Tíminn - 09.03.1995, Blaðsíða 5

Tíminn - 09.03.1995, Blaðsíða 5
Fimmtudagur 9. mars 1995 5 Borgarleikhúsib: DÖKKU FIÐRILDIN eftir skáldsögu Leenu Lander, Heimili dökku fibrildanna. Leikgerb: Eija-Elina Berg- holm og Páll Baldvin Baldvinsson. Upp- hafleg leikgerb: Johan Malmivaara og Leena Lander. Þybandi: Hjörtur Pálsson. Dansar: Nanna Olafsdóttir. Leikmynd: Steinþór Sigurbsson. Búningar: Stefanía Adolfsdóttir. Lýsing: Lárus Björnsson. Hljóbmynd: Baldur Már Arngrímsson. Leikstjóri: Eija-Elina Bergholm. Frumsýnt á Stóra svibinu 4. mars. Það er óvenjulegt aö staðið sé með þeim hætti að kynningu á nýju bókmenntaverki á íslandi sem hér er gert. Skáldsagan, sem leikverk þetta er reist á, kemur út samtímis frumsýningunni, þýdd úr finnsku af Hirti Pálssyni sem einnig hef- ur þýtt leikritiö á munntamt og lipurt mál. Höf- undurinn, Leena Lander, er kunnur samtímahöfundur í Finnlandi, en hefur víst ekki fengiö almenna viðurkenningu gagnrýnenda fyrr en með þessu verki. Leena Lander mun hafa skrif- að spennusögur áður en hún sendi frá sér þetta verk, sem fengið hefur mikla viðurkenn- ingu. Það er greinilegt að höf- undurinn kann að vekja og við- halda spennu. Sagan — eins og leikritið — hefst á lögreglu- skýrslu um dularfullt og svip- legt andlát, kona finnst látin á eyju nokkurri, meö áverka. Hvernig bar það að? Rök atburð- anna verða raunar öll ljósari af sögu en leikriti. Leikverkið er haldið þeim annmörkum sem slík verk eru tíðum háð: það frá- sagnarsamhengi, sem í sögunni felst, fer forgörðum, og eftir standa stakar svipmyndir. Per- sónulýsingar verða að jafnaði líkari útlínum en fullburða sköpun. En að þessum almennu takmörkunum slepptum sýnist mér leikgerð Dökku fiðrildanna fagmannlega af hendi leyst. Er þó sagan í fljótu bragði ekki sér- lega löguð fyrir leikgerð. Sú saga, sem hér er sögð, byggist á endurliti miðaldra manns á framabraut í starfi hjá öflugu byggingarfyrirtæki. Þetta er Juhani Johansson. Honum virðist hafa gengið allt í haginn, en hann ber byrðar frá fortíð- inni — og börn hefur hann ekki eignast. Það skýrist síðar. Foreldrar Juhanis voru óreglu- söm og vanræktu son sinn. Ungum er honum komið til manns sem heitir Olavi Harjula, nefndur „Herra Sebaót", þ.e. Drottinn. Maður þessi rekur uppeldisstofnun fyrir drengi úti á eyju nokkurri. Þar býr hann með konu sinni og dætrum, en heimur þeirra er aðskilinn frá veröld drengjanna og sjálfur hefur Harjula misst allan áhuga á konu sinni, en stundar fiðr- ildarækt. Ástleysið verður kon- unni þungbært og leiðir til hörmulegra atburða. Ófullnægð kynhvöt reynist til mestu óheilla í þessu verki. Og tilraun- ir með náttúruna hafa í för með sér ógæfu. Fiðrildin, sem Harj- ula ræktar, skaddast á vaxtar- skeiði og verða svört en ekki hvít. Á sama hátt skemmast drengirnir á uppeldishæl- inu, flestir fara þaðan verri menn en þeir komu, enda þótt forstöðumaðurinn sé einlægur hugsjónamaður. Kem- ur þá upp í hugann sú gamla kenning aö verstu verkin séu oft unnin í góðu skyni, af mönnum sem brestur innsæi í mannssál- ina. Þar bregst Olavi Harjula. Efnið skal ekki rakið frekar. Þetta verk er kannski ekki ýkja frumlegt, hvorki að inntaki né efnistökum. Sögur um óheilla- vænleg áhrif barnahæla eru al- kunnar allt frá Dickens. Sá heimur, sem hér er lýst, er þrúg- aður af synd og sekt, svo sem títt er í verkum Norðurlanda- manna, kannski ekki síst Finna og Svía. Svona hugsunarháttur er okkur fjarlægur, okkur skortir kannski menningarlegar for- sendur til að setja okkur inn í Kristinn Björnsson, forstjóri Skeljungs, lét svo ummælt vegna milljónaránsins í Lækjargötu 27. febrúar, að sér hrysi hugur við glæp þessum fyrir það, hve „vel" skipulagður hann er af hendi ræningja — eða þeirra