Tíminn - 11.03.1995, Blaðsíða 7

Laugardagur 11. mars 1995
7
fjfwíiiw
Húsaleigumarkaöurinn er ófullkominn og vanþróaöur hér á landien
hann hefur þó breyst til hins betra frá því aö leigusalar litu á börn
sem óargadýr og unglinga sem skceruliöa. Jón frá Pálmholti er for-
maöur Leigjendasamtakanna og er í viötali Tímans í dag:
Markaöur
skyndikynna
Jón frá Pálmholti, fullu
nafni Jón Kjartansson, er
leigjandi. Hann hefur
aldrei eignast eigib húsnæöi
í Iandi þar sem menn keppast
alla ævina vi& aö eignast eigiö
þak yfir höfu&iö og leggja þá
gjarnan heilsu sína a& veöi. Jón
er sáttur viö þetta hlutskipti
sitt og þekkir allra manna best
málefni leigjenda á íslandi,
enda formaöur Leigjendasam-
takanna. Tíminn tók Jón tali í
gær. Hann hefur ýmislegt aö
segja um stjórnmálamenn og
verkalýösfélög sem hugsa
stundum a& því er viröist frem-
ur um eigin hag og verktaka en
fátæks launafólks aö hans
mati.
„Þetta er enginn alvöru húsa-
leigumarkaöur hér á landi, þetta
er skyndimarkaður, og þaö er eins
og þar sé efnt sé til skyndikynna.
Þaö er því miður sáralítiö af leigu-
húsnæði sem rekið er sem slíkt,
oftar en ekki er um að ræða
skammtíma vistarverur og fólk
fyrr en varir á hrakhólum með
húsnæði," segir Jón Kjartansson,
skáld frá Pálmholti. Hann stofn-
aði Leigjendasamtökin fyrir
mörgum árum og hafa þau átt
sinn þátt í ab leiðrétta kjör leigj-
enda.
Jón segist snemma hafa orðið
var við algjört réttleysi fólks í
leiguhúsnæði. Það hafi nánast
verið undir duttlungum húseig-
enda komið hvort menn fengu að
vera eða urðu að fara. Flutningar
leigjenda voru því og eru enn
nokkuð tíðir, jafnvel svo ab Leigj-
endasamtökin eiga erfitt meb að
halda úti póstþjónustu til félaga
sinna. Áður fyrri máttu leigjendur
jafnvel ekki eiga börn, þau þóttu
afar óæskileg í leiguhúsnæbi. Jón
segir að þetta hafi breyst til hins
betra, enda börnin bestu leigjend-
urnir eins og Jón segir. Hann seg-
ir að börn hafi verið lögð að jöfnu
við hunda. Unglingar hafi nánast
verið flokkaðir sem skæruliðar.
Leigjendur máttu ekki taka inn til
sín gesti og vanskil í einn eða tvo
mánubi jafngiltu uppsögn leigj-
andans með þab sama.
17 ára og fá ekki inni
á Hótel Mömmu
Jón segir að það sé á reiki
hversu margir þurfa að leigja sér
húsnæði."En þetta er fyrst og
fremst unga fólkið, sem er á leigu-
markaöi. Hér er fólk ab falast eftir
húsnæbi sem er allt niður í 17 til
18 ára gamalt. Stundum er þetta
sambúðarfólk, eöa einstaklingar
sem slá saman í íbúb. Það er búib
ab byggja mikiö yfir fólk sem áð-
ur var á leigumarkaði. Sumir hafa
farib til Félagsmálastofnana, eða í
félagslegt íbúðakerfi og námsfólk
hefur byggt. En það er áberandi
að 80-90% leigjendanna er ungt
fólk og oft námsfólk.
