Tíminn - 31.07.1986, Blaðsíða 7

Tíminn 7
VETTVANGUR
Illlllllllli
Halldór Kristjánsson
Draumur um þjóðarsátt
Fyrir nokkrum árum var reynt
að finna eðlilegt og réttlátt launa-
hlutfall milli starfshópa. Þá var
reynt að gera starfsmat, - meta
störf eftir því hvað þau væru
ábyrgðarmikil, erfið og hættuleg
og hvað mikla kunnáttu eða lær-
dóm þyrfti til að leysa þau af hendi.
Þetta var erfitt verk en að því var
unnið af alúð í trausti þess að
réttlátt mat væri hugsanlegt.
Nú heyrist ekki talað um
starfsmat. Og kjaradómar í kaup-
gjaldsmálum, - sem á vissan hátt
eru áþekkir starfsmati - eru ekki
vinsælir. Því er líkast sem menn
hafni því alveg nú um sinn að hægt
sé að ná viðunandi niðurstöðu með
því að meta störfin.
Það er sagt að frjálsir samningar
á vinnumarkaði skuli gilda. Frjálsir
eru þeir kallaðir þó að sumum
finnist að það sé stundum vafasamt
orðalag.
Guðmundur Finnbogason sagði
einhverntíma að almennur kosn-
ingaréttur væri tilraun að láta
hnefaréttinn ráða með friðsamleg-
um hætti. Það væri samkomulag
um að beygja sig fyrir ofureflinu.
Flnefaréttur launabaráttunnar er
ekki að fullu bundinn við höfða-
tölu. Fámennir hópar sem mikið
eiga undir sér hafa þar sterka
aðstöðu. T.d. er sagt í fréttabréfi
stéttarfélags nýlega:
„Þær sem hafa þessa sterku
samningsstöðu árið um kring og
geta skapað neyðarástand í landinu
með nokkurra daga verkfalli".
Því hefur stundum verið talað
um fjárkúgun í sambandi við
launasamnmga. Neyðarástand
kann að skerða frelsið við samning-
ana.
I sambandi við kjaramálin virð-
ast sumir hafa hátt án þess að gera
sér grein fyrir því að skipun launa-
mála er háð efnahag þjóðarinnar.
Baráttan gegn samningunum í vet-
ur einkennist mjög af slíku skiln-
ingsleysi. Þá var kaupmáttur launa
tryggður, - raunar að mestu á
kostnað ríkissjóðs.
Stjórn Vinstrisósíalista birti ný-
lega ályktun. Þar segir m.a. svo:
„Ofan á annað loka einkafram-
taksmenn fyrirtækjum og sparka
fólki úr vinnu miskunnarlaust,
þrátt fyrir að þeir hafi getað leikið
sér að vild með kauptaxta undan-
farin ár. Tími er kominn til að
verkalýðshreyfingin hefji baráttu
fyrír raunverulegu atvinnuöryggi
og því að fólk geti lifað af launum
sínum; hefji baráttu fyrir því að
í sambandi viö kjara-
málin virðast sumir
hafa hátt án þess að
gera sér grein fyrir því
að skipan launamála
er háð efnahag þjóðar-
innar. Baráttan gegn
samningunum í vetur
einkenndist mjög af
slíku skilningsleysi
'VJ
alþýða þessa lands skapi sér sjálf
s'ina velferð en láti það ekki eftir
dekurdrengjunt gróðaaflanna.
Er það sjálfgefið að einhverjir
einstaklingar eigi atvinnurekstur í
landinu og reki fyrirtækin með
einkahagsmuni sína að leiðarljósi
en fórni hagsmunum hins vinnandi
manns? Eðlilegt er að starfsfólkið
reki fyrirtæki sjálft og sjálfsagt að
verkalýðshreyfingin beiti sér fyrir
því."
