Tíminn - 07.12.1995, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 7. desember 1995
WiflTTWw
5
Þorsteinn Guöjónsson:
Sönnun framlífsins
Hundraö sannanir fyrir
framhaldslífi" hét bók,
sem kunnur þjóbkirkju-
prestur og spíritisti gaf út fyrir
nokkuð mörgum árum. Las ég
hana og ætla, að sú bók hafi gert
mörgum gott á sínum tíma. En
þó hygg ég, ab engin hinna 100
sannana, sem allar voru teknar
eftir erlendum heimildum, taki
fram því máli, sem nú skal á
minnst og vel liggur fyrir til
rannsóknar fyrir hvern sem er,
enn þann dag í dag. Málið er
merkilegast fyrir þá sök, að það
er aðeins í sögulegu sambandi
sem sést, hvert gildi þab hefur
eða getur haft.
Saga þeirra Agnesar og Frib-
riks er samtengd „Sögu Natans
Ketilssonar og Skáld-Rósu", sem
Brynjólfur heimspekingur á
Minna-Núpi skráði á fyrsta ára-
tug þessarar aldar (útg. 1912) og
mun hafa átt einna mestan þátt
í að gera þá sögu landskunna á
fyrri hluta þessarar aldar, þó ab
fjöimargt annað kæmi til. Gísli
Konrábsson sagnfræðingur
mun hafa skrifað Natans-sögu,
en ekki veit ég til að sú bók hafi
prentuð verið. Guðlaugur Guð-
mundsson setti söguna í skáld-
söguform — en með mikilli
virbingu fyrir stabreyndum —
um 1970, og ýmis leikrit hafa
veriö skrifuð og leikin um þetta
mál.
Staðreyndir um glæp hinna á-
kærbu og refsingu þeirra eru ó-
vefengdar, og lýsingar á aðdrag-
anda og ýmsum atvikum eru
taldar öruggar. Agnes, sem varð
ástfangin af Natani, réð sig til
hans í þeirri trú, að hann mundi
taka hana sér til eiginkonu, en
hann hafbi þá ráöið til sín korn-
unga og saklausa stúlku, Sigríði
Guðmundsdóttur, og lék sér að
því að æsa upp afbrýöi Agnesar.
En Friðrik Sigurðsson frá Kata-
dal varð ástfanginn af Sigríði,
og stóöu þessi þrjú saman yfir
höfuðsvörðum Natans.
Þau Agnes og Fribrik voru
dæmd til dauða fyrir að myrða
Natan á Illugastöðum og háls-
höggvin á Þrístöpum í Sveins-
staðalandi þann 12. janúar
1830 að viðstöddum mörgum
bændum, sem sýslumaöur hafði
í embættisnafni skyldaö til að
koma. Höfuð hinna líflátnu
voru fest á stengur, öllum til
viðvörunar, enda var mikil fá-
tækt og óöld í landi þá. Líkin
áttu ekki kirkjugræft eftir þeirra
tínra guðfræði og lögfræöi. Voru
þau sett í kassa og grafin á
VETTVANGUR
staðnum. Sigriður var send til
Kaupmannahafnar, þar sem
beiö hennar verra en dauðinn.
Líflát Agnesar og Friðriks ér síð-
asta aftaka á íslandi.
Lengi voru þessir atburðir
mönnum minnisstæðir, og
dómar misjafnir, en þó segja
bækurnar, að fólk hafi leitað
skýringa og afsakana. Guð-
mundur Ketilsson, bróbir
Natans, hafði fyrir þrábeiðni
sýslumanns (sem af mannúöar-
ástæðum vildi fyrir hvern mun
komast hjá mistökum) tekið ab
sér böðulshlutverkið, en lá þó
lengi undir ámæli; og bað hann
síðar steinana á Illugastöðum aö
segja einhverri framtíð frá sann-
leikanum í málinu:
Þegar nafn mitt eftir á
allra þögn er falið,
Illugastaða steinar þá
standið þið upp og talið.
