Tíminn - 25.08.1995, Blaðsíða 9

Föstudagur 25. ágúst 1995
9
UTLOND
UTLOND
UTLOND
UTLOND
UTLOND
UTLOND
UTLOND
UTLOND
AÖ breyta fjalli:
Stærsta höggmynd
í heimi aö rísa í
Subur-Dakóta
Rushmore fjall í Suöur-Dakóta
fylki í Bandaríkjunum er frægt
fyrir andlitsmyndir fjögurra
Bandaríkjaforseta sem höggnar
eru út í fjalliö. Nú er hins vegar
unniö af fullum krafti aö því aö
gera risastóra höggmynd í ann-
ab fjall, Svörtuhæbir (Black
Hills), sem er í abeins um 40 km
fjarlægö frá Rushmore fjalli.
í þetta sinn er það enginn
bandarískur forseti sem fær heið-
urinn af því heilt fjall taki á sig
mynd hans, heldur er það einn
helsti höfðingi bandarískra ind-
jána á síðustu öld, hinn sögufrægi
Crazy Horse.
Crazy Horse var höfðingi Sio-
uxindjána og það var hann,
ásamt Sitting Bull, sem vann sigur
á Custer herforingja í orustunni
við Little Bighorn árib 1876.
Það er ekki bara
hausinn á Crazy
Horse sem högg-
inn veröur út í
Svörtuhæðir, held-
ur mest allur lík-
aminn og hálfur
hestur meb. Þegar
höggmyndin verð-
ur fullgerð verður
hún tvímælalaust
stærsta höggmynd
í heimi, u.þ.b. 214
m á lengdina og
187 m á hæðina,
Líkan af högg-
myndinni af Crazy
Horse. Óneitan-
lega dáiítib hall-
cerisleg.
Mun lýðræöið
sigra í Rússlandi ?
Þaö er óhætt aö segja ab árin frá
falli kommúnismans hafi verib
vibburbarrík í ríkjum fyrrum
Sovétríkjanna, aö ekki sé talaö
um sjálft Rússland. Þeir pólit-
ísku og efnahagslegu atburöir
sem þar hafa átt sér stab hafa
haft áhrif um gjörvalla heims-
byggöina. Lífskjör Rússa hafa
versnab enn frekar frá því sem
var, en einnig hafa komib fram
nýir þjóbfélagshópar sem virb-
ast vaba í peningum og lifa lúx-
uslífi. í breska vikuritinu The
Guardian birtist fyrir skömm-
um grein eftir tvo blabmenn
The Washington Post, sem und-
anfarin fjögur ár hafa dvalib í
Moskvu. í greininni segja þau
frá upplifun sinni á þessum
tíma og birtist hér útdráttur úr
greininni.
Andstætt því sem fólk heldur á
Vesturlöndum er ekki allt að fara
fjandans til í Rússlandi. Fólk svelt-
ur ekki heilu hungri þó þaö þurfi
enn aö standa í biðröðum eftir
brauði. Milljónir manna hafa nýtt
sér þau tækifæri sem boðist hafa
til viöskipta og frumkvæöis á síö-
ustu árum. Og jafnvel þó aö
kommúnistar eöa þjóðemissinnar
fari meö sigur af hólmi í næstu
kosningum þarf þab ekki aö þýða
ab lýðræðiö í Rússlandi sé búiö aö
vera.
Brynvarib lýöræöi
Þegar lýöræöisvindar blésu um
Rússland eftir fall kommúnism-
ans fylltist fólk bjartsýni á fram-
tíöina og taldi að hún bæri meö
sér blóm í haga. Ekki hefur alls-
kostar ræst úr þessu því margir
þeir sem voru í farabroddi fyrir
lýðræðisþróuninni virðast alveg
jafn spilltir og siölausir og fyrir-
rennarar þeirra. Þeir vanvirða lög-
in og borgarana og viröast margir
hverjir hugsa um það eitt að skara
eld ab sinni köku. Og þó KGB beri
ekki það nafn lengur er ýmislegt
við aðgerðir fyrrum starfsmanna
hennar, nú í þjónustu hins opin-
bera, sem minnir á starfsaðferðir
þessarar fyrrum voldugu leyni-
þjónustu. Til dæmis er ekki nauð-
synlegt aö fá leitarheimildir hjá
dómsstólum, heldur geta starfs-
mennirnir farið sínu fram ab eigin
vild. Á götum Moskvu keyra bryn-
varin faratæki, lögregluþjónarnir
eru vopnaðir vélbyssum og hafa
augun opin gagnvart öllum þeim
sem gætu verið af tétnesku bergi
brotnir.
