Tíminn - 01.04.1995, Blaðsíða 4

4
Laugardagur 1. aprfl 1995
fÍMimt
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 5631600
Símbréf: 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánabaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Hornreka í
turnhýsum
í könnun, sem gerð var meöal þeirra sem búa í húsum sem
ætluð eru öldruðum í sveitarfélögum Innnesja, kom í ljós
að 45 af hundraði þeirra voru óánægðir með húsakynnin
og aðbúnaö. Stór hundraðshluti telur sig illa svikna af
bröskurum og fjárplógsmönnum. Margir hinna öldmðu
þurfa að greiða illviðráðanlegar upphæðir í afborganir og
hússjóöi.
Upplýsingar þessar komu fram í Tímanum í gær, og sem
betur fer sýnir sig að ærið margir þeirra, sem búa í þessum
sérhönnuðu húsum fyrir aldrab fólk, eru ánægðir með hús
og aðbúnað.
í frásögninni um könnunina kemur ekki fram í hvaba
og hvers konar sambýlishúsum fólk var ánægt eða taldi sig
hlunnfarið í kaupum og að þjónustan væri ekki sú sem lof-
orð voru gefin um þegar kaup voru gerð. En talsverður
munur er á öllum þessum öldrunarsambýlum. Sum em
rekin með þátttöku sveitarfélaga og er gert ráð fyrir víð-
tækri þjónustu í þeim. Önnur reisa einstaklingar á eigin
spýtur og byggja matsali og smávægilega aðstöðu til fót-
snyrtingar og telja fólki trú um að það sé að kaupa íbúöir í
einhvers konar vernduöu þjónustuumhverfi.
Verðið á íbúðum fyrir aldraða er uppi í skýjunum, aðal-
lega vegna óhóflegrar sameignar sem verið er að láta kaup-
endur borga með aleigu sinni og stundum gott betur.
Þar sem fjölskyldubönd eru öll að rofna í neysluþjóðfé-
lagi, sem stefnir markvisst að því að leggja heimili niður
með óbærilegri skuldsetningu og öörum illa gmnduðum
ráðstöfunum, verða aldraðir að sjá um sig sjálfir eða njóta
aðkeyptrar umönnunar. Er hún yfirleitt á vegum sveitarfé-
laga og er takmörkuö eba fullnægjandi eftir atvikum.
Flestir þeirra, sem að þessum málum koma, telja að það
sé æskilegra fyrir þá, sem aldurinn færist yfir, og samfélag-
ið yfirleitt að fólk búi á þeim heimilum, sem það hefur bú-
ið sér fyrr á ævinni, eins lengi og heilsan leyfir. Það er ódýr-
ara að veita nauðsynlegustu þjónustu á heimilum en að
vista þá fullorðnu á stofnunum langt um aldur fram. Flest-
um er líka þannig farið að vilja búa sem lengst að sínu, en
geta fengið abstoð eftir þörfum.
Að margra mati hefur verið farib fullgeyst í að reisa
þjónustuíbúöir fyrir aldraða og að í alltof mörgum tilfell-
um standi þær ekki undir þeim væntingum, sem til þeirra
eru gerðar.
Hér þarf endurskoðunar við. Kannski þarf fremur breyt-
ingu á viöhorfum en einhverjar snöggar breytingar á því
hvað öldruðu fólki er talin trú um að því sé fyrir bestu. Það
er óhæfa að gömlu fólki sé steypt í skuldir eftir að ævistarf-
inu lýkur. Einnig það aö því séu seld þjónustuloforö, sem
ekki standast þegar til kastanna kemur.
Leggja ber mun meiri áherslu á heimaþjónustu við aldr-
aða en nú er gert. Sama á við um sjúka, en hár aldur og
heilsuleysi fer oft saman. Aö hinu leytinu verða sjúkra-
stofnanir að vera til og þess umkomnar að taka viö gömlu
fólki, þegar heilsan leyfir ekki lengur að það geti séð um sig
sjálft.
En þab, sem fyrst og fremst verður að hafa að leiðarljósi
varðandi málefni aldraðra, er að látá þá sjálfa kjósa sér lífs-
stíl og æskilegt umhverfi. Það á að aöstoöa þá, sem þörf
hafa fyrir þjónustu og umönnun, og leyfa öðrum að lifa og
leika eins og þeim sýnist.
