Tíminn - 07.12.1995, Blaðsíða 10

Fimmtudagur 7. desember 1995
Mjög ólíklegt þykir þó
aö þar verbi aftur
horfiö til kommún-
isma, en ýmsir spá
„ítölsku ástandi" og
hœgriróttœkni
Sigur Aleksanders Kwasni-
ewskis, fyrrverandi komm-
únista, á frægum and-
kommúnískum kappa, Lech
Walesa, í forsetakosningum í
Póllandi nýverib vakti mikla
athygli og er ekki laust vih aö
sumir þykist sjá þetta sem
merki þess, a& austurblokkin
fyrrverandi sé komin á Ieib til
þess sem var fyrir 1989-91.
Ekki er alveg óhugsandi aö þaö
eigi við um Rússland, Úkraínu og
Hvíta- Rússland. Þar er um aö
ræöa meðal almennings víðtæka
andstööu viö róttækar breytingar
í átt til markaðsbúskapar og fjöl-
ræöis. Þetta þýöir líkur nokkrar á
að kommúnistaflokkar þar komi
aö nýju fram meö fyrrverandi
stefnuskrár sínar, e.t.v. ekki með
mjög miklum breytingum.
Tékkland eitt meö
hægristjórn
Ööru máli gegnir um fyrrver-
andi fylgiríki Sovétríkjanna í
austanveröri Mið-Evrópu og á
Balkanskaga, sem og Eystrasalt-
slönd. Að vísu gætir þar „aftur-
hvarfseinkenna" nokkurra og er
kosningasigur Kwasniewskis síö;
ur en svo fyrsta dæmið um þaö. í
Rúmeníu misstu kommúnistar
raunar aldrei völdin og flokkur,
sem skilgreindur er stundum sem
umbótasinnaöur kommúnista-
flokkur, hefur veriö þar í stjórnar-
forystu síöan kosiö var þar til
þings í september 1992. Iliescu
Rúmeníuforseti komst til mikilla
metoröa í ríkisflokknum þarlend-
is þegar á tíö Ceausescus.
I Litháen er kommúnistaflokk-
urinn fyrrverandi einn í stjórn, og
í febrúar 1993 var formaöur hans,
Algirdas Brasauskas, kjörinn for-
seti með miklum meirihluta at-
kvæða. í Póllandi hefur flokkur
fyrrverandi kommúnista, undir
forystu Kwasniewskis, verið helsti
stjórnarflokkurinn síöan kosið
var þar á þing í september 1993.
Sósíalistaflokkurinn í Ungverja-
landi, sem mikið til er skipaöur
fyrrverandi kommúnistum, fékk
hreinan meirihluta í þingkosn-
ingum þar í maí 1994. Kommún-
istaflokkurinn í Búlgaríu, sem nú
kallar sig sósíalistaflokk, fékk og
hreinan meirihluta í þingkosn-
ingum í desember 1994. í Slóvak-
íu er flokkur fyrrverandi komm-
únista, sem jafnframt er lýst sem
einskonar „óánægjuflokki", með í
samsteypustjórn Meciars. í kosn-
ingum í Eistlandi í mars s.l. varö
sigursælt kosningabandalag, þar
sem er margt manna úr nó-
menklatúru sovéska tímans. Þar
er einn helsti áhrifamaöurinn
Arnold Rúútel, síðasti formaöur
forsætisnefndar æöstaráðs Sovét-
Eistlands.
í fyrrum fylgiríkjum Sovétríkj-
anna og Eystrasaltslöndum er rík-
isstjórn Tékklands nú sú eina,
sem í fjölmiðlum er skilgreind
sem hægristjórn. Þar hefur
mönnum gamla ríkisflokksins
veriö vikiö úr valda- og áhrifa-
stööum. Það var og gert í Austur-
Þýskalandi, en ekki annars staðar
í fyrrverandi austurblokk. í lönd-
um þessum er og kommúnista-
flokkur Tékklands sá eini af slík-
um flokkum, sem ekki hefur skipt
um nafn.
Kwasniewski: sigur hans er síbur en svo fyrsta dœmib um „afturhvarf'
„Afturhvarfseinkenni" í
fyrrverandi austurblokk
„Raubi Lenín fallinn" (íRiga 1991): ekki bebib um kommúnisma aftur.
