Tíminn - 19.04.1995, Blaðsíða 5

Mi&vikudagur 19. aprfl 1995
trjtutrjTL*
iwnrBirBiwgi
5
Þórunn Magnúsdóttir:
Alþ j óblegir sáttmálar um
mannréttindi kvenna
Undanfarna mánubi hefur oröið
nokkur umræöa í fjölmiðlum og
meðal almennings um mannrétt-
indamál og að hvaða leyti slík
ákvæði séu í íslenskum lögum og í
framkvæmd laga.
Umræðan hefur aö miklu leyti
snúist um nýja stjórnarskrá fyrir
lýðveldið og að hve miklu leyti
stjórnarskráin eigi að taka ná-
kvæmlega fram um réttindi al-
mennra þegna og hvort ná-
kvæmnin beinist e.t.v. fremur að
gæslu einkaeignarréttarins heldur
en áð mannréttindum eða viður-
kenningu á mannhelgi hvers og
eins.
Full ástæða var til þess aö ræða
frumvarpið að stjórnarskrá með
það í huga hvort það taki viðhlít-
andi miö af mannréttindum kon-
um til handa. Sú stjórnarskrár-
breyting, sem nú hefur verið sam-
þykkt, speglar svipuð viðhorf og
uppi hafa verið, hjá löggjafanum,
varðandi alþjóðlega sáttmála um
mannréttindi kvenna.
Tregba íslenskra
stjórnvalda
Hér verður fjallað nokkuð um
yfirlýsingar, samninga og sátt-
mála, sem Allsherjarþing Samein-
uðu þjóðanna hefur samþykkt og
aðildarríki hafa undirritað og full-
gilt, eða beinlínis hafnað. Þeir
samningar, sem ég tek til athug-
unar, eru þeir sem fjalla um mann-
réttindi konum til handa. Um leið
vil ég þakka frumkvæöi Sigríöar
Lilly Baldursdóttur, sem sá um út-
gáfu á kverinu „Mannréttindi
kvenna". Það kver er gefið út af
undirbúningsnefnd, sem utanrík-
isráðuneytið hefur skipað vegna
kvennaþings Sameinuðu þjóð-
anna í Beijing á þessu ári. Almenn-
ir mannréttindasáttmálar eru birt-
ir í ágætu kveri, sem Ragnar Aöal-
steinsson hefur tekið saman og
nefnir „Alþjóðlegir mannréttinda-
sáttmálar". Kann ég þeim báðum
bestu þakkir fyrir þessi hjálpar-
gögn.
Það skerpti athygli mína á hlut
kvenna, þegar ég fékk í hendur
bók finnsku þingkonunnar Marg-
aretu Pietikáinen, sem Norræna
ráðherranefndin kostaði útgáfu á
1994. Þar telur hún sex yfirlýsing-
ar og sáttmála um réttindi og vel-
VETTVANCUR
„Þá kom í Ijós að ís-
lenska lýðveldið hafði
dregið við sig að fullgilda
nokkra þá sáttmála, sem
almennt mun hafa verið
sœmilegt samkomulag
um og almenningi var
ókunnugt um að við hefð-
um ekki fullgilt."
ferð kvenna, sem Sameinuöu þjóð-
irnar hafi gert bindandi samninga
um og aðildarríki hafi skuldbund-
iö sig til að framfylgja, eftir að þau
hafa fullgilt sáttmálann. Það var
því næst fyrir aö athuga hvernig
og hve fljótt íslenska lýðveldið
hefbi brugðist við þessum sam-
þykktum.
Þá kom í Ijós að íslenska lýð-
veldiö hafði dregið við sig að full-
gilda nokkra þá sáttmála, sem al-
mennt mun hafa veriö sæmilegt
samkomulag um og almenningi
var ókunnugt um að við hefðum
ekki fullgilt.
„Samningur um pólitíska réttar-
stöðu kvenna" var lagöur fram til
undirritunar 20. des. 1952 og full-
giltur 7. júlí 1954. Hann tók hér
gildi 28. september 1954, sam-
kvæmt auglýsingu frá 23. ágúst
sama ár, eða tæpum tveim árum
eftir aö hann var fyrst lagöur fram.
