Tíminn - 20.04.1995, Blaðsíða 10

10
ffly
Fimmtudagur 20. apríl 1995
Matthías Sœvar Lýösson:
Umhverfisverkefni UMFI
Máltækiö segir að lengi taki sjórinn
við. Satt er það og hann er meira að
segja tilbúinn að skila sumu af því
aftur. Ef farið er með ströndum
fram, blasir vib alls konar rusl, allt
frá slitnum inniskóm og höfuð-
lausum barbídúkkum að heilum og
hálfum trollum og umbúbum
vandlega merktum því skipi þar
sem ruslið var látib gossa út um
ruslalúguna.
Fyrir þrem til fjórum árum var
gert verulegt átak gegn því að
henda rusli í sjóinn. Með samstilltu
átaki sjómanna, útgerða og sveitar-
félaga náðist árangur. Ég varð var
við það, enda bý ég við sjóinn. Á
sama hátt er mér ljóst ab sótt hefur
í sama farið. Nú er þetta bara mín
skoðun, þetta er bara þab sem ég sé
og þreifa á. Og ég ásaka engan. Ef
til vill getur verib aö mönnum hafi
ekki verib haldið við efnið. Þegar
slakað var á áróðri gegn reykingum
í grunnskólum, fóru þær strax ab
aukast aftur.
Var ef til vill slakaö á í umgengn-
inni við hafið? Héldu menn að
ástandið hefði lagast í eitt skipti
fyrir öll? Til að ná árangri í um-
hverfismálum þarf að vinna stöð-
ugt að þeirri vitundarbreytingu hjá
hverjum einstaklingi, ab hann
einn beri ábyrgð á eigin gjörðum.
Það er á valdi hvers og eins hvort
hann umgengst umhverfi sitt eins
og það sé einnota, stráir rusli í
kringum sig, mengar og sóar þeim
auðlindum jarðar sem ekki endur-
nýjast, eða hvort athafnir hans
markast allar af þeirri vitund að
græðgi, sóun, uppfylling gerviþarfa
séu höfuðsyndir, en nýtni og að
ganga aldrei svo á auðlindir að þær
endurnýist ekki séu höfuðdyggðir
og undirstaða framhaldslífs
mannsins á jörðinni.
Á þessu ári gangast ungmennafé-
lögin í landinu fyrir viðamiklu um-
VETTVANCUR
„ Vonandi taka sem
flestir þátt í þessu verki
með okkur og ganga í
flokk með strandvörðum
íslands og verða þar
áfram, allt þar til þeir
verða óþarfir. Til að
verða strandvörður í
þessum hóp er ekkert
skilyrði að ganga um
með flotholt og í rauðum
sundfótum með undar-
lega mikið brjóstmál."
hverfisverkefni. Samstarfsaðilar
UMFÍ að þessu verki eru Umhverf-
isráöuneytib, Bændasamtök ís-
lands og Samband íslenskra sveitar-
félaga. Höfuðmarkmið verkefnisins
er að efla vitund almennings og
ábyrgð sérhvers einstaklings á að
bæta umgengni vib umhverfi sitt
og virkja einstaklinga til að bæta
umgengni við hafiö, strendur, ár og
vötn. Það má skipta þessu verki í
tvo meginþætti. Ánnars vegar eru
haldin fræðsluþing á átta stööum
víðs vegar um landib. Hins vegar
hreinsunarátak undir forystu ung-
mennafélaga um allt land. Fyrir-
hugað er ab hreinsa strendur lands-
ins og meðfram ám og vötnum.
Líka á að skrá hverskonar rusl á
hverju svæði.
Þótt ungmennafélögunum sé
ætlað að hafa veg og vanda af fram-
kvæmd verkefnisins „ Umhverfii í
okkar höndum", eru allir sem vilja
uppræta ósómann boðnir vel-
komnir til samstarfs. Hópar á
vinnustöðum, unglingar í vinnu-
skólum og fjölskyldur, þab er bara
aö hafa samband við næsta ung-
mennafélag. Það er ætlun okkar
ungmennafélaga að reyna eftir
bestu getu að skrásetja og flokka
þaö rus| sem upprætt verður í sum-
ar á ströndum og vatnsbökkum.
Það er gert til að reyna að greina
hvaðan ruslið kemur; ekki til aö
hengja neinn, heldur til að aub-
veldara verði að koma í veg fyrir að
það berist út í náttúruna. Slík flokk-
un auðv'eidar líka ýmislegt annað,
svo sem aö greina neyslumunstur
og komast eftir hvort mikið af alls
konar umbúðadóti er ekki í raun
óþarft. Með slíkri skrásetningu má
komast ab ýmsu fleira; t.d. slitrum
og hlutum úr trollum, sem eru með
hreinan skurð á jöbrum, hefur trú-
lega verið hent í hafið.