Það er næsta fátítt að sjá svona
nokkuð í seinni tíð. Þegar Alþýðu-
flokkurinn var stofnaður fyrir 70
árum var stefnuskrá hans sú að
afnema tolla af nauðsynjum al-
mennings en afla fjár í ríkissjóð
með beinum sköttum á háar tekjur
að því leyti sem arður af atvinnu-
rekstri dygði ekki til.
Vinstri sósíalistar hefðu átl að
beita sér fyrir því að verkalýðs-
hreyfingin tæki við Bæjarútgerð
Reykjavíkur t.d.
Svona ályktun er gaspur. Þetta
er óraunsæi. Auðvitað hefur það
marga kosti að atvinnurekstur sé
félagslegur. Það er íslenskur at-
vinnurekstur að verulegu leyti og
hefur verið. En þar er alts ekki
alltaf um stórgróða að tala. Öðru
nær. Það er ekki alltaf fúlmennska
auðkýfinga sem veldur því að fyrir-
tæki hætta rekstri. Svo einfalt er
það ekki. Og það vita flestir.
Það ættu líka flestir að vita að
verðbólga er hættuleg atvinnuöryggi
landsmanna. Þess vegna fagna
skyni bornir menn kjarasamning-
unum frá síðasta vetri. Þessi þjóð
ætti að hafa fengið þá reynslu af
verðbólgusamningum liðinna ára ■
að hún skildi þetta og vissi. Kaup
hefur tvöfaldast á fáum misserum
án þess að nokkur kannaðist við að
það hefðu orðið sér kjarabætur.
Hér skal engu spáð um framtíð-
ina. Svo er að sjá sem uppi verði
háværar raddir um verðbólgu-
samninga í vetur. Nýlega hefur
mátt sjá í blöðum þá frétt að
vísitölufjölskyldan þurfi 83 þús.
kr. á mánuði. Þar er auðvitað því
til að svara að þessi þörf er miðuð
Þá verða þeir Kristján Thorlacius og Kristján Thorlacius að vera vinir og
vinna saman.
Flestir viðurkenna að það sé
dýrt að útkljá kaupdeilur með
verkföllum. Því hef ég haldið að
það Væri miklu betra að selja
launþegasamtökunum sjálfdæmi
um öll launakjör. Þá fylgdi ábyrgð
því valdi sem þau hefðu. Og ekki
skyldi ég leggjast gegn því að þau
tækju að sér atvinnurekstur í vax-
andi mæli. En þá yrðu launþega-
samtökin að sættast innbyrðis um
launahlutfall. Og þar er þrautin
þyngri.
Þá yrðu þeir Kristján Thorlacius
og Kristján Thorlacius að verða
sammála, - vinna saman - í stað
þess að stjórna hvor um sig sínum
launþegaarmi í tangarsókn verð-
bólgunnar.
Sjálfsagt erþaðfjarlægurdraum-
ur að málum þessum verði skipað
með sáttum og samkomulagi. Samt
ætti mönnum að vera frjálst að eiga
þann draum. Það er draumur um
þjóðarsátt, samkomulag hinna
vinnandi stétta. Það er draumur
um ábyrga afstöðu starfsstéttanna
og samvinnu þeirra um skipun
mála. En hversu fjarlægt sem það
kann að vera er naumast hægt að
hugsa sér aðra leið til friðar, far-
sældar og réttlætis á starfssviði
þjóðarinnar.
við lífsvenjur, sem að vísu virðasl
almennar, en inni í þeim reikningi
er meira og minna af óþarfa.
Vísitölufjölskyldan þarf ekki þessi
83 þúsund á mánuði til að lifa góðu
og heilbrigðu lífi, heldur til að taka
þátt í lífsvenjum scm að sumu leyti
eru vafasamar að ekki sé meira
sagt. Það hlýst af því að miða við
lífsvenjur en ekki lífsþarfir.