sem stjórnuðu þeim. Með öðrum oröum: það er komin upp skipu- lögð glæpastarfsemi í henni litlu Reykjavík, sem er þó ekki stærri en svo, með því orðalagi sem tíökast, að „allir vita allt um alla". — Það, sem lögreglan segir eftir á, virðist vera í nokkru ósamræmi við orö forstjórans. Það er talað eins og verið sé að leita að ræningjum þessum í vissum, takmörkuðum hópi ves- alinga, sem lögreglan þekkir vel hann. Eftir stendur saga um stórlega misheppnaða foreldra, glámskyggnan uppeldisfrömuð, kynsvelta konu, drengjasamfé- lag sem byggist á kúgun þess sterka á þeim veiku. Séð hefur maður annað eins. Leikstjórinn er finnskur og hefur gefið sýningunni ein- hvem stríðan þunglyndisblæ sem er framandlegur, — það er ekki sagt til lasts. Fengur að því að fá útlenda leikstjóra. Sumt í áherslunum fannst mér nokkuð furöulegt og kom það best fram til. Ég hef enga löngun til að ásaka menn, en finnst vera mis- ræmi í þessu. í haust er leið „hvarf" ungur maður og kom síðar upp, að hann heföi verið eiturlyfjasendill. Furðuhljótt var um málið í fjöl- miölum frá byrjun og sagt var að rannsóknarlögregla veröist allra frétta. Þaö síaðist þó út að faöir hins horfna væri með grun- semdir a.m.k. um, að stórglæpur hefði verið framinn og að „tveir- þrír af helstu mönnum eitur- lyfjasölunnar" væru taldir hafa komið nærri mannshvarfi þessu. — Það er engu líkara en aö lítill áhugi sé á að upplýsa þessi mál, í túlkuninni á Irene Harjula, sem verður býsna yfirspennt í meðförum Sigrúnar Eddu Björnsdóttur. Sama er að segja um hina sírausandi og tvístíg- andi Tynne, sem Hanna María Karlsdóttir leikur; aö ekki sé tal- að um Theodór Júlíusson, sem leikur framkvæmdastjórann. Það er furðulegur leikmáti og raddbeiting sem sá leikari hefur tileinkað sér. Guðmundur Ól- afsson og Steinunn Ólafsdóttir leika foreldra Juhanis, grunnt mótaðar persónur eins og þær ekki endilega hjá lögreglu, held- ur í þjóðfélaginu yfirleitt. Mér kemur í hug franskur stjórnmálamaður frá því fyrir fyrra stríð, Jean Jaurés að nafni, einn af mestu mönnum ald- arinnar. Hann hefur þó lítillar frægðar notið, því að það hefur ekki þjónaö áróöursmarkmiðum aö nefna nafn hans. Jaurés var sósíalisti, málsvari fátækra, en þaö nafn segir okkur lítið nú, því maðurinn var sannur, þjóðlegur Frakki. Þegar stríðsvélin var aö fara í gang (báöum megin jafnt, að sjálfsögðu) í júlí 1914, barðist einn maður, Jaurés, á móti af öllu afli, en var myrtur af stríðs- birtast hér. Jón Hjartarson leikur Matta gæslumann. Strákana á heimil- inu leika Ari Matthíasson, Jakob Þór Einarsson, Benedikt Erlings- son, Magnús Jónsson og Stefán Sturla Sigurjónsson. Af þessum koma Ilkka (Ari) og Sjöblom (Benedikt) einna mest við sögu. Hinn ógæfusami Ilkka, sem hús- móbirin fellur með, mætti hafa meiri útgeislun. — Dæturnar þrjár leika Tinna Grétarsdóttir, Margrét Vilhjálmsdóttir og Val- gerður Rúnarsdóttir. Mest mæðir á Þresti Leó Gunnarssyni (Juhani) og Sig- uröi Karlssyni (Olavi). Það er líka þarna sem brestir leikgerb- arinnar koma skýrast fram, því hvorug þessara persóna hefur þá dýpt eða styrk sem þarf til að gera leiksýninguna áhrifamikla. Tragidían skilar sér ekki nógu vel. Ég hygg að það stafi af því að ekki tókst að búa til fullgóða dramatíska heild úr efniviði sögunnar, hún verður brota- kennd á sviðinu. Sviðsmyndin er sérkennileg, sumpart í raunsæissniöum (ströndin), sumpart landslag hugans, en ljósabeiting hjálpar til að brúa það bil. Það er ekki oft sem finnskt leikrit er sett hér á sviö. Þess vegna er forvitnilegt að sjá Dökku fibrildin. Kannski hefði samt verið réttara að velja eigin- legt leikrit fremur en þessa skáldsöguleikgerð. En saga Le- enu Lander er athyglisverb og fram hefur komið í vibtölum