Guðrún Runólfsdóttir, hús-
freyja á Þingeyrum — en hjá
henni hafbi Friðrik dvalist með-
an hann beið dóms — mun hafa
sent vinnumann sinn á nætur-
þeli á aftökustabinn til þess aö
taka ofan höfuðin, grafa þau í
Þingeyrakirkjugarði og forba
þeim frá smán; að yfirvaldið
gerði ekkert í því að rannsaka
hib ólöglega og ókirkjulega at-
hæfi kann ab hafa stafað af því,
að Guðrúnu treysti allt fólk, og
mabur hennar, Björn Ólsen um-
boðsmaöur, mátti sín mikils.
Svo líba hundrað ár og allir
sem mundu þessa atburði voru
löngu látnir, en frásagnir, skráð-
ar og sagðar, stóðu eftir. En þá
geröust aðrir atburðir, um og
upp úr 1930, sem vörpuðu alveg
nýju ljósi á þetta mál, og það
eru þeir, sem öðru fremur gera
sögu þeirra Agnesar, Friðriks og
Natans þýðingarmikla í mínum
augum, og svo mundi líklega
fleirum fara, ef þeir færu að
hugsa málið.
Málavextir eru þeir ab um
1932 fór kona í Reykjavík, gædd
miðilshæfileikum, að skrifa ó-
sjálfrátt („automatismi"), og
sagðist sá, sem fyrir hreyfingun-
um réði, oftast vera Agnes sú,
sem líflátin hafði verib. Það
kom fram aö þau Friðrik bæðust
þess, að bein sín yrðu tekin upp
á aftökustað, og endurgrafin í
vígðri mold. Var legu beinanna
miðað við höggpallinn vand-
lega lýst, svo og jarðvegi þar
sem grafa þyrfti og bent á að-
stoðarmann, sem síðar kom í
ljós að var bóndi á bæ þeim,
sem Þrístapar heyra til.
Einn af kunningjum þeirra
hjóna, Sesselju og Guömundur
Hofdal, tók bobskap hinna
framliðnu svo alvarlega, að
hann undirbjó leiðangur norö-
ur til að gera það sem beðið
hafði verið um. Þetta var mikið í
ráðist á þeim tíma, með þeim
samgöngum sem þá voru. Páll
Einarsson hæstaréttardómari
var stuðningsmaöur þessa máls
og leitað var til biskups, Jóns
Helgasonar, um leyfi til að grafa
beinin í vígöri mold, og veitti
hann það fúslega, en séra Sig-
urður Norland á Tjörn tjáði sig
fúsan til prestþjónustunnar.
Þetta var í miðjum júní 1934.
Þess ber að gæta að Guðmundur
Hofdal þekkti ekki til á þessum
slóðum, vissi ekkert um bónd-
ann á bænum, og haföi enga á-
stæðu til þess að gera þetta, aðra
en boðskap gegnum miðil.
En kvöldið áður en Gub-
mundur lagði af stað norður,
höfðu komið þau viðbótarskila-
boð gegnum miöilinn sem und-
arleg voru og nærri því urðu til
þess ab Guðmundur hætti við
ferðina. í gegnum miðilinn
sagbi Agnes nú, ab höfuðin
væru ekki á Þingeyrum, eins og
allir höfðu haldib, heldur niður-
grafin við höggstaðinn, nærri
líkunum og pallinum, og af-
stöðu alls þessa í moldinni ná-
kvæmlega lýst. Það var því bæbi
Magnús Scheving:
Áfram Latibær.
Halldór Baldursson teiknabi myndir.
Æskan 1995.
Þetta er dálítið sérstök sögu-
bók. Hún gerist í ævintýraland-
inu Latabæ þar sem sjónvarpsgl-
áp og fleira hefur vanib fólk af ab
hreyfa sig. En bæjarstjórinn nær
sambandi við íþróttaálf, sem býr
í hóli sem er rétt utan við bæinn,
og með hans fulltingi verður
annar bæjarbragur. Upp eru
teknar hollari lífsvenjur.
