Tíminn - 18.11.1995, Blaðsíða 4

4
Laugardagur 18. nóvember 1995
Htwf&m
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Gubmundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánabaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Dagar íslenskrar tungu
Átak til stuðnings íslenskri tungu er farið í gang að
tilhlutan menntamálaráðherra og ríkisstjórnar, og
ekki í fyrsta sinn. Ráðherrar hafa áður efnt til svip-
aðra átaka og móðurmálið yfirleitt staðið þau af
sér. Að þessu sinni er gert ráö fyrir að átakið verði
varanlegt, því það er kennt við listaskáldið góða og
verður fæðingardagur Jónasar Hallgrímssonar eft-
irleiöis talinn Dagur íslenskrar tungu og minnst
með sérstökum hætti 16. nóvember ár hvert.
Það er vel til fallið að kenna dag tungunnar við
Jónas, þótt vissulega komi vel til álita að halda
merki Fjöinismanna allra á lofti til að minna á
þann helgidóm sem tungan er og þjóðinni er skylt
að varðveita. Og seint mun Rasmusi Kristjáni Rask
fullþakkaður sá þáttur sem hann átti í að endur-
vekja virðingu fyrir íslensku máli og endurreisn
þess og íslenskrar menningar yfirleitt. Gerðu
stjórnvöld vel í því að reisa þeim ágæta Dana þann
minnisvarða sem hann á skilið, og er hér ekki átt
við hégómlega styttu eða neitt því um líkt.
Hvað sem því líður, þá eru Jónas og hljómfögur
tungan svo samtvinnuð í huga þjóðarinnar að dag-
ur Jónasar og dagur íslenskrar tungu fer vel saman
og ætti að glæða áhuga á málfari og viðhaldi móð-
urmálsins um ókomna tíð.
En hvað sem átökum líður, þá eru allir dagar árs- '
ins dagar íslensks máls. Öllum ætti að vera skylt að
kappkosta að fara vel með tungumálið, ekki síst
kennurum og fjölmiðlafólki og öllum þeim sem
hafa einhvern boðskap að færa.
Hér vill oft verða misbrestur á aö tungan sé not-
uð af þeirri kunnáttu og virðingu sem henni ber.
Menntamálaráðherra má benda á margs konar
málfarsklúður, sem daglega er dælt út úr þeim fjöl-
miðlum sem undir hann heyra. Óþarft er að tína
til dæmi, svo mjög sem málfarið sker oft í eyru,
„áheyrendalega séð".
Málfar stjórnmálamanna og embættismanna,
sem senda frá sér skýrslur og greinargerðir, er oft á
tíðum ekki aðeins klúðurslegt, heldur með öllu
óskiljanlegt flestum þeim, sem ekki hafa lært
svona mállýskur sérstaklega. Mikið gæti allt það
fólk, sem hér um ræðir, lært af Jónasi, sem kunni
að orða hugsun sína á einföldu og tæru máli sem
allir skilja.
Vel má tileinka starfsfólki stjórnardeilda og höf-
undum frumvarpa og búvörusamninga og öðru
skýrslugerðarfólki fyrsta Dag íslenskrar tungu.
En ef hugur fylgir máli og að vernda og styrkja
beri tunguna af heilum hug, þá er mikilsverðast að
foreldrar og þeir, sem hafa áhrif á málfar barna
fyrstu æviárin þegar málkennd þeirra er að byrja að
þroskast, kunni íslensku og tali hana svo til eftir-
breytnisé.
Pempíulegt barnamál og ýmis fíflskapur, sem
hafður er fyrir ungum börnum í alltumlykjandi
fjölmiðlum, er síst til þess fallinn að stuðla að
vandaðri málnotkun síðar á ævinni.
Ef vel á að vera, á að gera alla daga að degi ís-
lenskrar tungu.

Birgir Guömundsson:
Sjónvarpsballið
komið á fullt
Þá er enn einn kaflinn hafinn í
hinni íslensku fjölmiðlabyltingu,
en sjónvarpstööin Sýn hóf útsend-
ingar í vikunni. Páll Magnússon
sjónvarpsstjóri hefur lofaö karl-
mannlegri dagskrá meö hörku og
hetjum af gamla skólanum. Engir
linir karlar með félagsleg vanda-
mál. Víst er að byrjunin er í þessum
anda, morömyndir og þáttur meb
Inspector Morse frá því aö hann var
ungur og töff, en ekki gamall og
geövondur eins og hann er hjá Rík-
issjónvarpinu.
