Tíminn - 05.09.1995, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 5. september 1995
IPsnietm
5
Ingvar Gíslason:
Ofgum verbur að linna í
samskiptum nágrannaþjóba
Er til nokkurs að láta sér
blöskra?
Ég spyr þessarar spurningar að
marggefnu tilefni.
Mér er býsna vel ljóst, aö
hneykslun mín, ef ég er einn
um hana, er gagnslítil, þótt ég
standi mig að því enn einu
sinni að ráða ekki við þá tilfinn-
ingu að láta mér ofbjóða for-
dómar Guðmundar J. Guð-
mundssonar gagnvart Norð-
mönnum (sjá Tímann 29. ág.).
Guðmundur er svo sannfaerður
af hleypidómum sínum, að
hann endurtekur æ ofan í æ
(einkum á síbum Tímans) þá yf-
irlýsingu að Norðmenn séu
skæðustu óvildarmenn íslend-
inga, enda hafi hann „skömm"
á þeim, skömm á norsku þjóð-
inni eins og hún leggur sig, ef
marka má fyrirvaralaus stóryrði
hans margendurtekin. Og hér á
í hlut einn af áhrifamönnum ís-
lensku þjóðarinnar.
Fyrir rúmu ári (30.6. '94)
hafði Guömundur uppi ámóta
orðbragð í Tímanum. Ég gerði
þá tilraun, án sýnilegs árangurs,
til að andæfa öfgum hans í
grein í blaðinu 7. júlí sama árs. í
fyrsta lagi andmælti ég þeirri
ímyndun hans að kenna mætti
Norðmönnum um hrun skipa-
smíðaiðnaöarins á íslandi. Auk
þess væri það bábilja að tala um
að Norðmenn hefðu „ýtt" okk-
ur út af saltfiskmarkaði í Brasil-
íu, jafnvel Kúbu, sem er auðvit-
að hreinn misskilningur. Ekki
íslenska leikhúsið: f DJÚPI DAGANNA eftir
Maxim Gorki. Þý&ing og ablögun: Magnús
Þór Jónsson — Megas. Leikgerö: Egill Ingi-
bergsson og Þórarinn Eyfjörb. Leikmynd:
Þorvaldur Böbvar Jónsson. Búningar:
Linda Björg Árnadóttir. Leikstjórn: Þórar-
inn Eyfjörb. Frumsýnt í Lindarbae 1. sept-
ember.
Það leikverk, sem íslenska leikhúsið
setur á svið í Lindarbæ, er kennt viö
rússneska meistarann Gorki. Það
var upphaflega sýnt 1902 og hefur
víða farið, — var sett á svið í Þjóö-
leikhúsinu fyrir allmörgum árum
og hét þar Náttbólið. Þetta var
áhrifarík sýning á sinni tíð. Ekki get
ég ímyndað mér að það verk, sem
nú er í Lindarbæ, eigi margt sameig-
inlegt með sýningu Þjóöleikhússins
— nema höfundarnafnið auðvitað.
Sígilt umræðuefni í hópi leik-
hússmanna er það hversu „langt
megi ganga" í að breyta klassískum
leikverkum í meðförum. V-ið því er
að sjálfsögðu ekki til neitt einhlítt
svar. Hér veltur á smekkvísi og stíl-
kennd leikstjóra eða leikgerðarhöf-
undar, hvaða merkingu sem við
leggjum annars nákvæmlega í það
orð. Saman verður að fara dirfska og
hugkvæmni — og svo virðing fyrir
verkinu og traust á innviðum þess.
