefna ab vaxandi
kulda þótti á s.l. ári (eba a.m.k. á
síðari hluta þess) gæta milli Vest-
urlanda og Rússlands. Fyrir um
þab hafbi Huntington einnig
spáb. Tal Jeltsíns Rússlandsfor-
seta um „kaldan frib" á leibtoga-
rábstefnu RÖSE í nóvember þótti
í því samhengi mibur góbur fyr-
irbobi. Þetta stafar mikib til af
særbum metnabi, gremju og ugg
Rússa út af horfum á því ab fyrr-
verandi fýlgiríki þeirra í austan-
verbri Mib-Evrópu og á Balkan-
skaga, auk Eystrasaltslanda,
renni saman vib Nató og Evr-
ópusamband. „Átök menningar-
heildanna munu færast í aukana
á árinu 1995," skrifar áburnefnd-
ur Qvortrup. ■