Og þetta er dagskrárefnið, segir
Páll sjónvarpsstjóri, sem þjóöina
vantaöi og á þessu sviöi liggja því
sóknarfærin fyrir nýja stöö. Eflaust
er þetta rétt hjá sjónvarpsstjóran-
um og ekki ab marka þó fávísir
menn, eins og sá sem þetta ritar,
sjái ekki eðlismuninn á þessu efni
og því sem þegar er í boði á stööv-
unum sem fyrir eru. Og þeir, sem
eru aö undirbúa opnunina á Stöö 3,
ætla aö bjóöa mönnum upp á enn
meira af sjónvarpsefni á mörgum
rásum og eiga eflaust eftir aö út-
skýra fyrir okkur að þeirra efni hafi
einmitt veriö þaö sem þjóbina
vantaði.
Vídeó-stöðvar
Nýju sjónvarpsstöbvarnar munu
ekki hafa í hyggju ab ástunda inn-
lenda dagskrárgerö af neinu tagi.
Allur kraftur þeirra mun því fara í
aö kaupa inn efni erlendis frá og
þaö mikiö af efni. Þetta veröa því
eins konar vídeó-stöðvar, sem
keppa sín í milli um að kaupa rétt-
inn aö besta efninu, og hinn menn-
ingarlegi metnaöur verður (von-
andi) sá aö ráða til sín góða þýð-
endur. Samkeppni þeirra verður því
ekki ósvipuð samkeppni einstak-
linganna, sem slást um að ná al-
mennilegum myndum á vídeóleig-
unni á næsta horni. Flestir þekkja
hvernig þaö er aö vera búinn ab
ákveða aö leigja spólu og vera kom-
inn út á leigu, þegar í ljós kemur að
ekkert bitastætt er í boði. Þá taka
menn yfirleitt bara eitthvað sem. er
inni. Þeir eru jú búnir að ákveða aö
horfa á vídeó. Oftast endar þetta
síðan með því að menn verða pir-
raðir á að hafa eytt tímanum í að
horfa á einhverja bölvaða vitleysu.
Yfirgnæfandi líkur eru á ab þetta
verði eins með vídeóstöbvarnar.
Innan um verður ein og ein ágætis-
mynd eða -þáttur, en að stofni til
verður efnið hefbbundið, heldur
ómerkilegt og ódýrt annars flokks
afþreyingarefni, svipað og verið er
að sýna víða um heim á miðlungs
kapalstöðvum. Sumir segja raunar
aö erlenda efnið á þessum nýju
stöðvum geti ekki orðið lélegra en
erlenda efnið, sem gömlu stöðvárn-
ar eru ab bjóða upp á, og er sjálfsagt
nokkuð til í því. Sú viðbót sjón-
varpsefnis sem þjóbin, einkum höf-
ubborgarbúar, stendur frammi fyr-
ir, er því fyrst og fremst aukning á
magni svipaðs afþreyingarefnis og
menn hafa haft aðgang aö. Það
munu ekki bætast við neinar nýjar
víddir, tegundir eða gæðaflokkar
sjónvarpsefnis, heldur verða marg-
ir, en ekki bara tveir, bismarkmolar
í brjóstsykursskálinni, sem rétt er
að áhorfendum.
Hvað lætur undan?
Þó margir muni fylgjast spenntir
með þessari þróun til að byrja með,
er óvíst að áhorfendamarkaðurinn
muni til lengdar stækka aö neinu
ráði meb tilkomu nýrra stöðva. Bar-
áttan um áhorf verður því hörö.
Vídeóleigurnar hljóta ab hafa
áhyggjur þessa dagana, því þar
munu áhrif nýju stöðvanna koma
fyrst í ljós.
Að sjálfsögðu hljóta menn aö
fagna þeim skrefum, sem stigin eru
í því að auka á valfrelsi fólks varð-
andi sjónvarpsáhorf, jafnvel þó val-
ið sé á stundum ekkert sérstaklega
merkilegt. Þess vegna er full ástæða
til ab fagna tiikomu nýrra stöðva og
aúkinni samkeppni á ljósvakanum.
En sem menn fagna, er eðlilegt að
þeir séu meðvitabir um að ákveðnar
hættur, jafnvel mjög alvarlegar
hættur, eru fólgnar í harðnandi
samkeppni. Hugsanlega og von-
andi verður til lengdar pláss fyrir
allar þessar sjónvarpsstöðvar. Hitt
er þó líklegra að samkeppnin muni
hafa talsverö áhrif á rekstur þeirra
stöðva, sem eru ab slást. Erfiðust
hlýtur staða Stöbvar 2 að vera, því
hún heldur úti talsverðri innlendri
dagskrárgerb, er með stóra frétta-
stofu, auk þess að keppa við nýju
stöðvarnar um afþreyinguna. Stöð
2 á í rauninni miklu fleira sameig-
inlegt með Ríkissjónvarpinu en
nýju stöðvunum, án þess að njóta
þeirrar fjárhagslegu forgjafar sem
RÚV fær í gegnum skattfé. Rekstrar-
forsendur Stöðvar 2 eru því miklu
líkari því sem er hjá nýju stöbvun-
um. Takist vídeóstöðvunum ab
herja eitthvað að ráði á áskriftarhóp
Stöðvar 2, kemur óhjákvæmilega
upp sú spurning hvernig Stöð 2
bregst við. Hefur hún fréttirnar í
læstri útsendingu? Hættir hún með
fréttir eða dregur úr þeim, til aö
geta keppt við vídeóstöðvarnar?