Annar höfuðþáttur verkefnisins,
fræðsluþingin sem haldin verða
víða um land, eru nú að hefjast.
Reyndar hófst verkefnib formlega
meb fræðsluþingi þann 26. febrúar
síðastliðinn. Næstu tvö verba hald-
in: fyrir Norðurland eystra föstu-
daginn 21. apríl kl. 20.00 í Blóma-
skálanum Vin, Eyjafjarðarsveit, og
fyrir Norðurland vestra og Strandir
í félagsheimilinu á Blönduósi laug-
ardaginn 22. apríl kl. 14.00. Á þess-
um fræðsluþingum og þeim sem
eftir fylgja verður fjallab um um-
hverfismál í víbum skilningi og
tekið mib af aöstæðum í hverjum
landshluta og umræbuefni valin í
samræmi við þær. Á fræðsluþingi
Norðurlands eystra verður m.a.
fjallað um verðmæti í húsasorpi og
endurvinnslu, en á Akureyri er öfl-
ugt fyrirtæki sem unnið hefur
merkt starf á þessu sviði. Á fræðslu-
þingi Norðurlands vestra mun m.a.
Ólafur Dýrmundsson ráðunautur
fjalla um lífrænan búskap, reglur
og framtíðarmöguleika á því sviði.
Öskum
öllum
landsmönnum
gleðilegs
sumars
MJÓLKURBÚ FLÓAMANNA
Austurvegi 65, 800 Selfoss. Sími 482-1600
Á þeim fræðsluþingum, sem á eftir
fylgja, mun á sama hátt verða tekið
á málum sem snúa að umhverfis-
og náttúruvernd og snerta á beinan
hátt íbúa viðkomandi landshluta.
Á öllum fræösluþingunum mun
fulltrúi Umhverfisrábuneytisins
ræða um þróun umhverfismála og
hugtakið sjálfbær þróun og að sjálf-
sögbu verður gerð grein fyrir skipu-
lagi og framkvæmd verkefnisins
Umhverfið í okkar höndum. Ung-
mennafélagar, sveitarstjórnar-
menn, bændur, sjómenn og allir
þeir, sem áhuga og vilja hafa til að
kynna sér þessi mál og taka þátt í
stefnumótun þeirra, eru hvattir til
ab koma á fræösluþingin.
Þegar ég sem óbreyttur félagi í
mínu ungmennafélagi velti fyrir
mér tilgangi þessa verkefnis, þá
verður mér ljóst að hann er marg-
þættur. í fyrsta lagi er auðvitað ver-
ið að hreinsa strendur og mebfram
ám og vötnum, fjarlægja allt sem
ekki flokkast undir verðmæti (reka-
viður er mikib verðmæti), fjarlægja
slysagildrur svo sem bílhræ, girnis-
flækjur og eiturefni og benda á það
sem betur má fara, s.s. ástand sorp-
hauga og fráveitumála. Þegar því er
lokið höfum við breytt ásýnd fjör-
unnar og vatnsbakka (að minnsta
kosti í bili), vonandi til þess horfs
að við getum kinnroðalaust gengið
þar um með gestum okkar og ferða-
fólki.
í öðru lagi er tilgangurinn sá í b
reyna að greina uppruna ruslsins,
hvaðan það kemur og af hverju því
var hent. Ef þetta tekst, þá hlýtur
það að leiða til þess ab auðveldara
verði ab beisla upptökin. Ef til vill
bjóða sveitarfélög ekki nógu góða
aðstöðu til að losna við úrsér-
gengnar vélar, ónýt veiöarfæri og
annað slíkt. Sjómenn koma ekki
meö sorpið í land eða bændur
hirða ekki um rúlluplast og úrsér-
gengnar girðingar. Ef svo er, er ekki
tilgangur verkefnisins að áfellast,
heldur leita leiða til lausnar.
í þriðja lagi er tilgangurinn sá að
þátttakendum verði ljóst hvaða
verömæti eru víða á fjörum lands-
ins. Verömætin eru ekki bara í líf-
ríki fjörunnar, fegurð hennar eða
hrikaleik, heldur líka t.d. í reka-
viðnum sem víða liggur í bunkum.
Á meðan blómlegur innflutningur
er á timbri eru hundraða milljóna
króna virbi af viði að grotna niður á
fjörum landsins, engum til gagns.
Þetta er ekki hér sett á blað til að
gera lítið úr þeim sem hirða þessar
nytjar af alúð og natni, heldur til
ab benda á að hér er mikib verk
óunnið.
