Tíminn - 05.09.1995, Blaðsíða 10

10

Þriöjudagur 5. september 1995
Karin Poulsen:
Afturför í mannrétt-
indum kvenna?
2. Sérstök atriði.
• Þaö er mjög til bóta, að í drög
um að lokaskjalinu er að
finna sérstakan kafla um
stúlkubörn, þar sem kjör
þeirra munu skipta sköpum
fyrir stöðu konunnar í fram-
tíöinni. Hins vegar þyrfti að
koma í lokaskjalið ákvæði
um barnið sem einstakling
meö eigin réttindi, eins og á-
hersla er lögð á í Barnasátt-
mála Sameinuðu þjóðanna. í
honum er viðurkenndur rétt-
ur barnsins til að eiga þátt í á-
kvörðunum sem varða eigin
hag.
• Drögin að lokaskjalinu eru að
því Ieyti frábrugðin alþjóð-
legum mannréttindasam-
þykktum, að þau taka ekki til
allra efnahagslegra, félags-
legra og menningarlegra rétt-
inda, heldur aðeins sumra
þeirra. Það er mikilvægt ab
lokaskjalið viöurkenni inn-
byrðis tengsi allra þessara
réttinda.
• Aðgangur kvenna að getnað-
arvörnum og fóstureyðing-
um hefur verið mikið deilu-
efni í undirbúningi fyrir Pek-
ingráöstefnuna. Þar endur-
tekur sig sagan frá Fólks-
fjöldaráðstefnu SÞ í Kairó.
Aðgangur kvenna að upplýs-
ingum um þessi atriði, sem
og að getnaðarvörnum og
fóstureyðingum, er grund-
vallarforsenda þess að rétti
kvenna til heilsugæslu sé
sýnd tilhlýöileg viröing;
lokaskjalinu ber að stuðla að
því að þessi réttur fái aukið
vægi.
• í drögunum ab lokaskjalinu
er lögð á jákvæðan hátt á-
Ennþá hefur Strandapósturinn,
ársrit Átthagafélags Strandamanna
í Reykjavík, kvatt dyra. Mér skilst
að hann hafi nú komið út í 28 ár
og verða þó engin ellimörk á hon-
um séð, nema síður sé. Sem áður er
efnið að mestu einskorðað við
Strandasýslu og Strandamenn og
er ekki lakara fyrir það.
Að venju er greint frá starfsemi
Átthagafélagsins á næstliðnu ári,
en formaöur þess er Guðrún Stein-
grímsdóttir. Matthildur Sverris-
dóttir segir frá starfi kórs Átthaga-
félagsins, en á sl. ári kom út geisla-
plata með söng kórsins. Stefán
Gíslason, sveitarstjóri á Hólmavík,
heldur uppteknum hætti með að
segja „fréttir að heiman" árið 1994.
Greinir hann þar frá árferði, at-
vinnulífi til lands og sjávar, menn-
ingar- og skólamálum, íþróttalífi,
íbúatölu, framkvæmdum við vega-
gerö og byggingar, sveitarstjórnar-
málum o.fl
Ritiö hefst annars á hugljúfu
ljóði Böðvars Guölaugssonar,
„Hugsab heim". Aðrir, sem eiga
þarna vísur og ljóð, eru Jóhannes
Jónsson frá Asparvík, „Vorvísur";
Eyjólfur V ígeirsson, Krossanesi,
„Borðsálm á þorrablóti 1993", og
Björn Björ on á Klúku (f. 1809),
„Vísur".
Þórir Da Jsson frá Borgum rek-
ur þær up ýsingar, sem Jarðabók
VETTVANGUR
SEINNI HLUTI
„Sameinuðu þjóðimar
búa að margra ára hefð í
mannréttindafræðslu og
á Heimsþingi SÞ um
mannréttindi í Vín var
lögð sérstök áhersla á
mikilvœgi hennar. Pek-
ingskjalið œtti að leggja
áherslu á nauðsyn
kynjaumrœðunnar í
slíkri frœðslu, sem œtti
að vera í námsskrá allra
skóla."
hersla á aukið tillit til heilsu
kvenna á öllum aldursskeið-
um. Þannig eru heilbrigðis-
vandamál ungra kvenna og
aldraðra sérstaklega að-
greind. Hinsvegar er ekki
minnst á konur sem tilheyra
öðrum hópum er eiga undir
högg að sækja. Er ekki vikið
að heilbrigðisvanda kvenna
meðal innflytjenda éða
flóttafólks né kvenna sem
eru heimilislausar í eigin
heimalandi. Það ætti að veita
þeim sérstaka athygli, sem
gæti stuðlað að því að margs-
konar mismunun gagnvart
konum yrði sýnilegri.