Lækkandi fæöingatíöni
og minni lífslíkur
Fyrir velflesta almenna borgara
í Rússlandi er daglegt líf gífurlega
erfitt. Þetta hefur m.a. birst í því
aö margar rússneskar konur neita
núorbið að eignast börn og hefur
fæöingatíðni í landinu lækkað ár
frá ári. Lífslíkur karla hafa líka
lækkað um 10 ár, úr 68 árum í 58
ár. Félagslegar aöstæöur eru slæm-
ar, aöbúnaöur og húsnæði fólks er
afar lélegt. En andstæðurnar eru
skarpar í rússnesku samfélagi og
nú má sjá stolta heimilisfeöur
taka myndir af vel klæddum
börnum með nútíma mynd-
bandsupptökuvélum. Þessir
heimilisfeöur geta keypt pizzu-
sneiö, eöa mexíkanskan mat
handa barninu sínu í sunnudags-
göngutúrnum, því þaö eru helst
allskonar smáfyrirtæki á sviði al-
menningsneyslu sem virðast
blómstra. Hinn opinberi efnhagur
er enn að stórum hluta flakandi
sár, þó eitthvað virðist vera ab
rofa til.
Seiglan bjargar
Það sem virðist ætla að bjarga
Rússum, eins og svo oft áður, er
mikil seigla og hár þröskuldur
þeirra gagnvart erfiðleikum og
mótlæti. Þeir gleyma því ekki að
land þeirra er gífurlega auöugt af
gasi, olíu, málmum og demönt-
um, svo eitthvað sé nefnt. Spilling
og mafíustarfsemi gætu þó sett
strik í reikninginn og tafið þróun-
ina, enda nánast eins og landlæg-
ir sjúkdómar. Á stjórnmálasviö-
inu er staðan ekki einföld, staða
Boris Jeltsín er óljós, vinsældir
hans hafa minnkað verulega og
innan stjómkerfisins er hart barist
um völdin. Þar eru menn á horð
viö Vladimir Zhirínovskí og Alex-
ander Lebed, fyrrum hershöfö-
ingja, sem boða hinn sterka
stjórnanda og vilja þenja veldi
Rússlands aftur út. En þaö er ekki
margt sém bendi til þess aö það sé
hægt, til þess sé landið nú þegar
orðib of efnahagslega og hernað-
arlega veikt.
Hvab gerist í kosning-
unum í desember?
Margir Rússar eru svartsýnir á
framtíöina, en þeir eru líka til sem
segja aö þetta sé aöeins tímabil
sem landið sé að ganga í gegnum
og það taki enda. Upp úr því rísi
lýðræðislegra og sterkara Rúss-
land, þar sem borgaramir fari
fjálsir sínar eigin leiöir.
Aöeins eru innan viö fjórir
mánuðir til þingkosninga í Rúss-
landi og forsetakosningar fara
fram í landinu í júni á næsta ári.
Stóra spurningin er því hvort lýö-
ræðið muni halda velli í því formi
sem það er núna eða hvort þróun-
in snýst við í átt til harðstjórnar
líkt og á tímum kommúnismans.
Unniö aö gerö höggmyndarinnar. Eins og sjá má er hún engin smásmíöi.
hærri en píramídinn mikli og
hærri en minnismerkið í Wash-
ington.
Hugmyndin er því að gera
þarna styttu af Crazy Hprse er
orðin allgömul. Nálægt hálf öld
er síðan Standing Bear, sem þá
var höfðingi Siouxindjána, koma
ab máli vib myndhöggvara af
pólskum ættum, Korczack Zi-
olkowski, og bað hann um að
höggva mynd af Crazy Horse út í
Svörtuhæðir. Ziolkowski ákvað
fljótlega að þetta yrði stærsta
höggmynd sem sögur fara af. Og
árið 1948 hófst hann handa, með
all frumstæðum verkfærum. Þeg-
ar Ziolkowski lést 36 árum síðar
var hann búinn að höggva og
sprengja 7 milljónir tonna af
grjóti úr fjallinu, en samt var ekki
nema rétt svo að farib væri að
glitta í andlitið á indjánahöfð-
ingjanum. Eiginkona hans, Ruth,
hélt hins vegar áfram verkinu
með aðstoð barna sinna, og þá
voru verkfærin orðin töluvert
fullkomnari. Hvenær verkinu
verður endanlega lokið getur þó
enginn sagt til um, ef það verbur
þá nokkurn tímann.
Listrænt gildi styttunnar er að
vísu nokkuö umdeilt og þykir
mörgum sem hún sé vægast sagt
nokkuð hallærisleg, en aðrir mega
vart vatni halda af hrifningu yfir
þessu áhrifamikla stórvirki. Hvað
sem því líður er óneitanlega at-
hyglisvert, í ljósi þess hvernig
bandaríska þjóðin hefur farið
með frumbyggja landsins, aö sjá
risastóra styttu af indjánahöfð-
ingjanum Crazy Horse rísa í
næsta nágrenni við Rushmore
fjall. Höfub Bandaríkjaforsetanna
fjögurra blikna í samanburðin-
um, enda eru þau samanlagt ekki
stærri en svo að þau myndu öll
komast fyrir í höfði indjánans.
Fáðu þér miða fyrir kl. 20.^° á laugardaginn.
tjórfaldur 1. vinningur!
Síðast var fjórfaldur fyrsti
vinningur 15 milljónir króna.
- Leikur einn!