Vísitölufjölskyldan þarf
ekki þessi 83 þúsund á
mánuði til að lifa góðu
og heilbrigðu lífi, held-
urtil að taka þátt í lífs-
venjum sem að sumu
leyti eru vafasamar að
ekki sé meira sagt. Það
hlýst af því aðmiðavið
lífsvenjur en ekki lífs-
þarfir.
VJ
Hlynur Jörundsson:
Stiglaus sjálfskipting
Stiglaus sjálfskifting hefur þá
kosti að nýta bensínið með 10%
betri nýtingu en beinskifting og
gefa betri hröðun og kraft.
Bílaframleiðendur keppast nú
við að koma stiglausri sjálfskiftingu
í bifreiðar sínar. General Motors
hafa kostað til meira en milljarði
íslenskra króna í uppfærslu á verk-
smiðjum sínum í Strasbourg í
Frakklandi, Ford meiru en í verk-
smiðju sína í Bourdeaux en það er
Volvo sem situr með pálmann í
höndunum. Allt frá 1974 er Volvo
eignaðist meirihluta í hollensku
fyrirtæki sem framleiðir DAF, hef-
ur fyrirtækið framleitt stiglausar
sjálfskiftingar í bifreiðar sínar.
Volvoverksmiðjurnar bjóða upp á
stiglausa sjálfskiftingu í 340 útgáf-
unni sem byggð er í Hollandi. Fiat
kallar sjálfskiftingu sína Unomatic
og í Þýskalandi hyggja menn á
notkun stiglausrar sjálfskiftingar í
auknum mæli. Stiglausa sjálfskift-
ingin er þróuð útfrá Variomatic
skiftingunni í DAF en hún var
hönnuð upprunalega af van Doome
verksmiðjunum. Stiglausa sjálfskift-
ingin er byggð á notkun belta til að
snúa ás. Skiftir það litlu hvort um sé
að ræða framdrifnar eða aft urdrifnar
bifreiðar, búnaðurinn hentar báðum
jafn vel.
Van Doome útfærslan
Um er að ræða stálstyrkt gúmmi-
belti eða málmbelti, sem liggur yfir
trissuhjól sem eru áföst drifás og
drifási vagnhjólanna. Með því að
hafa trissuhjólin sem beltið situr í
keilulaga og annan disk trissuhjóis-
ins lausan á ásnum má stjóma
aflyfirfærslu. Þetta gerist þegar lausi
diskurinn dregst frá hinum disknum
því þá færist beltið neðar í sæti sínu
og snýr því minni ás en áður. Og
alveg öfugt þegar að disknum lausa
er ýtt að fasta disknum. Notkun
styrktra, V-laga belta tryggir það að
beltið sitji fast í sæti sínu og velti
hvorki nes núi upp á sig. Snúnings-
hraða ásanna er.því stjómað með
innbyrðis fjarlægð á milli trissudisk-
anna. Til að ná sem bestum hlutföll-
um hafa bílaframleiðendur ákveðið
að nota tölvustýringu til að stjóma
diskaflutningnum. Það em tölvu-
stýringamar og stálstyrkt beltin sem
hafa laðað bílaframleiðendur að
stiglausu sjálfskiftingunni. Reyndar
er hún fundin upp árið 1896 og
upprunalega kemur hún fram um
1930 og þá í breskum Austin, en
vegna þyngdar og óáreiðanleika og
lélegrar endingar búnaðarins gáfust
flestir upp á honum. Þó svo að hún
hyrfi þá úr bifreiðum hefur hún
notið vinsælda í snjóbílum, sláttu-
vélum og sumum gerðum mótor-
hjóla. Fleiri en 100 mismunandi
framleiðendur stiglausra sjálfskift-
inga em í Bandarikjum Norður-
Ameríku einum.
