Lesbók Morgunblaðsins - 11.03.2006, Síða 8

8 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 11. mars 2006
U
ndanfarið hafa allmargir mót-
mælt áformum stjórnvalda
um styttingu á námstíma til
stúdentsprófs. Tvennt er
einkum fundið styttingunni
til foráttu. Annað er að hún
feli í sér „skerðingu“ á námi. Hitt er ekki bein-
línis andmæli gegn því að stytta námið, heldur
gegn stefnu sem var tekin með aðalnám-
skránni frá 1999 og er fram haldið í plöggum
frá menntamálaráðuneytinu þar
sem lýst er námsskipan á bók-
námsbrautum eftir styttingu.
Þessi stefna felur í sér að valfrelsi nemenda er
miklu meira en var fyrir 1999. Þeir sem andæfa
halda því fram að þetta leiði til þess að nem-
endur læri minna í lykilgreinum eins og stærð-
fræði og íslensku en þeir gerðu á árum áður.
Með námskránni frá 1999 fækkaði einingum
í stærðfræði og íslensku í brautarkjarna bók-
námsbrauta. Stærðfræðin fór t.d. úr 15 í sex
einingar á félagsfræðibraut og úr 21 í 15 á nátt-
úrufræðibraut. Íslenskan er nú 15 einingar á
öllum brautum en var áður ýmist 17 eða 20. Á
móti minna skyldunámi kom að nemendur
gátu valið að taka þessar greinar sem hluta af
kjörsviði. Um leið og skyldunámið var minnkað
var þannig gefinn kostur á að læra mun meira í
þessum greinum en áður var hægt.
Við skólann þar sem ég starfa hafa verið tek-
in saman gögn um hvað útskrifaðir stúdentar
hafa lokið mörgum einingum í stærðfræði og í
ljós kom að á raungreinabrautum var með-
altalið 23 einingar fyrir breytingu á námskrá
og er 23 enn þann dag í dag. Nemendur sem
búa sig undir háskólanám þar sem þörf er á að
nota stærðfræði læra semsagt jafnmikið í
henni nú og áður. Einnig nýtir stór hluti nem-
enda við skólann hluta af kjörsviði til að bæta
við áföngum í íslensku. Ég veit ekki hvort þetta
er svona við aðra skóla. Meðan ekki liggja fyrir
gögn um það þykir mér hæpið að fullyrða að
aukið valfrelsi nemenda leiði til lakari mennt-
unar í undirstöðugreinum.
Hin aðfinnslan, að styttingin feli í sér skerð-
ingu á námi, held ég að sé hreinn og klár mis-
skilningur. Ef stúdentar verða búnir með eitt
ár í háskóla á sama aldri og þeir eru nú að ljúka
stúdentsprófi verður það sjálfsagt til þess að
þeir kunni að meðaltali dálítið minna þegar
þeir setja á sig stúdentshúfu. En ekkert bendir
til að þetta valdi því að 19 ára námsmenn verði
verr að sér og ekki heldur að þeir tvítugu verði
minna menntaðir. Ef eitthvað er ætti mennt-
unin að verða meiri ef nemendur eru búnir með
þriggja ára framhaldsskóla og eitt ár af há-
skóla um tvítugt heldur en nú þegar þeir eru
búnir með fjögur ár í framhaldsskóla en ekkert
háskólanám á þeim aldri.
Í umræðum um styttinguna er stundum lát-
ið eins og til standi að klippa fjórðung af bók-
námsbrautum. En þegar fyrirhuguð lenging
skólaársins er tekin með í reikninginn kemur í
ljós að tillögur um styttingu námstíma fela í
sér að framhaldsskólanám stúdenta minnki um
sjöunda hluta, eða því sem næst. Rúman helm-
ing af þessum sjöunda hluta á að flytja niður í
grunnskóla, enda er rúm fyrir meira efni þar
því kennslustundum í grunnskólum hefur
fjölgað talsvert á undanförnum árum. Það er
því af og frá að til standi að minnka námsefni
til stúdentsprófs um fjórðung. Ætli fjórtándi
hluti sé ekki nær lagi.
Fleiri ljúka háskólaprófum
Háværustu rökin gegn styttingunni eru ekki
mjög burðug. Hins vegar þykja mér rökin sem
mæla með henni talsvert veigamikil. Hér ætla
ég að segja lítillega frá þremur ástæðum til að
fagna framkomnum hugmyndum um þriggja
ára bóknámsbrautir.
Fyrst vil ég nefna þau rök að eins og stúd-
entsbrautir eru nú skilgreindar er duglegri
hluti nemenda búinn með talsvert meira en 3⁄4
af þeim eftir þrjú ár og fjórða árið fer að allt of
miklu leyti í gauf eða vinnu með skóla. Stíf
keyrsla í þrjú ár er þessum nemendum trúlega
hollari en að mævængja í framhaldsskóla heilt
ár í viðbót.
Í öðru lagi nefni ég að menntastefna fyrir
nútímasamfélag ætti að greiða fyrir aukinni
menntun á háskólastigi. Ég veit ekki hvað ræð-
ur mestu um hvenær nemendur hætta í há-
skóla en ég þykist vita að því eldri sem þeir eru
þegar þeir byrja í framhaldsnámi því meiri lík-
ur séu á að þeir hverfi úr skóla án þess að ljúka
því. Sé þessi grunur minn réttur mun það eitt
að útskrifa stúdenta ári fyrr valda því að fleiri
ljúki masters- og doktorsgráðum.
