Tíminn - 07.06.1995, Blaðsíða 9

9
Mi&vikudagur 7. júni 1995 9ÍMÍ**
UTLÖND . . . UTLÖND . . . UTLÖND . .. UTLÖND . . . UTLÖND . .. UTLÖND . . . UTLÖND . . . UTLÖND . ..
Subur-Afríka:
Dauðarefsing
afnumin
Jóhannesarborg — Reuter
í gær var dauðarefsing afnumin í
Su&ur-Afríku, samkvæmt úrskurði
stjórnarskrárdómstóls landsins, en
það þýðir m.a. aö þeir 453 fangar
sem biðu þess í fangelsum landsins
að líflátsdómi þeirra yrði fullnægt,
verða ekki teknir af lífi. „Frá og með
útgáfudegi þessa úrskurðar," segir í
skriflegum úrskurði dómstólsins,
„er ríkinu og öllum stofnunum þess
óheimilt að lífláta nokkurn sem
dæmdur hefur verið til dauða."
í stjórnarskrárdómstólnum eru
11 dómarar, og var niðurstaöa
dómstólsins einróma. Líflátsdómi
hefur ekki verið fullnægt í landinu
frá því 1989, og ári seinna mælti
F.W. de Klerk, þáverandi forseti
Suöur-Afríku, svo fyrir að öllum
dauðarefsingum yrði frestað um
óákveðinn tíma.
Desmond Tutu, biskup í Suður-
Afríku, fagnaði úrskurðinum og
sagði hann lib í að gera landið ab
siðmenntuðu landi. „Þetta sýnir ab
okkur er alvara þegar við segjumst
bera virðingu fyrir lífinu," sagði
Tutu. „í raun og veru er það and-
styggilegur ruddaskapur að segja
við einhvern sem hefur drepið
mann: ... vib ætlum að sýna þér
fram á ab lífið er okkurs mikils
virbi, og þess vegna ætlum við að
drepa þig líka."
Arthur Chaskalson, dómsforseti
stjórnlagadómstólsins, sagði þegar
úrskurðurinn var tiikynntur: „Allir
menn, jafnvel þær mannverur sem
viöurstyggilegastar eru, eiga rétt til
lífs og þess vegna er dauðarefsins
ekki í samræmi við stjórnarskrána."
Danie Schutte, talsmaður Þjóðar-
flokksins sem áður fór með stjórn
landsins, sagði hins vegar ab þessi
niðurstaða ylli sér og flokksbræðr-
um sínum gífurlegum vonbrigðum:
„Okkur finnst að meb þessu sér ver-
ið að gefa mönnum röng skilaboð í
landi sem hefur hæstu glæpatíðni í
heimi af þeim löngum sem ekki
eiga í stríði." Á síðasta ári voru að
meðaltali 50 manns myrtir á hverj-
um einasta degi í Suður-Afríku.
Yfirmaöur friöargœslulids Sameinuöu þjóöanna
í Sarajevo, Herve Cobilliard, tekur fagnandi á móti einum af þeim 63 frönsku hermönnum sem
Bosníu-Serbar slepptu úr gíslingu ígœr. Reuter
Erfbatœkni í matvœlaframleiöslu:
Umdeild með-
ferð á dýrum
Erfðatækni er ung og ört vax-
andi vísindagrein. Jafnframt er
hún vægast sagt mjög umdeild
og siðferðileg álitaefni sem
tengjast henni fjöldamörg. Þar
fást menn við ab breyta erfða-
byggingu lífvera, ýmist með því
að taka gen úr lífveru, breyta
þeim og setja þau síban aftur á
sinn stab, eba meb því ab taka
gen úr einni Iífveru og setja í
abra.
í The Sunday Times var nýlega
grein þar sem segir frá tilraunum
til að beita þessari tækni í þágu
matvælaiðnaðarins.