I fjórða lagi er tilgangurinn ekki
síst sá að slíkt verkefni eflir með fé-
lögum ungmennafélaganna sam-
heldni og félagsanda. Ég er sann-
færöur um og veit reyndar af eigin
reynslu að slíkt sameiginlegt átak
ab góbu málefni veitir fólki innri
glebi og gerir þab yonandi að örlítið
betri manneskjum. Vonandi taka
sem flestir þátt í þessu verki með
okkur og ganga í flokk með strand-
vörðum Islands og verða þar áfram,
allt þar til þeir veröa óþarfir. Til að
verða strandvörður í þessum hóp er
ekkert skilyrði að ganga um með
flotholt og í rauðum sundfötum
með undarlega mikið brjóstmál.
Og í fimmta lagi er höfuðtilgang-
ur umhverfisverkefnis UMFÍ Um-
hverfið í okkar höndum. Yfirskrift
þess gefur tilvísun um hvað það er.
Það er að kalla okkur öll og hvert og
eitt til vitundar um ábyrgb okkar á
lífinu á jörðinni og lífi jarðarinnar.
Mannkynið hefur gengið þannig
um bústað sinn, jörðina, að alls er
óvíst að dvöl okkar hér verbi mikið
lengri. Vib skulum taka nokkur
dæmi af því hvernig ástandið í
jarðarbúskapnum er. Stööugt er
verið ab ganga á kolefnisorkugjafa:
olíu, kol og gas. Með sömu orku-
notkun munu þekktar birgðir á
þrotum eftir 50-60 ár. Vert er ab
benda á að engir orkugjafar hafa
enn sem komið er getað leyst kol-
efnisorkugjafana af hólmi. Annað
hvort fylgja þeim óleyst vandamál,
s.s. kjarnorkunni, eða ekki er til
nógu mikið, s.s. af vatnsorku. Og í
hvað er mest af þessari orku notað?
Jú, í flutninga, til að flytja vörur og
hráefni fram og til baka. Það er ein
af undirstöðum viðskiptabanda-
laga og ríkjasamsteypna að hafa
frelsi í viðskiptum og flutningum.
Hvers virði verbur þab frelsi, þegar
orkuskorturinn er orðinn stað-
reynd? En þab er sjálfsagt óþarfi aö
hafa áhyggjur af þessu, því að ábur
en til orkuskorts kemur munu hin
svokölluöu gróðurhúsaáhrif hafa
gjörbylt Ioftslagi jaröarinnar með
þeim skelfilegu afleiðingum sem
svo víða hefur verið lýst að ekki er á
það bætandi hér.
En til hvers aö hafa áhyggjur af
þessu þegar annað er nærtækara? í
gögnum Matvælastofnunar Sam-
einuðu þjóðanna má finna upplýs-
ingar um að: 70% fiskistofna eru
ofnýttir, flatarmál ræktunarlands
dregst saman og uppblástur er geig-
vænlegt vandamál og þeim munn-
um, sem þarf að metta á jörðinni,
fjölgar stöðugt. Nú hugsib þið ef til
vill, að þessi vandamál séu svo risa-
vaxin og fjarlæg að við getum ekki
haft þar nein áhrif til lausnar. Þab
er rangt, þab geta allir haft áhrif og
við verðum hvert og eitt að byrja á
ab taka til í eigin ranni, hugsa á
þessa leib: Hvað get ég gert til að
bæta ástandið?
Ég minnist þess ab eitt sinn fór
ég í fjárleitir. Uppi á heiðinni sytr-
aði vatn á milli steina og leitaði
undan hallanum. Þessar sytrur
breyttust smám saman í fjörugan
læk, sem brátt gekk í félag við aðra
læki. Og síðla dags að lokinni
langri göngu stóð ég við árósinn og
horfði á vatnsflauminn byltast til
sjávar í óstöbvandi straumi. Ég trúi
því, að ef hver einstaklingur reynir
af bestu getu að lifa í sátt við jörð-
ina og lífið, muni sameiginlegur
vilji þeirra verða að þeim þunga
straum, sem smám saman ber okk-
ur frá þeim geigvænlegu umhverf-
isvandamálum sem nú grúfa yfir
jörðinni. Til að svo megi verba þarf
auðvitað að leiðbeina fólki að þeim
farvegum sem leiða ab þessum
markmiðum.
Á þessu ári, Náttúruverndarári
Evrópu, mun Ungmennafélag ís-
lands með umhverfisverkefninu
leggja sitt af mörkum, bæði meb
fræðslu og því ab gefa fólki kost á
að taka þátt í sameiginlegu strand-
hreinsunarátaki. Þetta verkefni er
hvorki upphaf né endir á vinnu
ungmennafélaga að þessum mál-
um. Bæði heildarsamtökin og ein-
stök ungmennafélög hafa beitt sér
á undanförnum árum, t.d. með
hreinsunarátökum og Iandgræðslu
og skógrækt. Ég vonast til ab sem
flestir taki þátt í umhverfisverkefni
UMFÍ á komandi sumri, sér til
gagns og glebi.
Höfundur er stjórnarmabur f Ung-
mennafélagi Islands.