Svo er það fólk sem ekki hefur
farið í skóla, hefur hætt námi við
lok skyldunáms og fer út á vinnu-
markabinn. Þetta fólk býr við
verstu kjörin og vinnur á afar lágu
taxtakaupi. Þegar þetta fólk fer að
heiman blasir við því erfibur og
ótryggur húsaleigumarkabur. Það
er nú svo að ekki geta allir búib
heima á Hótel Mömmu eins og
það er kallaö, en vissulega reyna
margir að búa vib slíkt öryggi eins
lengi og stætt er. Þab geta það
bara ekki allir og ekki er gert ráð
fyrir þessu fólki í kerfinu. Þab er
ekkert tillit tekið til þess. Þetta
fólk streymir út á leigumarkað-
inn.' Við gerðum könnun á þessu í
hittebfyrra. Þá reyndist mebalald-
urinn 29 ár.
Annar hópur er sá sem er búinn
að læra. Það fólk kemur út í þjóð-
félagið meb námslán og kannski
fleiri lán á bakinu. Þab kemst
kannski ekki heldur inn í kerfib
því kaupið sem það fær nægir
ekki fyiir þeim væntingum sem
það gerir."
Fólk pínt til
fjárfestingar
Jón segir að enn einn hóp leigj-
enda megi nefna til sögu. Það er
sá hópur fólks sem hefur misst
íbúðina sína. Sá hópur sé sorglega
stór. Það hefur sem betur fer dreg-
ib úr fjölda þessa fólks frá 1990.
Þetta fólk missir íbúöir sínar
vegna þess ab því hefur verib att
út í kaup meb framboði á ótæpi-
legu lánsfé.
„Grundvallarvitleysan, jafnvel í
félagslega kerfinu líka, er sú ab
það er verið ab nánast pína og
skylda fólk til að fjárfesta með
lánsfé þótt framfærslutekjur þess
séu svo lágar að útilokað sé ab
þetta fólk geti axlað þessar skuld-
bindingar. Þetta er vitlaus stefna
sem kemur fram í 50% aukningu
á félagslegri aðstoö milli ára," seg-
ir Jón Kjartansson.
Jón segir að pólitíkusar og þeir
sem stýra verkalýðshreyfingunni,
sem er stór valdaaðili í þjóöfélag-
inu og starfi nánast eins og stjórn-
ardeild, virðist ekki skilja eða
skynja vandamálib og vilji líta
fram hjá því.
Alvöru húseigendur
bestir
Jón frá Pálmholti segir aö bestu
leigusalarnir séu oftast nær þeir
örfáu sem hafa íbúðir til leigu til
langs tíma. Þó eru til menn sem
reka leiguhúsnæði sem vandræbi
eru með. Leigan er oft sanngjarn-
ari og þessir menn vilja hafa allt á
hreinu og fara ab lögum.
Leigjendasamtökin eru hags-
munaaðili leigjenda. Samtökin
hafa staðið fyrir leigumiðlun. En
það hafa líka margir gert í ágóða-
skyni, oft ótrúlegir ævintýra-
menn, sem skabað hafa illa stæba
leigjendur og hlaupið burtu frá
öllu saman.
Húsaleigubætur
lækka húsaleiguna
„Það gengu í gildi ný lög um
áramótin sem varða leigjendur.
Fyrst og fremst ber að nefna lögin
um húsaleigubætur. Þar komst til
framkvæmda mál sem vib höfum
lengi barist fyrir. Eitt dæmi er
réttlæti fólks sem býr í leiguhús-
næði sem var fólgið í því ab leigj-
andinn varb ab borga skatt af
þeim peningum sem hann
greiddi fyrir húsaleiguna, en hús-
eigandinn fékk þetta gjarnan
skattfrjálst, af því ab stærstur
hluti leigunnar var aldrei gefinn
upp til skatts," segir Jón.
„Þetta hefur lítib breyst. En á
tímabili fékkst að draga Lelming
leigunnar frá til skatts, en síðan
var það afnumið. Þannig hefur
þessu alltaf verið stjórnab í þágu
húseigenda. Þeir hafa komist upp
meb að hafa skattfrjálsar tekjur til
vibbótar vib niðurgreidd lán og
vaxtabætur á sama tíma og leigj-
andanum var gert ab greiða skatt
af sínu fé sem hann varöi til húsa-
leigugreiðslna og fékk ekkert á
móti. Húsleigubæturnar voru því
í sjálfu sér mikiö réttlætismál.