í djúpi daganna, svo við notum
nafn Lindarbæjarsýningarinnar,
fjallar um fólk á botni heimsins, ör-
eiga sem allri von eru sviptir, botn-
fall þess snauða samfélags Rúss-
lands sem kommúnistar náðu und-
ir sig aðeins fimmtán árum eftir að
Gorki samdi verkið. Nú lifir skáld-
verk ekki vegna sögulegrar skírskot-
unar, heldur sammannlegs gildis,
persónulýsinganna, þeirrar mann-
úðarkenndar sem það er ljómað
VETTVANCUR
„Norðmenn hafa gildar
ástœður til að telja að-
farir íslenskrar togaraút-
gerðar í Barentshafi að-
finnsluverðar, ekki síst
íbúar Norður-Noregs,
fólkið sem lifir við svip-
uð skilyrði og íslending-
ar og síst mildari kjör
fyrir náttúrufar og veður,
enda flestir búsettir sýnu
norðar á hnettinum."
eru þab annað en látalæti, þegar
menn (þ.á m. Guðmundur J.)
þykjast ekki sjá nein rök fyrir
andstöbu Norðmanna gegn
hömlulausri veiði íslenska tog-
araflotans í Barentshafi. Hvílík
uppgerð! Og síðan bætist þaö
við að íslenskir útgeröarmenn
hafa lappað upp á aflóga togara
annarra þjóða og sent á veiðar
þar undir hentifána.
Norsk vibhorf
í augum fólks í Norður-Noregi
er Barentshafið; að hluta móti
Rússum, norskt innhaf, sem
Finnmerkur- og Tromsbúar hafa
nytjað um aldir, e.t.v. frá
ómunatíö. í augum þess er
LEIKLIST
GUNNAR STEFÁNSSON
upp af. Þess vegna er það „fært til
nútímans", hver ný sýning er slík
tilfærsla. Engu að síður finnst mér
allt of langt gengið í þýðingu og að-
lögun Megasar. Að færa Gorki í
búning slangurmáls nútímans með
öllum þeim enskuslettum og götuj-
argoni sem hér er fram borið, sýnir
vantraust á verkinu; það lifir án
slíkra tilfæringa, í vönduðu og til-
geröarlausu nútímamáli eins og
mig minnir að væri á Náttbólinu.
Það má vel vera að sumum finnist
svona lagað sniðugt, en í mínum
augum er það lágkúra. Og svo er allt
í einu fariö að syngja ljóö eftir Dav-
íð, lag og texta Birgis Marinóssonar,
og svo eftir Megas sjálfan, með til-
heyrandi látæði. Einhverjar sam-
tímaskírskotanir eru líka í textan-
um, eins og þegar segir hér á einum
stað um söng sem þykir ófagur að
þetta sé eins og Hrafn að klæmast á
Kaldalóns!
Af nútímavæðingu textans leiðir
ýmsan afkárabrag í sýningunni
sjálfri, til dæmis í búningum sem
eru ósamstæðir og stíllausir, — ein
kvenpersónan er látin klæðast ein-
hvers konar rauðleitu ullarreifi.
Sviðsmyndin er ólánleg og aö sumu
leyti er það sök sviðsins; til að
mynda sér áhorfandinn varla neitt
af stúlkunni Önnu sem er að veslast
upp, yfirgefin í eymd sinni. Látum
vera þótt horfiö sé í svona uppsetn-
ingu frá rússneskum öreigum fyrri
„veiðireynsla" íslendinga engin
í Barentshafi og sögulegur réttur
að sama skapi: Enginn! Ekki sé
ég neina ástæbu til að lá al-
menningi í þessum norður-
byggðum Noregs slíka afstöðu.
Þetta er þjóöleg afstaða, alþýö-
leg í sönnum skilningi þess
orös.
Þá er þess að minnast að
Norðmenn og Rússar hafa um
árabil haldið uppi fastmótuðum
veiðitakmörkunum til verndar
þorskstofninum í Barentshafi.
Þessa verndarstefnu virða flestar
fiskveiöiþjóðir í verki. Norð-
mönnum er þetta stórmál, jafn-
vel framar Rússum. Engan þarf
að undra, þótt norsk stjórnvöld
taki því illa þegar íslendingar
láta sem þessar veibitakmarkan-
ir komi sér ekki við. Þaðan af
síður er þab undrunarefni ab al-
þýða manna í Norður-Noregi
líti á það með vanþóknun, þeg-
ar íslenskir útgeröarmenn senda
togaraflota sinn á þessar veiði-
slóðir, veiða þar hömlulaust
með botnvörpu og ekki síður
með flottrolli, skirrast auðvitað
ekki við að drepa smáþorskinn,
ef svo ber undir. Þetta gerist
meðan norskir fiskimenn lúta
ströngum takmörkunum á
veiði.