„Kapítalismi meö
mannúölegt andlit"
Af ástæöum til þessarar vinstri-
sveiflu í fyrrverandi austurblokk
eru einna helst til nefndar afleið-
ingar þær fyrir afkomu almenn-
ings sem fylgt hafa breytingun-
um frá gamla kerfinu. Af þeim má
nefna versnandi lífskjör margs
launafólks, atvinnuleysi, glötuð
sérréttindi og hlunnindi, lækk-
andi raungildi eftirlauna. Þetta
hefur leitt til þess að æ fleiri krefj-
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
ast þess að ríkið taki til sinna ráða
til aö jafna kjörin og bæta hag
þeirra sem erfiöast eiga. Flestir
fréttaskýrendur eru sammála um
að hér sé ekki verið að biðja um
alræðiskerfi kommúnismans aft-
ur, heldur „kapítalisma með
mannúðlegu andliti", eins og
einn þeirra orðar það. Einnig er
sagt sem svo að
þetta muni í
raun vera þróun
í átt til jafnaðar-
mennsku (sósí-
aldemókrat-
isma) að vest-
rænum fyrir-
myndum í
stjórnmálum.
„Það eru
þannig ekki
öfgamenn, sem
sigrað hafa,
heldur hefur
valdið, sem áð-
ur var hægra
megin við
st jornmala-
miöjuna, færst
til svo að nú er
það vinstra
megin við
hana," skrifar
Ingmar Karls-
son í Svenska
dagbladet.
Ekki er heldur
að sjá að um-
rædd vinstri-
sveifla boði telj-
andi breytingar
á utanríkis-
stefnu hlutað-
eigandi ríkja.
Fyrrverandi
kommúnista-
flokkar þeirra vilja eitthvað álíká
og aðrir flokkar þar koma löndum
sínum í Evrópusambandið og
einnig í NATO, þótt áherslan á að
komast í síöarnefnda bandalagið
sé eitthvað mismunandi mikil
hjá þeim.
Nómenklatúran í
kapítalismanum
Áðurnefndur Karlsson enn-
fremur: Hættan er ekki sú að ríki
þessi snúi aftur til kommúnisma,
heldur að þar eigi sér stað þróun
til „ítalsks ástands" með spilltum
ríkisstjórnum í samböndum við
mafíukennd samtök í fjármálum
og atvinnulífi. Þetta, skrifar Karls-
son, stafar að miklu leyti af því að
í kapítalismanum nýja er gamla
nómenklatúran mikils eða mestu
ráðandi. Menn úr henni hafi náð
þeim árangri á grundvelli sam-
banda viö erlenda aðila, sem þeir
höföu þegar á „gamla" tímanum,
og gamalgróinna tengsla innan-
lands, ekki síst við liösmenn fyrr-
verandi öryggislögreglustofnana.
Og menn nómenklatúrunnar
fyrrverandi séu margir og áhrifa-
miklir í fyrrverandi kommúnista-
flokkum, einnig á grundvelli
sambanda frá valdatíð kommún-
ista.
Sambönd stjórnmála- og emb-
ættismanna og forstjóra gamla
kerfisins hafi sem sé mikið til ver-
ið yfirfærð úr kommúnismanum
yfir í kapítalismann. Fyrrverandi
kommúnískir bankastjórar láni
fyrrverandi kommúnískum
stjórnendum fyrirtækja fé og við
þau viðskipti sé fyrst og fremst
haft í huga að báðir græði. Þessi
„gúllasnómenklatúra" gæti þess
hins vegar síöur að fyrirtækin séu
á traustum grundvelli efnahags-
og viðskiptalega séð.
Karlsson og fléiri segjast sjá
horfur á að þjóðernissinnaðir
flokkar, og þeir gjarnan allróttæk-
ir, muni draga að sér fylgi út á
gremju meðal almennings út frá
þessum samböndum aðila úr
gamla kerfinu og spillingu og ma-
fíuskap þeim samböndum sam-
fara. Sú staða geti því komið upp
að í stjórnmálunum í löndum
þessum skiptist menn í tvær fylk-
ingar: annars vegar mafíukennda
„gúllasnómenklatúru" í tengslum
við spilltar ríkisstjórnir og hins
vegar róttæka éða öfgasinnaða
þjóðernissinna. ■