Þegar þessi söguþráður er met-
inn er gott ab hafa í huga að
kunnáttumenn telja að á síðustu
árum alist upp hér á landi fjöldi
barna, sem reyni svo lítið á krafta
sína að þau ná ekki eðlilegum
með kvíða og eftirvæntingu
sem Guðmundur hóf gröftinn
ásamt heimamönnum, þeim
Magnúsi Jónssyni og Ólafi syni
hans, þann 15. júní 1934, ab
Þrístöpum í Sveinsstaðalandi.
En nú kom allt heim við það,
sem miðillinn hafði skrifað rétt
áöur. Höfuðin reyndust vera
grafin í Þrístöpum en ekki á
Þingeyrum, brot úr stönginni
hjá öðru þeirra, og ýmis önnur
atriði stóðu nákvæmlega heima.
Lýsing á þessu var þegar í stað
skráð af Guðmundi Hofdal og
vottub af þeim feögum, en þeir
voru greindir heiðursmenn,
eins og allir vita sem til hafa
þekkt.
Beinin voru þegar tekin til
flutnings út á Vatnsnes og graf-
in í kirkjugarðinum aö Tjörn
17. júní 1934. Þau Friðrik og
Agnes höfbu í sambandinu, eft-
BÆKUR
HALLDÓR KRISTjÁNSSON
þroska og hreysti. Það eru fleiri
en börnin í Latabæ sem fara á
mis við hlaup og útileiki. Ævin-
týrið er kannske ekki svo fjarlægt
sem í fyrstu kynni ab sýnast.
Höfundur sögunnar, þolfimi-
meistarinn, er að boða hollari
hætti meö ævintýri sínu. Það
gera menn með ýmsu móti. Hér
má svo nefna að teiknarinn kem-
ur til liðs vib hann með myndum
sínum. Sjón er sögu ríkari.
Eins og gengur meb ævintýri
má ekki um of krefjast strangrar
nákvæmni. Einkunnagjöfin, sem
ir að áætlunin um uppgröft
komst á rekspöl, ekki þó talið
þessa beinafærslu neitt aðalat-
riði, heldur aðferð til að vekja
athygli á mikilsveröu máli.
Vinnumaður Guðrúnar Run-
ólfsdóttur á Þingeyrum hefur af
einhverjum ástæðum tekið það
ráð að grafa höfuðin á staðnum
heldur en flytja þau að Þingeyr-
um. Þessu hefur hann leynt
húsmóður sína, og þó svo hefði
ekki verið, hefur það ekki farið
lengra, því að í sveitinni þóttust
allir vita ab höfuðin væru í
kirkjugarðinum. Þegar þau eru
bæbi látin, veit enginn maður
hér á jörð að höfuðin voru kyrr
á staðnum, grafin nærri líkun-
um, en sér, og bútur af stöng-
inni hjá öðru þeirra.
Hvaðan kom miðlinum sú
vitneskja, að höfuðin væru
þarna — og annað því viðvíkj-
andi?
Nokkur dæmi eru kunn um
þetta sama, að það sem enginn
lifandi maður hér á jörð vissi,
kom fram hjá miðli. Eitt af hin-
um þekktari er það, þegar
Swedenborg lýsti leynihólfi í
baki skrifborðs, sem hann hafði
aldrei séð, og áríðandi upplýs-
ingum sem þar voru geymdar,
fyrir ekkju mannsins sem átt
hafði skrifborðið. Kemur þetta í
sama stað niður og ofanritað
dæmi, nefnilega þann, ab með-
vitund látins manns lifir þótt
hann deyi.
Nú getur meðvitund ekki •
starfaö án líffæra, og gefur þetta i
því tilefni til ályktana.
Höfundur er kennari.
íþróttaálfurinn gefur fiskréttun-
um, er sjálfsagt ekki nákvæm án
þess að því sé mótmælt að fæðan
sé yfirleitt því notabetri sem hún
er nær uppruna sínum.
Inn í þessa frásögn em felldar
teikningar af nokkmm líkamsæf-
ingum, svo lesandinn fær hér
handbók sem hann getur notað
sér, enda fylgir tilsögn myndun-
um.