Hvað sem líbur þörf íslensks
þjóðarbús fyrir aukinn afla úr
sjó og hvað sem það kann að
varba rekstur alltof stórs togara-
flota, sem ofnýtti heimaslóðir
jafnört og þær stækkuðu í 30 ára
aldar, en ég hefði talið affarasælast
að gefa verkinu einhvers konar
„tímalausan" ytri búning og leggja
þeim mun meiri áherslu á sálfræöi
persónulýsinganna. Því það er auð-
vitaö hún sem grípur hugi manna,
enn í dag sem forðum í Moskvu.
Leikritið gerist í leiguhjalli þar
sem athvarf eiga umrenningar,
glæpamenn, drykkjusjúklingar,
vændiskonur og hvers konar skip-
brotslýður. Húsráðendur, Vasalía
og Kostílov, eru hið versta hyski, og
leigjendur allir vonlausir í eymd
sinni og niðurlægingu. En inn í
þetta víti kemur förumaðurinn
Lúka, sem er Kristgervingur, gædd-
ur brennandi samúð með mann-
eskjunum. Hann kveikir vonar-
neista í brjósti fólksins og það eygir
leið út úr svartnættinu. Hins vegar
er þetta raunsæisverk og boðar eng-
ar auðveldar lausnir, þeir sem ætla
að slíta sig lausa farast. En svo lengi
sem menn trúa að Guð sé til er
hann til, svo lengi sem menn trúa
að land réttlætisins sé til geta þeir
lifað. Bregðist sú trú, er ekki hægt
að lifa. Þessi er boðskapur Lúka,
sem verður að teljast málsvari höf-
undarins, og hann staðfestist í verk-
inu. Lúka hverfur af vettvangi, en
hann skilur eftir frækom sem
kannski munu bera ávöxt síðar.
Stíll sýningarinnar er natúralísk-
ur af hendi leikstjóra, hrár í anda
„leikgerðar", en nokkuð skortir yfir-
leitt á dýpt persónulýsinganna. Það
vantar einhvern skapandi neista í
þetta frá hendi leikstjóra. — Einstök
hlutverk eru þó þokkalega af hendi
leyst. Af leigjendunum er Vasa Pé-
landhelgisstríöi við stórveldi
Evrópu, og hvort sem íslenskir
útgerðarmenn eru þess háttar
lögmálsþrælar í alþjóðarétti, að
fyrir þeim er „allt leyft sem ekki
er bannað", þá réttlætir ekkert
af þessu þann siðferðisbrest, að
þykjast ekki sjá rökin fyrir því
að Norðmönnum mislíki
smuguveiðar íslendinga í Bar-
entshafi.
Norðmenn hafa gildar ástæð-
ur til að telja aðfarir íslenskrar
togaraútgerðar í Barentshafi að-
finnsluverðar, ekki síst íbúar
Norður-Noregs, fólkið sem lifir
við svipuð skilyrði og íslending-
ar og síst mildari kjör fyrir nátt-
úrufar og veður, enda flestir bú-
settir sýnu norðar á hnettinum.