„Samþykkt um ríkisfang giftra
kvenna" var gerð af S.Þ. 20. febrú-
ar 1957. Þaö liðu síðan rúm tutt-
ugu ár þangað til íslenska lýðveld-
iö fullgilti þann samning. Það varð
18. okt. 1977, en aðildin tók þó
ekki gildi fyrr en 16. janúar 1978.
„Samningur um samþykki og
lágmarksaldur til hjúskapar og um
skráningu hjónabands." Undan-
fari þessa samnings voru ákvæöi í
Mannréttindayfirlýsingunni og yf-
irlýsing nr. 843 frá 9. þingi S.Þ.
Samningurinn í núverandi mynd
sinni var lagður fram til undirrit-
unar 10. desember 1962, en full-
gilding hans af hálfu íslenska lýð-
veldisins fór ekki fram fyrr en 21.
nóv. 1977.
Einn er sá alþjóðasamningur
sem ekki hefur verib þýddur á ís-
lensku, samkvæmt upplýsingum
frá utanríkisráðuneytinu, en það
er „Samningur um bann við til-
flutningi einstaklinga og auðgun
af vændi annarra." Samningurinn
var samþykktur 1949 og hefur ver-
ið fullgiltur víða um lönd. Hann
hefur ekki verið til umræöu hér á
landi, en ákvæði eru í íslenskri
refsilöggjöf af svipuðu tagi og væri
því engin mótsögn í því falin að
fullgilda nefndan alþjóðasamning
sem er sama efnis, en ítarlegri.
Umhugsunarfrestur
frá '67-'85
„Yfirlýsing um afnám alls mis-
réttis gagnvart konum" var sam-
þykkt af Sameinuðu þjóöunum
1967. Um þetta efni ritaöi einn af
fulltrúum Utanríkisráðuneytisins í
fylgiskjali, sem ég fékk með skjala-
pakka frá ráðuneytinu: „Samning-
ur nr. 1 og yfirlýsing nr. 5 hafa
ekki verið þýdd á íslensku. Yfirlýs-
ing nr. 5 er óbindandi fyrir ríki
heims og krefst hvorki fullgilding-
ar eða aðildar." Þarna er m.a. um
að ræða „Yfirlýsingu um afnám
alls misréttis gagnvart konum".
Þing Sameinuðu þjóðanna lét
málið ekki niöur falla, þó afstaða
fleiri aðildarríkja bæri vott um
misjafnan áhuga. Málib var tekið
upp ab nýju og saminn ítarlegri
texti, en sama efnis var það í formi
samnings sem samþykktur var á
Allsherjarþinginu 18. des. 1979 og
nefnist „Samningur um afnám
allrar mismununar gagnvart kon-
um". Samningurinn var undirrit-
aöur fyrir hönd íslendinga með
fyrirvara 24. júlí 1980, en fullgiltur
fimm árum síöar og tók hér gildi
18. júlí 1985. Samningurinn hefur
verið þýddur og er birtur í heild
sinni í bæklingnum „Mannrétt-
indi kvenna" og vil ég vekja fólk
til íhugunar um nokkur helstu at-
ribi hans. Hafa ber í huga ab ís-
lenska ríkið hefur fullgilt þennan
sáttmála og íslenska þjóðin hefur
skuldbundið sig til að framfylgja
honum.
Fyrsta málsgrein samningsins
vísar til mannréttindasáttmála
Sameinuöu þjóbanna og segir: „...
sáttmáli Sameinuöu þjóöanna
staðfestir trú á grundvallarmann-
réttindi, mannviröingu og mann-
gildi og á jafnan rétt karla og
kvenna."
Þriöja málsgrein samningsins
hljóðar þannig: „með tilliti til þess
aö ríkjum, sem aðilar eru að al-
þjóðasamningunum um mann-
réttindi, ber skylda til að tryggja
jafnan rétt karla og kvenna til aö
njóta allra efnahagslegra, félags-
legra, menningarlegra, borgara-
legra og stjórnmálalegra réttinda."