Málið er þab, að sífellt er veriö að telja fullorðnu fólki
trú um að það þurfi einhverja sérstaka tegund af húsum og
umhverfi og er þaö einatt haft að féþúfu til að fullnægja til-
búnum þörfum. Hinir öldmðu þurfa sjálfir að átta sig á aö
þeir eiga heima í samfélagi allra aldursflokka, en ekki endi-
lega í einhverjum gamalmennaturnum þar sem allt er
skammtab, meira að segja útivistar- og svefntími og hvaða
myndir þaö má hafa á veggjum sínum.
Óþarfar aldursgreiningar stuðla að aöskilnaðarstefnu,
sem á sér margar óæskilegar hliðar, sumar slæmar en fáar af
hinu góba.
Oddur Ólafssorr:
Flugfreyjur brjóta ísinn
í þeirri kjaradeilu, sem flug-
freyjur eiga í um þessar mund-
ir, er höfuökrafa þeirra að fá
greiddan lífeyri frá 63 til 65 ára
aldri. Þetta er fáheyrð krafa, þar
sem launþegar á almennum
vinnumarkabi hafa litið á líf-
eyrissjóði sína fremur sem
lánastofnanir en tryggingu fyr-
ir sæmilega öruggri afkomu
þegar aldurinn færist yfir.
Flugfreyjur þekkja góða líf-
eyrissjóði af afspurn, því karl-
arnir í stjórnklefunum fyrir
framan þær búa vib sérstaklega
góba samninga hvað snertir líf-
eyri. Ab vísu er núna búib að
klípa mjög af lífeyrisgreiðslum
til flugmanna á eftirlaunum, og
er það eins og hver annar hefð-
bundinn þjófnaður af lífeyris-
þegum, sem varið hafa starfs-
ævinni á svoköllubum almenn-
um vinnumarkaði. En eigi aö
síður er gert ráð fyrir að flug-
menn fari snemma á eftirlaun
og að þau séu rífleg.
Sjómenn njóta einnig góðra
samninga um lífeyriskjör, en
svolítið hefur samt verib klipiö
af flottheitunum hjá þeim.
Skrýtin velferö
Opinberir starfsmenn, ríkis-
bankafólk meðtalið, er aðallinn
meðal lífeyrisþega. Það er að
segja þeir sem gegna feitari
embættum og notiö hafa við-
unandi launakjara. Það fólk fær
lífeyrisgreibslur snemma á æv-
inni, miðað við aðra launa-
þræla.
Flugfreyjur verða ab una því,
eins og abrir á frjálsa og fría
launamarkaðnum, að vinna
fullt starf til sjötugs, sem er við-
urkenndur eftirlaunaaldur í
landi sem gumar af velferð.
Dæmi eru um ab vinnandi
fólk kemst á eftirlaun um sex-
tugt og að ríkissjóðir gangist í
ábyrgð fyrir að lífeyri sé ekki
stolið af þeim, sem greitt hafa í
sjóðina alla starfsævina. Þetta
er sums staðar þungur baggi á
ríkissjóðum, svo sem á Italíu
þar sem flottheitin í þessu efni
eru þjóðfélaginu ofviða. Ann-
ars staðar er séð fram á, að erfitt
verði að standa undir áunnum
lífeyrisréttindum.
Á íslandi er ríkið skuldbund-
ið til ab ábyrgjast lífeyris-
greiðslur til alþingismanna og
ráðherra, hvab annað. Einnig
eru skuldbindingar upp á
hundrað milljarða til ab ríkis-
starfsmenn þurfi ekki ab kvíöa
ellinni.
Kysst á vöndinn
Mismununin og ómerkileg-
heitin í lífeyrissjóðakerfunum
gengur því aðeins að þeir, sem
best eru settir, vilja óbreytt
ástand og komast upp með það
vegna linku og ókunnugleika
þeirra, sem verst eru hlunn-
farnir.
Þab er til að mynda ekki and-
skotalaust að það láglauna- og
mebaltekjufólk, sem búib er að
greiða 10 af hundrabi tekna
sinna í eftirlaunasjóði, skuli
bera þab sama út býtum og
þeir, sem verða ab láta tekju-
trygginguna duga. Fyrir hvab
er verib ab láta þennan stóra
hóp borga tíund alla ævina? Og
af hverju segir hann aldrei orð
um meðferðina á sér?
Flugfreyjur gera nú tilraun til
að brjóta ísinn og fá leiðrétt-
ingu á lífeyrismálum sínum.
Vonandi fylgja fleiri stéttir á
eftir, því hér er sannarlega verk
að vinna og margslungnir
hagsmunir í veði.