við höfundinn, sem hingað kom, að hún er þegar búin að skrifa framhald. Væntanlega á þab eftir að koma fyrir sjónir ís- lenskra lesenda. hönum. Vélin fór í gang. Hvar er nú sá stjórnmálamað- ur hérlendur, sem vill fara að dæmi Jaurésar og láta vond mál til sín taka? Eru þau alltaf á svo „viðkvæmu stigi" að ekki megi opna munninn? Vantrúabur er ég á, aö allt sé sem sýnist um „vora fögru höfuðborg". Hvað t.d. um mongólann með „ferba- málaauglýsingarnar"? Menn setja ný lög um mannréttindi, að kröfu afar sibmenntaðra þjóða, en enginn minnist á ma- fíusnöruna um háls Reykjavíkur. Eru allir þessir frambjóðendur okkar orðnir fangar afskiptaleys- isins? Þorsteinn Gutíjggpgon LEIKHÚS GUNNAR STEFÁNSSON Vitib þér enn eba hvab? LESENDUR Ráðherra í sibferðisklemmu Hinn 2. febrúar síbastlibinn birtist hér í Tímanum grein um ómálefnalega og ódrengilega at- lögu aö Ólafi Jóhannessyni á Al- þingi fyrir 19 árum. Þingmaður sá, sem að atlög- unni stób, sagði eitthvað á þá leib að hann væri knúinn áfram af réttlætiskennd. Hann gat ekki þolað það, sem hann hélt fram að væru óeðlileg afskipti ráð- herra af máli sem réttarkerfið eitt og óáreitt ætti að fjalla um. Ólafur stóö af sér atlöguna, sem varð þingmanninum til skammar þótt aldrei heyrbist frá honum vottur um iðrun eða yf- irbót. Nú er þessi sami þingmaður heilbrigðisrábherra. Á síðustu dögum hefur mikið veriö fjallað um mál sem undir hann heyrir, og þjóðin bíbur eftir ab heyra um viðbrögb hans og viðhorf til þess, hvað gera skuli. Mál það, sem um ræðir, á sér þá forsögu, að háttsettur emb- ættismaður í heilbrigðiskerfinu hafði gerst sekur um skattsvik og hætt störfum af þeim sökum. Reyndar varð þá enn meira fjabrafok, sem endaði með því ab þáverandi heilbrigðisráð- herra sagði af sér. Eftir ab embættismaðurinn hafbi látið af störfum þurfti að skipa nýjan mann í hans stað. Alþýbuflokksráðherra og Al- þýöuflokksforstjóri hinnar op- inberu stofnunar höfðu að sjálf- sögðu mest meb skipunina ab gera og ákvað ráðherrann hina endanlegu skipun. En nú er alþjóö upplýst um Frá mínum bæjar- dyrum LEÓ E. LÖVE eftirfarandi: Hinn nýskipaöi embættismaður er líka skatt- svikari, sveik vinnuveitanda sinn, ríkiö, á nákvæmlega sama hátt og fyrirrennari hans, og lenti á sakaskrá fyrir vikið. Auðvitað ætti embættismað- urinn strax að segja af sér, og svo myndi fara í öllum öbrum þeim þjóðfélögum sem vib þekkjum best og eru félagslega lengst á veg komin meðal þjób- anna. Geri embættismaðurinn þaö ekki, er rábherrann í siðferöis- klemmu. Þeirri klemmu þarf ekki að lýsa frekar en lesa má út úr því sem hér að framan segir. í þjóðfélaginu hefur veriö að myndast vísir ab siöferðislegum þrýstingi og margir hafa verib ab vona ab íslendingar væru á réttri leib í þeim efnum. Vissulega hafa menn talið að enn væri langt í land, en nú reynir ef til vill í fyrsta skipti verulega á hve langt það er. Einhver sagði við mig um daginn ab Alþýðuflokksmönn- um væri alveg sama um allt sið- ferði, þeir hefðu alltaf farib sínu fram í málum sem þessu og far- ib frjálslega með vald sitt, hvort sem varðaði rábherrabrennivín til vina og kunningja eða emb- ættaveitingar. í þeirri umræðu kom fram að líklegast væri að ráðherrann sið- prúði, sá troðfulli af réttlætis- kennd, myndi drepa málinu á dreif, fresta því fram yfir kosn- ingar, en byrja á að bíöa um hríð eftir skýrslu ríkislögmanns. Við, hinir almennu kjósendur og borgarar þessa lands þurfum ekki að sætta okkur við það. Við getum beitt fjölmiölum okkar og öbrum þrýstingi til að knýja fram niðurstöðu strax, þetta mál er ekki flókið og þarf ekki að velkjast langan tíma í „kerf- inu". Og svo eru kosningar eftir mánuð. ■

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.