Og ennfremur eru í samningn-
um ákvæði sem segja:
„(Aðildarríki) minna á að mis-
munun gagnvart konum brýtur í
bága við grundvallarreglur um
jafnrétti og virðingu fyrir mann-
gildi, hindrar þátttöku kvenna á
jafnréttisgrundvelli í stjórnmála-,
félags-, efnahags- og menningar-
lífi í löndum þeirra, hindrar aukna
hagsæld þjóðfélags og fjölskyldu
og veldur því að öröugt er fyrir
konur ab notfæra sér til fulls
möguleika sína til þjónustu fyrir
land sitt og mannkyniö."
Þetta eru í stórum dráttum
markmiðsyfirlýsingar samnings-
ins, en í heild er hann í nokkmm
köflum og greinum.
í 1. gr. 1. kafla segir: „í samningi
þessum merkir „mismunun gagn-
vart konum" hvers kyns aðgrein-
ingu, útilokun eða takmörkun,
sem byggb er á kynferöi, sem hef-
ur þau áhrif eöa markmið aö
hindra eða koma í veg fyrir að
konur, óháð hjúskaparstöðu, á
grundvelli jafnréttis karla og
kvenna, fái viðurkennd, geti notið
eða framfylgt mannréttindum og
grundvallarfrelsi á sviði stjórn-
mála, efnahagsmála, félagsmála,
borgaralegra mála eöa á sérhverju
öðru sviði."
Meðal merkra ákvæða samn-
ingsins er 11. greinin, svohljóö-
andi:
„Aðildarríkin skulu gera allar
viöeigandi ráðstafanir til þess aö
afnema mismunun gagnvart kon-
um á sviði atvinnu til aö tryggja
þeim sömu réttindi, á grundvelli
jafnréttis karla og kvenna, sérstak-
lega:
a) rétt til vinnu sem ófrávíkjan-
legan rétt allra manna,
b) rétt til sömu atvinnutæki-
færa, þar með talið aö beitt sé
sama mælikvarða við val starfs-
manna, (eða: val til starfa),
d) rétt til sömu umbunar, þar
með talið fríðinda og sömu með-
höndlun gagnvart vinnú sem er
jafngild og sömu meðhöndlun við
mat á gæðum vinnu."
Réttari þýðing væri e.t.v. að
segja í stað umbunar, einfaldlega
„sömu greiðslu" eða „sömu
launa".
Þaö er á sviði atvinnulífsins og
launamála sem þessi annars svo
ágæti sáttmáli tekur nokkuö lin-
lega á vandamálunum. Að sama
skapi hefur framkvæmd jafnréttis-
sáttmála og jafnréttislaga haft
minni framgang heldur en ákvæði
t.d. um stjórnmálaréttindi. Þessari
tregðu fylgir einnig sífelld við-
leitni til þess að þrengja hugtök
eins og „grundvallarmannrétt-
indi" og „félagsleg réttindi". Fyrr-
greind ákvæði í 11. gr. samnings-
ins eru svo til einu skýru ákvæðin
í sáttmálanum, sem setur fram þá
fullyrðingu að rétturinn til vinnu
sé meðal grundvallarmannrétt-
inda. Vinnuréttarákvæðum þarf
því aö fylgja fastar fram en gert
hefur verið.
Við, konur, hljótum að spyrja
sjálfar okkur hvers virði prent-
frelsi, ferðafrelsi og frelsi til fjár-
festingar er fyrir þær konur sem
eru atvinnulausar, húsnæöislausar
og lifa á hungurmörkum. Til þess
að mannréttindi kvenna komi til
fullra framkvæmda í okkar þjóöfé-
lagi þurfum við að taka fastar á um
framkvæmdina og gera jafnrétt-
indi og mannréttindi að virkum
og áþreifanlegum þætti í samfé-
lagi íslenska lýðveldisins.
Höfundur er sagnfræbingur og fyrrv.
skólastjóri.