• Enda þótt í drögunum að
lokaskjalinu séu fjölmörg
ákvæði um réttinn til mennt-
Árna Magnússonar og Páls Vídalíns
hefur að geyma „um fólksfjölda,
býli og bústofn í Strandasýslu í
upphafi 18. aldar". Stórfróðleg
grein. — Eiríkur Guðmundsson á
Dröngum skráði helstu atburði
æskuáranna á heimili sínu og ná-
grannabæjunum. Birtir eru tveir
þættir úr þessum endurminning-
um, annar frá 1904, „Skerðu dýpra,
bróðir", og hinn frá 1911, „Hvar er
bærinn okkar?". — Haraldur Stígs-
son frá Horni leggur PóStinum til
tvær greinar. Nefnist önnur þeirra
„Maðurinn með hvíta trefilinn" og
segir þar frá furðufuglinum Grími
Finnbogasyni (Eggja-Grími), en í
hinni, „Huldumanninum", er
greint frá Guðjóni Magnússyni,
sem í æsku var mikill efnismaður,
en breyttist síðar „úr efnilegum,
ungum fullhuga í sálsjúkan einfara
á tiltölulega skömmum tíma".
Guðmundur P. Valgeirsson í Bæ
er þarna á ferö, einnig meö tvær
frásagnir. Nefnist önnur „Löng
kaupstaðarferð". Bar hana að með
þeim hætti, að Þorstein Þorleifs-
son, bónda og smiö í Kjörvogi,
vantaði þjöl og tók Pétur nokkur
Guðmundsson aö sér að útvega
hana. í því skyni labbaði hann
fyrst frá Kjörvogi til Skagastrandar.
Þar fékkst engin þjölin. Hélt hann
þá heimleiöis, en svo áfram til ísa-
fjarðar þar sem hann fékk þjölina
unar, vantar skilgreiningu á
því í hverju hún skuli fólgin.
Til dæmis ætti að leggja á-
herslu á aukna menntun
kennara og mannréttinda-
fræðslu til þess að draga úr
kynjamisrétti. Sameinuðu
þjóöirnar búa að margra ára
hefð í mannréttindafræðslu
og á Heimsþingi SÞ um
mannréttindi í Vín var lögð
sérstök áhersla á mikilvægi
hennar. Pekingskjalið ætti ab
leggja áherslu á nauðsyn
kynjaumræöunnar í slíkri
fræbslu, sem ætti að vera í
námsskrá allra skóla.
• Virðing fyrir stjórnmálarétt-
indum kvenna er nauðsynleg
til þess að raunverulegt lýð-
ræði komist í framkvæmd og
haldbær þróun eigi sér stað. I
drögunum að lokaskjalinu er
ekki sagt hvernig stjórnmála-
réttindum kvenna skuli hátt-
að og gætt. Þessi atriði þurfa
nánari útfærslu við.
• í lokaskjalinu þarf með miklu
ákveðnara orðalagi að leggja
áherslu á þau slæmu áhrif,
sem vopnuð átök hafa á líf
kvenna og hversu marg-
breytilegar þarfir kvenna fyr-
ir vernd eru vegna breyttra
aðferða í stríösrekstri. Enn-
fremur þarf í lokaskjalinu að
benda á, ab konur geta ýmist
verið fórnarlömb sem ó-
breyttir borgarar eöa her-
menn og ab vopnuð átök
geta þannig snert þær á
margvíslegan hátt. Alþjób-
legar samþykktir þurfa í
framtíðinni að vernda konur
í vopnubum átökum í þess-
um margvíslegu hlutverkum.