i
Naubsyn samninga
En sé betur að gætt, hafa Norð-
menn sýnt samningsvilja gagn-
vart íslendingum, jafnvel þeir
sem nyrst búa og eru í nánastri
snertingu við veiðiskap íslend-
inga á verndarsvæbi norska ver-
tíðarfisksins. Viðtöl norskra
stjórnvalda vib ESB um síldveiði
breyta engu í því efni. Nú er tími
. til kominn að íslensk stjórnvöld
láti á reyna um þennan samn-
ingsvilja. Þá verða menn að vera
svo raunsæir að láta sér skiljast að
samningsvilji Norömanna getur
ekki náð til þess ab samib veröi á
grundvelli ýtrasta sjálfdæmis út-
hafsveiðistjórnar Landssambands
íslenskra útvegsmanna, heldur
samkomulags, sem hlutaðeigandi
stjórnvöld komast að með vib-
ræbum sem hæfa góöum sam-
skiptum nágrannaþjóða. íslensk
stjórnvöld eiga ab koma í veg fyr-
ir það að öfgamenn séu að „balk-
anisera" samskipti við nágranna
okkar með verstu tegund af þjób-
rembu.
Sú skylda hvílir á íslenskum
ráðamönnum, hagsmunasamtök-
um sem stjórnvöldum, ab hafa
forgöngu um gerö sáttmála milli
ríkja og sjálfstjórnarlanda á norð-
urslóðum um nýtingu auölinda
hafsins og virkt stjórnkerfi á því
sviði. íslenskir hófsemdarmenn í
þrætum við frændþjóðir treysta
utanríkisráðherra til farsællar for-
göngu í málinu.
Höfundur er fyrrv. ritstjóri Tímans.
Pólyester og rennilás, nútímavœbing án
pel í sjónarmiöju, hann lék Bene-
dikt Erlingsson af þrótti, en leikstíll-
inn minnir ennþá fullmikið á
Galdra-Loft hans. Þá var góð per-
sónumótun hjá Sigurþór Albert
Heimissyni, sem lék leikarann sem
er búinn að gleyma hlutverkum
sínum vegna ofdrykkju. Harald G.
Haralds er alltof litlaus í burðarhlut-
verki Lúka, gerandans í leiknum.
Aðrir leikendur eru margir eins og
út úr öðru hlutverki sem maður
hefur séð þá í, þaö á við um Valgeir
Skagfjörð (Búbnov). Bryndís Petra
Bragadóttir var varla nógu útsmog-
in í illfyglinu Vasalíu. Kjartan Bjarg-
mundsson bjó til skemmtilega fíg-
úru úr útlendingnum sem kallaður
er prins, en Kostílov Þrastar Guð-
bjartssonar er sams konar leiðinda-
fígúra og Þröstur hefur veriö aö
leika síðustu ár.
Harpa Arnardóttir fer næmlega
með hlutverk Natösju, hinnar
hrjáðu yngri systur eitumöðrunnar,
hinnar ótryggu konu húsráðanda.
Ónefndir eru Kjartan Guðjónsson
(Klessj), Jón St. Kristjánsson (Me-
listsköpunar.
dvedev), Sigrún Sól Ólafsdóttir
(Ljóska), Margrét Pétursdóttir
(Kvassnja), Katrín Þorkelsdóttir
(hin deyjandi Anna). Einnig Ólafur
Guðmundsson (Zob), Hinrik Ólafs-
son (Baróninn), Steinunn Ólafs-
dóttir (Nasta) og Þorsteinn Bach-
mann (Satín). Þann síðastnefnda
minnist ég ekki að hafa séð áöur, en
hlutverk hans verður allstórt undir
lokin.
Rússneskir meistarar hafa verið
tíðir á fjölum leikhúsa borgarinnar
upp á síðkastið og er þab vel. Þær
sýningar hafa verið misjafnlega
góðar, sumar býsna frjálslegar og
nútímalegar, en allar stílhreinni en
þessi. Sú leið, sem hér er farin, sýn-
ist mér misráðin og ekki til eftir-
breytni. Þaö er eins og nútímavæð-
ing Megasar hafi átt ab koma í stað-
inn fyrir raunverulega nýsköpun
leikhússins, djúpa og persónulega
túlkun. En hún dugar ekki til að
gera nákomið áhorfandanum hib
hrjáða mannlíf sem hér er leitt
fram, hvorki svartnætti þess né
vonarglætu, — því miður. ■
Gorki í búningi Megasar