Auk þess sem þetta á að hafa þab í
för með sér að koma þessum við-
skiptum upp á yfirborðið," sagði
Jón. Hann segir að ennþá sé sterk
tilhneiging á markaðnum að
komast fram hjá lögunum. Það sé
ljóst enda þótt aðeins tveir mán-
ubir séu frá setningu laganna.
„Þab er eitt sem vert er að vekja
athygli á. Þegar við vorum að reka
áróður fyrir húsaleigubótum var
því haldið fram að slíkar bætur
mundu leiða til hækkunar á húsa-
leigu. Þetta hefur greinilega ekki
gengið eftir. Það er frekar á hinn
veginn. Það hefur ræst sem vib
sögðum að þetta mundi ekki leiba
til hækkunar, heldur þvert á móti
lækka hana. Húseigendur vilja
gera allt sem þeir geta til að telja
ekki fram húsaleiguna. Þá nefna
þeir fyrst ákveðna tölu, segja svo
ab þeir skuli lækka töluna til
dæmis um tíu þúsund krónur,
gegn því ab leigjandinn telji það
ekki fram. Leigjandinn fær þá
ekki húsaleigubæturnar en fær
lægri leigu í staðinn. Þab er þetta
sem hefur gerst.
Hérna hjá okkur á Leigjend-
samtökunum hefur skráningum
fækkað verulega eftir áramótin og
þaö er vegna þess að fólk þorir
ekki að skrá íbúðirnar hjá okkur.
Það heldur ab þab sé komið of ná-
lægt opinberri skráningu. Menn
eru að þreifa fyrir sér að komast
framhjá þessum lögum með því
að bjóba lægri leigugjöld," segir
Jón Kjartansson.
Erfitt að leigja í
Kópavogi, betra í
Reykjavík
Nú eru ekki öll bæjarfélög sem
bjóba íbúum sínum upp á húsa-
leigubætur. Lögin gerbu ráð fyrir
því að sveitarfélögum væri í sjálfs-
vald sett hvort þau greiddu slíkar
bætur eða ekki.
Jón segir að það sé staðreynd að
íbúðarhúsnæði í Kópavogi til
dæmis sé erfitt að leigja út, vegna
þess að þar eru engar húsaleigu-
bætur greiddar. Handan Foss-
vogslækjar, í Reykjavík, eru bæt-
urnar greiddar, og húsaleigu-
markaðurinn mun auðveldari
viðfangs.
Byggingamennskan
kostaði marga
heilsuna
„Það fóm margir illa út úr bygg-
ingamennsku sinni. Þab fór illa
bæði með einstaklinga og heilu
fjölskyldurnar, sem hafa hrein-
lega verið eyðilagðar. Ég hef heyrt
margar sorgarsögur af slíku. Allt
veldur þetta stórauknum útgjöld-
um í þjóðfélaginu, bæði sem fé-
lagsleg aðstoð og gegnum heil-
brigðiskerfib. Húsnæðisstefnan á
stóran þátt í stórauknum kostn-
aði við þessi kerfi," sagði Jón frá
Pálmholti. Hann segir fólk hafa
misst heilsu sína í öllu streðinu.
Vilji menn spara í þessum mála-
flokkum þá verði ab koma til ný
hugsun í húsnæðismálum.
Talið berst að Búseta sem stofn-
aður var 1983. Það var ekki fýrr en
fjórum ámm síðar að þeir gátu
byrjað, urðu að kaupa lóðir af
Hagvirki, en fengu enga úthlutun
frá borginni.
„Bæði stjórnvöld og ekki síst
verkalýðsmafían svokallaða börö-
ust gegn Búseta. Þeir sögbu ab Bú-
seti væri árás á verkalýbshreyfing-
una. Þeir töldu ab verib væri ab
ráðast á hagsmuni þeirra. Þetta er
ótrúleg þversögn þegar málib er
skobab núna áratug síbar," sagbi
Jón Kjartansson frá Pálmholti ab
lokum spjallsins viö Tímann.