Verkföll og kosningar
Það er ekkert við það að athuga
þótt aðilar að vinnudeilum beiti
aðferöum sem þeim kemur best
hverju sinni.
Þannig verðum við þess vör, að
verkföll eru oftar en ekki boðuð á
„óþægilegum" tímum fyrir gagn-
aðilann, tímum sem álíta má mik-
ilvægari eða verðmætari en aðra.
Ef verkbönn tíðkuöust á íslandi,
myndi það sama vera uppi á ten-
ingnum.
Þetta verður svona á meðan við
búum við þær leikreglur sem við
höfum skapað þessum málaflokki,
m.a. með setningu laga um stéttar-
félög og vinnudeilur.
En viljum við breyta reglunum?
Eftir nýliðið kennaraverkfall hef
ég velt þessu fyrir mér og komist
að þeirri niðurstöðu, að rétt sé að
breyta a.m.k. hvað eitt atriði varð-
ar, en það eru verkföll eða verk-
bönn skömmu fyrir kosningar.
Allar þær reglur, sem þjóðfélagið
hefur sett sér um kosningar, hníga
í þá átt að kjósendur séu látnir í
friði við ákvörðun sína um hverj-
um atkvæði skuli greitt.
Þar ber fyrst að nefna leynilegar
kosningar, áróður á kjörstað og
bann við hvers konar skilorðs-
bindingu atkvæðis eða þess
kjöma.
Eitt það, sem ruglaöi okkur í
ríminu fyrir nýliðnar kosningar,
var kennaraverkfalliö. Og þá leita
nokkrar spurningar á hugann:
Ef verkfallið heföi verið óleyst,
hverjar hefðu niöurstöður kosn-
inganna þá oröið?
Eða hafði það áhrif að verkfallið
Frá
mínum
bæjar-
dyrum
LEÓ E. LÖVEj
hafði einmitt verið leyst?
Lagði ríkisvaldið óeðlilega ríka
áherslu á að leysa verkfallið, með
þeim afleiðingum að samningarn-
ir urðu allt öðru vísi en þeir hefðu
orðið viö venjulegar aðstæður?
Auðvitað getur enginn svarað
þessum spurningum, en ég er viss
um að allir eru sammála um að sú
staðreynd hvað stutt var til kosn-
inga hafi haft áhrif.
Það er með öllu óeðlilegt að
þrýsti- eða hagsmunahópum skuli
vera heimilt að beita vinnustööv-
un á jafn viðkvæmum tímum og
skömmu fyrir kosningar.
Hér er komiö fullt tilefni til laga-
setningar.
Þau lög, sem ég legg til aö verði
sett, ættu aö banna verkföll og
verkbönn í tiltekinn tíma fyrir og
eftir kosningar, til dæmis 2 mán-
uði fyrir og 1 mánuö eftir, á með-
an stjórnarmyndun er á hvað við-
kvæmustu stigi.
Verkfalli eða verkbanni yrði þá
frestað í 3 mánuöi, ef svo vildi til
að það stæði þegar að tímamörk-
unum kæmi.
í leibinni væri ekki óeðlilegt að
lengja fyrirvara boðunar verkfalla
og verkbanna. Er ekki ein vika allt
of stuttur tími fyrir samningsað-
ila? Verðum við ekki að gera ráð
fyrir að beggja vegna borðsins
þurfi menn tíma til að gera ráðstaf-
anir til þess að minnka tjón sitt?
Ég undirstrika að lög sem þessi
tækju bæði til verkfalla og verk-
banna, því hver veit nema fari að
bera á verkbönnum innan tíðar, ef
ástandið á vinnumarkaðinum
verður eins og það hefur verib á
síðustu misserum. Þá gætu at-
vinnurekendur bæöi haft hag af aö
knýja fram launalækkun og ekki
síöur að geta látiö starfsemi falla
niöur á dauðum, kostnaöarsömum
árstíma. Nú heyrist ab launalækk-
un hjá sjómönnum sé á dagskrá í
Færeyjum. Gæti slíkt ekki líka
gerst hér á landi? ■