Ekki er ýkja langt síðan fréttir
bárust frá rannsóknarstöð í Belts-
ville í Maryland-fylki í Bandaríkj-
unum, þar sem dr. Bob Wall hafði
gert tilraunir með að breyta erfða-
vísum svína og bjóst við aö árang-
urinn myndi valda byltingu í
landbúnaði á næstu öld. Þessar
tilraunir mistókust herfilega. Fyrri
tilraunin, af tveimur sem dr. Wall
gerði, endaði með því að svínin,
VINNINGSTÖLUR LAUGARDAGINN 3. 6.1995
(z ?)(38) (30)
VINNINGAR FJÖLDI VINNINGSHAFA UPPHÆÐ Á HVERN VINNINGSHAFA
1.5 af 5 0 2.020.599
O 4 af 5 g Piús L m~ 167.000
3. 4 at 5 66 8.730
4. 3 al 5 2.601 510
Heildarvinningsupphæö: 4.257.289
M 1 BIRT MEÐ FYRIRVARA UM PRENTVILLUR
sem höfðu fengið erfðavísa úr
kúm til að örva vöxtinn, lömuð-
ust af gigt á besta aldri, hjartasjúk-
dómar hrjáðu þau og augun tútn-
uðu út. Engu að síður gerði dr.
Wall aðra tilraun, þar sem hann
kom fyrir erfðavísum, sem talið
var að yllu krabbameini í kjúk-
lingum, í öðrum hópi svína. Ár-
angurinn varð sá að bógur og læri
svínanna urðu kjötmikil og safa-
rík, en þegar þau höfðu náð
þriggja mánaða aldri var svö kom-
iö að fæturnir gátu varla haldiö
skrokknum uppi vegna þyngdar-
innar. „Sum dýranna urðu mjög
veikburða og síðan gátu þau
hreinlega ekki staðið upp," sagði
dr. Wall.
Víða um heim er nú verið ab
gera áþekkar tilraunir á svínum,
kúm, sauðfé og kjúklingum. í síð-
asta mánubi var haldin alþjóðleg
rábstefna í Beltsville um erfða-
tækni. Þar voru meðal annars
kynntar niðurstööur tilrauna sem
vísindamenn í Ástralíu hafa verib
ab gera meb kindur. Tilgangurinn
meb þeim var að búa til kindur
sem „rýja sig sjálfar", ef svo má
segja, þ.e. ullin fer af þeim sjálf-
krafa. í Kanada hefur mönnum
tekist að „framleiöa" laxa sem eru
37 sinnum stærri en venjulegir
laxar. ísraelskir vísindamenn hafa
notað erfbatæknilegar abferbir til
ab búa til kjúklinga sem eru nán-
ast „tilbúnir í ofninn", þeir eru
meö 40% minna af fjöðrum en
venjulegir kjúklingar. Lægri lík-
amshiti, vegna fjaðraleysisins,
veldur því að þeir éta meira og eru
þar meb fljótari ab ná tilskilinni
þyngd og koma því fyrr til slátr-
unar.
Erfðatæknibyltingin er því
komin í fullan gang, hvort sem
mönnum líkar betur eða verr. Og
ljóst er aö vísindamennirnir ætla
sér ekki aö láta staðar numiö við
ab breyta líkamsbyggingu og at-
gervi dýranna. Næsta skrefib er að
nota erfðatæknina til aö breyta
hegöun þeirra og atferli. Sú þróun
er þegar hafin. Erfðaefni í sæði og
eggjastokkum nokkurra kalkúna
hefur verið breytt með það fyrir
augum að það hafi áhrif á horm-
ónastarfsemina í afkvæmum kal-
kúnanna. Ef allt gengur eftir áætl-
un dregur úr framleiðslu þeirra
hormóna sem hafa hemil á frjó-
semi kalkúnanna, sem myndi
þýða að þeir verpi um 20% fleiri
eggjum en venjulegir kalkúnar.
Dr. Wall, sá sem rann á rassinn
með svínatilraunirnar, gerir sér
mjög háar hugmyndir um framtíð
erfðatækninnar. Ekki líður á
löngu, telur hann, þangab til gen-
ið, sem stjórnar því að birnir
leggjast í hýöi á veturna, finnst. Ef
því verður komið fyrir í ám og
kúm gæti sparast stórfé í fóðurgjöf
á vetrum, búfénaðurinn myndi
hreinlega sofa stóran hluta ársins.