Bæjarstjórar þessarar aldar
standa í ströngu og mæðast í
mörgu til að móta bæjarbrag í
umdæmi sínu. Magnús Scheving
kemur til libs við þá með bók.
sinni, svo að bæjarfélag þeirra
verbi fremur kennt við sólskin en
leti.
Latibær verbur Sólskinsbær
Framtíbaráform eða „happa og glappa"
Mörgum þjóbum er tamara en
Islendingum ab skipuleggja
framtíð sína.
Kunnar eru til dæmis sögur af
Japönum sem tala um að þetta
eða hitt geti orðið í fyrirsjáan-
legri framtíð, og eiga þá viö allt
aö 100 ár á meðan við íslend-
ingar teljum fyrirsjáanlega
framtíð enda eftir nokkra mán-
uöi.
Þessi mismunandi viöhorf
endurspeglast í ýmsu því sem
fyrir augu ber í þjóðlífinu, en
flestir eru þó um það sammála
að einn helsti löstur íslensks
þjóbfélags sé hvaö margt er látið
reka á reiðanum og hvað þeir
fáu sem þó vilja sýna fyrir-
hyggju eiga erfitt með ab skipu-
leggja líf sitt, einkum þó með
tilliti til athafna hins opinbera,
sem virðist beita valdi sínu af
geðþótta og án mikillar skyn-
semi.
Það er löngu vitað, að í skatta-
málum geta menn ekki gert
neinar áætlanir.
í árslok getur framteljandi allt
eins átt von á að þab sem hann
taldi veröa gildandi skattalög
heyri sögunni til við framtals-
gerð í janúar vegna lagabreyt-
inga á síöustu dögum ársins.
Hringlandaháttur eins og hér
er lýst er engum til góðs og
stjórnvöldum til skammar,
enda hafa erlendir sérfræðingar
oft bent á og gagnrýnt þessa
lensku í greinargerðum sínum
um þjóðfélagsástandiö hér á
landi.
Frá
mínum
bæjar-
dyrum
LEÓ E. LÖVE
Nýlega hafa tvö svona dæmi
veriö í fréttum.
Annað dæmib varðar fyrir-
hugaða breytingu á innheimtu
þungaskatts af dísilbílum. Um
áramótin átti að breyta þeirri
skattlagningu og fella gjaldið
inn í eldsneytisveröið. Menn
treystu því að viö ákvarbanir
stjórnvalda yrði staðiö og sumir
keyptu sér því dísilbíla í góbri
trú. Þeir vissu sem var aö slíkir
bílar eyddu minna á hvern ek-
inn kílómetra og menguðu auk
þess mun minna en bensínbílar
en hefðu líka aðra kosti.
Þaö var sjálft fjármálaráðu-
neytið sem þessar reglur boðaði
og skyldi maður ætla að mark
væri á því takandi.
En því var ekki að heilsa.
Abeins fáum mánuðum fyrir
gildistöku hinna nýju reglna
var tilkynnt ab breytingunni
yrði frestað.
Hitt dæmið varðar frelsi til
lyfsölu.
Þar var komiö í lög ab menn
mættu setja upp lyfjabúðir án
þess að fá til þess hið hefð-
bundna og eftirsótta lyfsöluleyfi
sem hingað til hefur verið talið
ávísun á auölegö og er að flestra
dómi skýrt dæmi um fornan —
jafnvel spilltan — hugsunar-
hátt.
Þessu skrefi til nútímans er
líka frestað!
Þegar svona dæmi liggja fyrir,
er ekki skrýtið þótt spurt sé:
Hvað er að íslenskum ráða-
mönnum? Rjúka þeir af stað
meb reglur að óathugubu máli
með þeim afleiðingum ab eng-
inn veit sitt rjúkandi ráb og eng-
inn þorir að treysta neinu eða
gera áætlanir sem ná lengra
fram í tímann en nokkra mán-
uði?
Eða erum viö bara með ranga
menn í vinnu hjá okkur? ■