Ef ríkið og bankarnir geta
skuldbundið sig til ab tryggja
lífeyrisgreiðslur til starfsmanna
sinna upp úr sextugu, ættu abr-
ir að geta það. Einfaldasta ráðið
er að hækka iðgjöldin til að
mæta auknum greiðslum síbar.
Á venjulegu máli kallast þab
sparnaður. Örugg ávöxtun
I
tímans
rás
sjóbanna er forsenda þess að
þeir geti sinnt hlutverki sínu og
er skylda forráðamanna þeirra
að sjá svo um ab sjóbirnir auki
verðgildi sitt, en tapi ekki. Að
Iáta sjóöi brenna upp vegna
neikvæöra vaxta er aulaskapur
— og hefur alltaf verið það.
Stór loforö
Stjórnmálaflokkarnir lofa
hagvexti og á annan tug þús-
unda nýrra starfa næstu árin.
Skilgreiningar á úrræbunum
eru loðnar, nema að miklar
vonir eru bundnar við feröa-
menn sem þjónustaðir eru þrjá
mánuði ársins. Hvað fólkið ger-
ir níu mánuðina, sem eftir eru,
er óleyst vandamál.
En eitt er tryggt. Ekki verða
sköpuð þúsundir nýrra starfa
nema að dreifa þeirri atvinnu,
sem býðst, milli fleiri manna.
Það þýðir styttingu vinnutíma
og launajöfnun.
Vegna tækni og framleiðslu-
getu minnkar þörfin á starfs-
krafti jafnt og þétt. Ný störf
skapast, en önnur hverfa og
þarna verður að finna jafnvægi,
sem er ekki einfalt máí.
Ef dreifa á störfum og stytta
vinnutíma, er sjálfgefið að
stytta vinnuævina. Það er ná-
kvæmlega þab, sem flugfreyjur
eru að fara fram á og fá hart
nei.
Tugir ungra, vel menntaðra
og hæfileikaríkra stúlkna sækja
um hvert flugfreyjustarf sem
losnar. Sama á auðvitað vib um
unga menn og störf flugþjóna.
En þar sem störfin eru setin af
flugfreyjum sem eru komnar á
eðlilegan eftirlaunaaldur, sé
miöað við ríki sem bjóða starf-
andi fólki vibunandi lífskjör,
komast ungu konurnar ekki að
og verða að leita á önnur mið
eða á náðir atvinnuleysistrygg-
inga.
Þetta á auövitað við um nær
allan vinnumarkaðinn. Aldrað
fólk hlýtur að víkja fyrir hinum
yngri og helst nokkub löngu
áður en það kemst á grafar-
bakkann.
Þær raddir heyrast að menn
eigi að fá að vinna eins lengi og
þeir geta staðib uppi. Það er fá-
sinna, þótt ekki væri nema
vegna þess ab gamlingjarnir
mega ekki standa í vegi fyrir
tækifærum unga fólksins. En þá
verður líka að búa svo um
hnúta að þeir eldri hafi trygga
afkomu, og það er einmitt hlut-
verk lífeyrissjóba að sjá til að
svo verði.
Ekki auövelt, en
mögulegt
Framsóknarflokkurinn beitir
sér fyrir því í kosningabarátt-
unni að til verði tólf þúsund ný
störf fram til aldamóta. Það má
ekki minna vera til að útxýma
atvinnuleysi og búa þeim við-
unandi skilyrði, sem koma inn
á vinnumarkað á tímabilinu.
Það verður ekki auðvelt ab
standa vib svona kosningalof-
orð, en það er hægt. Með skyn-
samlegu viti er mögulegt ab
stytta vinnutíma og dreifa
störfum án þess að draga úr af-
köstum og framleiöni í þjóðfé-
laginu.
Það er sjálfsagt að stytta
vinnuævina meb því ab skera
aftan af henni meb yfirveguð-
um hætti, en ekki meb því að
láta unga fólkið ganga atvinnu-
laust árum saman vegna þess
að hinir eldri loka vinnumark-
aðnum fyrir því.
Kröfur flugfreyja um að kom-
ast á eftirlaun fimm til tíu árum
fyrr en þeim er það núna
mögulegt er forsmekkurinn af
því sem koma skal. Það er eins
gott ab þjóðfélagiö fari að búa
sig undir gagngerar breytingar
á öllu atvinnulífi og afstöðu til
vinnu og tekjuskiptingar.
Það verbur m.a. verkefni
þeirra, sem kosnir verða á þing
vegna loforða um atvinnu fyrir
alla og bærileg lífsskilyrði fyrir
þá sem eftirláta öðrum störf
sín. ■