• Á 11. norrænu mannréttinda-
TIMARIT
MAGNÚS H. GÍSLASON
og færði Þorsteini. Er talið að þessi
einstæða kaupstaðarferð hafi tekiö
8 vikur. Hin grein Guðmundar
nefnist „Bæn þín er heyrð", en þar
segir frá merkilegum draumi Þuríð-
ar Eiríksdóttur frá Finnbogastöð-
um.
Böövar Guðlaugsson ritar
„Nokkur orð um bændarímu", en
hún birtist í 19. árg. Strandapósts-
ins. Þá á Böðvar þarna einnig
greinina „Mér hefur hlýnað mest á
því ...", en þar rifjar hann upp
ljóöabókaeign á bernskuheimili
sínu, Kolbeinsá, og inn í frásögn-
ina fléttar hann ferskeytlum, flest-
um frumsömdum. — Siguröur H.
Þorsteinsson segir frá Sunndals-
Helgu, niðursetningi sem varð úti
og er talin hafa verið á ferli eftir
andlátið.
Vilmundur Hansen tók Axel
Thorarensen á Gjögri tali sumarið
1992, en Axel lést tæpu ári seinna,
á 87. aldursári. Þetta spjall þeirra
félaga birtist nú í Strandapóstinum
og um það skal það eitt sagt, að það
er hreinasta gersemi.
Þann 18. júlí 1993 var haldin
guðsþjónusta í bænhúsinu í Furu-
firði, en hann mun hafa farið í eyði
ráðstefnunni var athyglinni
beint ab konum sem sækja
um hæli sem pólitískir flótta-
menn. Á Pekingráðstefnunni
þarf að leggja áherslu á að
hugtakið „flóttamaöur" verði
útvíkkað þannig, að þab geti
einnig tekið til kvenna, sem
hafa verið ofsóttar vegna
kynferðis þeirra. Ofsóknir
vegna kynferöis ættu að vera
sambærilegar ofsóknum
vegna stjórnmálaafstöbu,
þ.e. ab yrðu ofsóknir á
grundvelli kynferðis stofn-
anabundnar eða lögleiddar
gætu konur einungis leitab
öryggis sem flóttamenn utan
síns heimalands.
3. Framkvæmd.
• í lokaskjali Pekingráðstefn-
unnar þarf að hvetja til þess
að þær stofnanir SÞ, sem hafa
eftirlit með framkvæmd
mannréttinda, auki samhæf-
ingu sín á milli og samvinnu
við eftirlit meb mannréttind-
um 1950. Guðmundur G. Jónsson
í Munabarnesi tók aö sér að flytja
messufólk norður í Furufjörð, þar á
meðal þrjá presta. í Póstinum
greinir Guðmundur frá þessu
feröalagi og athöfninni í Furufirði.
Hersilía Þórðardóttir í Hvítárhlíð
rifjar upp „Minningabrot úr Bitru"
og birt er ávarp, sem Ólöf Ragn-
heiður Jónsdóttir flutti á ættarmóti
niðja Kolfinnu Jónsdóttur og Guð-
jóns Jónssonar, sem haldið var að
Brautarholti á Skeiðum 29. júní
1991. — Grasleysissumarið 1918
reyndu nokkrir bændur í Miðdaln-
um fyrir sér með heyskap á svo-
nefndum Gestsstaöa-Norðdal. En
ekki verða allar ferðir til fjár og seg-
. ir Gísli Jónatansson í Naustavík frá
því.
í gamla daga og e.t.v. enn iðk-
uðu krakkar á Hólmavík mikið leik,
sem nefndur var „slábolti". „Þessi
leikur skólakrakkanna á Hólmavík
hefur alla tíð veriö mér í minni,"
segir Sigurgeir Magnússon og
„minnist þess ekki, að annar leikur
hafi verið stundaður á þessum
tíma, enda var þetta íþrótt íþrótt-
anna í þann tíð".
Lestina reka svo nokkrar munn-
mælasögur, sem Halldór Jónsson í
Miðdalsgröf (1871-1912) safnaði.
Myndir eru margar í þessum
eigulega Pósti.
um kvenna og stúlkubarna,
þar sem mannréttindi
kvenna eru gegnumgangandi
þáttur í þeim málefnum sem
allar þessar stofnanir SÞ bera
ábyrgð á.