Dr. Wall sér jafnvel fyrir sér ab til
verði „þriðja kyniö" í nautfé,
sauðfé og svínum, þ.e. „karlkyns"
dýr sem eru eistnalaus, en það
þýddi að bændur þyrftu ekki leng-
ur að verja ómældum tíma í að
gelda búfénaðinn hjá sér.
Lítill vafi viröist leika á aö vís-
indamennirnir verða brátt færir
um að leika kúnstir á borð við
þessar. Hins vegar er ekki alveg
víst að neytendur séu tilbúnir til
að gleypa vib þeim matvælum
sem framleidd eru með töfra-
brögðum erfðatækninnar. Neyt-
endur hafa undanfarið verið að
hallast æ meir að „grænu lín-
unni", þeir vilja „náttúrulegar" af-
urðir og fúlsa við matvörum sem
þeir telja unnar meira en góðu
hófi gegnir.
Engu að síöur er hugsanlegt að
erföatæknin geti fundiö réttu leið-
ina að neytendunum. Til að
mynda er líklegt ab í Bretlandi
komi fljótlega á markað kjúkling-
ar, sem í eru gen úr músum, sem
gera það að verkum ab kjúkling-
arnir hafa meira vibnám gegn sal-
mónellu. Salmónellulausir kjúk-
lingar ættu aö falla í kramið hjá
neytendum, hvort sem erfba-
tæknin hefur krukkab eitthvað í
þeim eða ekki. Stórverslanir hafa
enn uppi stórar yfirlýsingar um
að erfðatækni sé eitthvað sem þær
muni aldrei koma nálægt. En ef
hún tryggir aukið hreinlæti, eins
og í þessu dæmi af kjúklingunum,
gætu þær átt erfitt að standa gegn
þróuninni, ekki síst ef kostnaður-
inn er að auki í lágmarki.
Tim Lang, prófessor viö Thames
Valley háskólann hefur gagnrýnt
stefnu stórverslana og segir að
gróðasjónarmib muni óhjá-
kvæmilega valda því að erfða-
tæknin veröi notub í sífellt ríkara
mæli vib matvælaframleiöslu. í
raun og veru sé almenningur ekki
að segja neitt annab en aö hann
vilji bara „almennilegan mat". Ef
ekkert er að matnum sé aukaatriði
hvernig hann er framleiddur.
Á hinn bóginn hefur veriö bent
á þab að óvissan í erfðatækninni
sé slík aö sá árangur sem náöst
gæti sé varla áhættunnar viröi.
„Af þeim 50.000 til 100.000 gen-
um sem eru í búfénabi eru ekki
nema eitt til tvö prósent sem vib
þekkjum og vitum hvaða hlut-
Tilbúinn í ofninn: fjabralausir kjúk-
lingar éta meira, vaxa hrabar og
fara fyrr í slátrun.
verki gegna," segir dr. Tim O'Bri-
en, höfundur nýrrar skýrslu sem
er gefin út af samtökunum Com-
passion in World Farming. „Aö
gera breytingar á þessum genum
er eins og að leika sér ab efna-
fræbisetti, þar sem allir merkimiö-
arnir hafa veriö fjarlægöir."
Erföafræðingar eru ab vísu
sannfæröir um að slíkar raddir
muni þagna ef hægt veröi að sýna
fram á að tæknin geti framleitt
„almennilegan" mat á öruggan
hátt, og ef þab veröur jafnframt
umhverfisvænna og feli jafnvel í
sér betri og mannúðlegri meöferö
á dýrunum. Hvort sú verður raun-
in er hins vegar ennþá algjörlega
óvíst. Og jafnvel þótt árangurinn
gæti á endanum orbib eitthvað í
líkingu vib þaö sem góbhjartaöir
vísindamenn ímynda sér að hann
geti orðiö, er ekki ólíklegt ab
hryllingsögur af meira eöa minna
misheppnuðum tilraunum á leib-
inni aö þessu marki valdi því ab
menn sjái sig tilneydda til ab
binda endi á slíka tilraunastarf-
semi. ■