Það er af tveim meginástæðum
sem að þessi skifting hefur nú aftur
hlotið vinsældir:
í fyrsta lagi vegna beltanna, stig-
laus sjálfskifting getur spannað
stærra svið hlutfalla en bæði fimm
gíra handskifting og fjögurra gíra
sjálfskifting. Venjuleg fimm gíra
skifting hefur hlutfallasvið upp á
5.0:1 en stiglaus sjálfskifting hefur
hlutfallasvið upp á 5.6:1 (eða með
öðmm orðum; hæsti gírinn er 5.6
sinnum lægsti, verið er að vinna að
hönnun stiglausrar sjálfskiftingar
með hlutföllunum 10:1, þar em
Japanar að verki). Bensfnsparnaður
getur því auðveldlega farið upp í
30%
I öðm lagi þá er það örtölvan sem
gerir bensínspamað að vemleika og
gerir það með því að stilla snún-
ingshraða vélarinnar út frá því hlut-
falli sem að hún getur stillt sjálfskift-
inguna á og samt haldið lágmarksk-
rafti sem þarf. Tölvan er forrituð
með upplýsingum um hlutföll milli
afls og snúningshraða vélar, út frá
viðmiðun við hlutföll sjálfskiftingar-
innar. Tölvan sér svo um að stilla
sjálfskiftinguna þannig að snún-
ingshraði vélarinnar er sem
minnstur... án þess að þetta bitni á
afli bíisins.
Þannig býður Ford CXT-811 til
dæmis upp á tvo möguleika í akstri.
E eða S (Economy eða Sport), sé
sett á E sér tölvan um að halda
bensíneyðslu í lágmarki, sé sett á S
sér tölvan um að halda gímnum
1 neðar, fær þannig aukið afl á kostn-
að bensínsparnaðar. Sport stillingin
er því mjög áþekk venjulegri sjálf-
skiftingu (að afli) í neðri gírunum
tveim en nýtir sér svo yfirburði sína
þegar í hærri gírana er komið.
Tæknileg þróun
Það sem hamlar notkun stiglausr-
ar sjálfskiftingar í fleiri bifreiðum er
viðhorf manna til þeirra. Vegna
uppbyggingu samkúplingar við drif-
kerfið og niðurfærslu á sifúningshr-
aða er vel hægt að hanna stiglausa
sjálfskiftingu fyrir velflestar bifreið-
ar á götunni í dag og jafnvel koma
henni fyrir á sambærilegu verði og
kostar að endumýja gírkassann,
kúplinguna og drifskaftið.
En verið er að hanna nýja gerð
stiglausrar sjálfskiftingar sem að er
allvemlega frábrugðin Van Doorne
útgáfunni. Þetta er Vadetec drifið.
Þrátt fyrir að það sé einungis byggt
úr fimm einingum og vegi ekki
nema einn þriðja af þyngd Van
Doorne útgáfunnar, þá getur það
meðhöndlað 300 hestöfl. Inntakið
er knúið af vélinni og olíuþrýstingur-
inn fær tvöfalda keiluna til að snúast
í hringi. Þegar keilan snýst þá fara
grannir endar hennar með hringlaga
hreyfmgu um plan það sem sker þá.
Hraði spuna keilunnar markast af
því hversu þvermál hennar er mikið
þar sem að hún snertir færanlegu
hringina þegar að hún snýst. Þegar
hringimir em saman er hraðinn
mestur og minnstur þegar að hrin-
gimir em við enda keilunnar. Hrin-
gimir leitast alltaf við að ná jafnvægi
milli þrýstings og snúnings og era
því ekki nema brot úr sekúndu á
sama stað. Pinon gír á enda keilunn-
ar snýr svo tannhjóli drifsins. Ýmis
vandamál era þó óleyst svo sem
kæling olíunnar í kassanum, núning-
ur við hringina, slit og léleg ending.-
En ömggt er talið að hinar hefð-
bundnu sjálfskiftingar komi til með
að víkja fyrir stiglausu sjálfskifting-
unum.