• Sérstaklega þarf að hvetja rík-
isstjórnir Norðurlanda til að
beita sér fyrir því að samdar
verði og samþykktar nýjar
valfrjálsar bókanir um með-
ferð kærumála og auka þar
meb möguleika fólks, eink-
um kvenna, til að fá réttláta
meðferð mannréttindabrota.
Á 11. norrænu mann-
réttindaráðstefnunni var lagt
til að drög, sem gerð hafa
verið að valfrjálsri bókun við
Samning. Sameinuðu þjóð-
anna um afnám allrar mis-
mununar gagnvart konum,
verði opinbert SÞ-skjal og að
þau verði samþykkt eins
fljótt og unnt er.
Ráðstefnur á borð við Pek-
ingráðstefnuna eru ekki tak-
mark í sjálfu sér, heldur, í þessu
tilfelli, mikilvægt framlag til
þess að þróa alþjóðlega
stefnumið í málefnum jafnrétt-
is, þróunar og friðar þar sem
konur eru í lykilhlutverki. Þess
vegna er mikilvægt að Pek-
ingráðstefnan lendi ekki á sömu
braut og fyrri ráðstefnur. Með
því að fallast á sérákvæði og til-
vísanir til fullveldis þjóða hætt-
um við á að aftur verði horfið til
fyrstu ára kalda stríðsins, þegar
fullveldi þjóða og sú stefna ab
ekki skyldi blanda sér í innan-
ríkismál ríkja komu í veg fyrir
eflingu mannréttinda. Astand
mannréttindamála gæti því átt
eftir að færast í átt til þess sem
var fýrir 1948, þegar ríki Sam-
einuðu þjóðanna samþykktu
Mannréttindayfirlýsinguna sem
viðbrögö við seinni heimsstyrj-
öldinni og hryllingi nasismans.
Sú vinna, sem hin svonefndu
óopinberu (Non-Governmental
Organizations, NGO — Þýð.)
samtök og stofnanir, hafa lagt
fram til eflingar mannréttind-
um kvenna, jafnt í grasrótar-
starfi sem og á ráðstefnum SÞ, er
uppörvandi þegar litið er til
annars alvarlegs ástands heims-
mála. Spurningin er bara hvort
þessi sjálfstæðu félagasamtök
eru fær um aö hafa þau áhrif
sem þarf til ab hamla gegn
þeirri þróun sem grefur undan
mannréttindunum. Pekingráð-
stefnan verður mikilvægur próf-
steinn á styrkleika þeirra. í
fyrstu umferð á að ljúka gerð
þess þriðjungs textans sem enn
er ófrágenginn, og verður að
vona að bæði verði hlustað á
þær tillögur, sem koma fram í
skýrslunni frá 11. Norrænu
mannréttindaráðstefnunni, og
þeim fylgt. Sjálfstæð félagasam-
tök á Norðurlöndunum hafa
mjög mikilvægu hlutverki ab
gegna við að hafa áhrif í þessa
átt. Takist það eþki, sitja þjóðir
heims uppi með afar veikburða
framkvæmdaáætlun til að
byggja á mannréttindi karla og
kvenna á 21. öldinni.
Aths:
1. Fastafulltrúi íslands hjá Samein-
uðu þjóðunum, Gunnar Pálsson
sendiherra, afhenti undirbúnings-
nefnd Pekingráðstefnunnar loka-
skjal 11. Norrænu mannréttinda-
ráðstefnunnar. Þaö var síðan lagt
fram á síöasta undirbúningsfundi
Pekingráðstefnunnar, sem hófst í
New York 1. ágúst.
2. Millifyrirsagnir eru þýöanda.
3. Karin Poulsen er mannfræðing-
ur og starfar viö rannsóknir hjá
Dönsku mannréttindaskrifstof-
unni, Det Danske Center for
Menneskerettigheder, í Kaup-
mannahöfn. Hún sat 11. Norrænu
mannréttindaráðstefnuna, sem
haldin var á Hvalfjaröarströnd
dagana 1.-3. júní sl. ■
Strandapósturinn kvebur dyra