Breytt rekstrar-
umhverfi
Ekkert af þessu væru í raun ásætt-
anlegir kostir fyrir almenna sjón-
varpsáhorfendur, enda fela þeir all-
ir í sér að landsmenn væru að
skipta út unnu innlendu efni fyrir
erlent afþreyingarefni og mjög
óvíst hlýtur að teljast að menn
sætti sig vib þab. Áhrif nýju stöbv-
anna gætu orðið mikil, ekki vegna
þeirra eigin verðleika fyrst og
fremst, heldur vegna þeirra áhrifa
sem þær kunna að hafa á stöðu
Stöðvar 2 og Ríkissjónvarpsins. Til-
koma þeirra hefur í för meb sér
verulega breytingu á rekstrarum-
hverfi í sjónvarpsgeiranum, og sú
breyting mun næstum því örugg-
lega kalla á endurskoðun á hlut-
verki Ríkisútvarpsins, endurskoðun
sem miðar að því að aubvelda öðr-
um Ijósvakastöðvum en RÚV að
framleiða og halda úti metnaðar-
fullri innlendri dagskrá. Mennta-
málaráðherra hefur þegar gefið til
kynna að hann sé hlynntur því að
ræða breytingar á rekstrarforsend-
um Ríkisútvarpsins, en sérstaklega
hefur hann þó undirstrikað að
stofnunin sjálf verði að endurskoða
stöðu sína. Nýlega skýrslu Ríkisend-
urskoöunar má líka túlka sem vís-
bendingu um að víbar telji menn
ástæðu til að huga ab rekstri RÚV,
vegna Ríkisútvarpsins sjálfs. Nú
bætist við úr annarri átt eðliieg
krafa um breytingar af einhverju
tagi, þegar samkeppnin harðnar
enn og helsti keppinautur RÚV,
Stöb 2, þarf að berjast á tveimur
vígstöðvum, annars vegar við
fréttastofu RÚV og innlenda dag-
skrá og hins vegar við vídeóstöbv-
arnar.
Hvab meb frétta-
stofurnar?
Það, sem hlýtur ab vekja mestan
ugg í þessari þróun, er ef Stöð 2 tel-
ur sig tilneydda að þrengja ab
fréttastofunni. Og ef svo færi, hefði
verið stigið stórt skref aftur á bak.
Ein íslensk sjónvarpsfréttastofa er
einfaldlega of Iítið. Ef nýju stööv-
arnar grafa undan fréttastofu
Stöbvar 2 og Bylgjunnar, yrði slíkt
vissulega kaldhæðni örlaganna
gagnvart Morgunblaðinu. Mogginn
lagðist fyrir örfáum dögum gegn til-
lögum Ríkisendurskobunar í leiðara
um ab sameina fréttastofur útvarps
og sjónvarps, vegna þess að brýn
þörf væri á öllum núverandi ljós-
vakafréttastofum. En Mogginn,
sem eins og kunnugt er er einn að-
alþátttakandinn í Stöð 3, gæti hugs-
anlega lent í því að vinna óbeint
gegn sannfæringu sinni um frétta-
stofur.
En það er auðvitað hreint ekki
víst að Stöð 2 lendi í neinum vand-
ræöum í þessari samkeppni, og því
kannski engin ástæða til að hafa
áhyggjur af fréttastofunni. Þeir á
Stöð 2 gætu meira að segja brugðist
við meb því ab efla fréttastofuna,
hver veit? Hitt er ljóst, ab það verb-
ur ekki miklu lengur undan því vik-
ist aö endurskoða frá grunni al-
mennt umhverfi sjónvarpsrekstrar-
ins og þá einkum hvaöa hlutverk
menn vilja að Ríkisútvarpið gegni.
Til þessa hefur umræban um RÚV
haft tilhneigingu til að verða til-
finningasöm og menn hafa skipt
sér niður í skotgrafir meb eða á
móti Ríkisútvarpinu. Slík umræða
skabar Ríkisútvarpið mest til iengd-
ar og þessu þarf að breyta.