Þriðju rökin eru að stytting stúdentsnáms
mun að öllum líkindum greiða fyrir því að fleiri
gangi menntaveginn. Til að skilja þessi rök
þurfum við að átta okkur á hvers vegna skóla-
kerfinu er skipt í skólastig: Grunnskóla, fram-
haldsskóla og háskóla.
Hugsum okkur hóp sex ára krakka sem
hefja nám í sama skóla. Af þeim verður
kannski einn læknir, einn rafvirki og einn
kennari. Öll þessi börn geta verið saman í bekk
nokkur ár. En þar kemur að leiðir skilur. Sá
sem ætlar að verða rafvirki fer í skóla þar sem
er safnað saman úr mörgum grunnskólum, því
Rökin með styttingu
náms til stúdentsprófs
Eftir Atla
Harðarson
A
pi, c,d,e,f,g,
ettir kemur h,í,k,
ellimenn og einnig p.
Atla é kúðar standi hjá.
EINU SINNI, meðan hann
var ósköp lítill, var þetta uppá-
haldsvísan hans. Það var löngu áður en hann
varð læs … mér er nær að halda að hann hafi
öngvum sagt það nema einum Þykjustumanni,
að hann hafði hana einusinni
svona, né hvað hann skamm-
aðist sín mikið fyrir hana
seinna.
Því það fór af henni glansinn um leið og hann
lærði að þekkja stafina á bókum. Og það fór
meira. Ævintýri vísunnar var horfið. Apinn og
ellimennirnir og öll hin strollan og litlu kúð-
arnir, sem stóðu bara og horfðu á, þetta varð
alltsaman ómark og vitleysa og um leið varð
vísan sjálf ekkert annað en dauðir bókstafir.
En þá skeði líka það merkilega: Eftir það að
vísunni hvarf ævintýri sjálfrar sín, urðu stafir
hennar lykillinn að ævintýrum allra bóka.“
Úr Eitt er það land eftir Halldóru B. Björns-
son.
Þessi fallega, litla saga af Pétri, bróður Hall-
dóru B. Björnsson, getur staðið sem dæmisaga
um það hvernig eitt þroskastig skapar þann
skilning sem liggur til grundvallar því næsta og
þau er mörg þroskastigin. Það er löng leið frá
kúðum til kjarneðlisfræði.
Í námskránni í íslensku frá 1999 segir að
gildi bókmenntakennslu sé sögulegs, félagslegs
og menningarlegs eðlis. Þrískipting bók-
menntakennslunnar í bókmenntasögu, lestur
einstakra bókmenntaverka og loks umræður
og úrvinnslu endurspeglar þessar áherslur. Í
námskránni er einnig talað um að hið almenna
menntunargildi bókmenntanna sé óumdeilt,
lestur bókmennta byggi upp víðsýni og um-
burðarlyndi og stuðli að því að við getum sett
okkur hvert í annars spor. Lestur bókmennta
gegnir líka félagslegu hlutverki með því að
tengja fólk saman í umræðum og samvinnu.
Menningarlegt hlutverk bókmenntanna er
ekki lítilsverðast því að þær dýpka tilfinningu
fyrir formum og fegurð, auðga orðaforða nem-
enda og þar með getu til að tjá tilfinningar sín-
ar og þrár, segja sögur og lýsa reynslu sinni.
Tungumálið og sjálfsmyndin eru nefnilega
tvær hliðar á sama hlut, við verðum til í tungu-
málinu, við fæðumst inn í það og við getum
kannski haft áhrif á málkerfið sem hópur en
varla sem einstaklingar.
Þessar fallegu og góðu lýsingar á hlutverki
og gildi bókmenntakennslu í framhaldsskólum
ganga aftur í drögum að námskrá stytta náms-
ins til stúdentsprófs. Þar eru lagðar fram til-
lögur að skipulagi íslenskukennslunnar frá
fyrsta bekk í grunnskóla til þriðja bekks í fram-
haldsskóla. Það er þrettán ára áætlun. Þetta
hefur ekki verið létt verk og ég öfunda nefnd-
ina ekki af því. Nefndin hafði nokkra mánuði til
þess að vinna verkið ofan á fulla vinnu annars
staðar og hefur sjálf margs konar fyrirvara á
um verk sitt. Drögin eru líka mjög ófullkominn
rammi og mjög mikil vinna er óunnin áður en
þetta verður raunveruleg námskrá. Það hafa
fremur fáar rannsóknir verið gerðar á íslensku-
námi í grunn- og framhaldsskólum sérstaklega
en nokkrar þó. Ekki er vitnað í neinar slíkar
rannsóknir í Drögunum og erfitt er að sjá
hvaða heildarsýn er lögð til grundvallar þeim.
Skórinn þremur númerum minni
Bókmenntakennslan á að byggja upp bók-
menntafærni stig af stigi ef vel á að vera – en
hvenær eru grunnskólanemendur færir um að
stíga skrefið frá hinu hlutbundna og persónu-
bundna til óhlutstæðrar hugsunar og sund-
urgreiningar eins og áður nefndur Pési í sögu
Halldóru B. Björnsson hér að ofan? Ég veit að
uppeldisfræðingar hafa smíðað kenningakerfi
um þetta og mér finnst að það hefði ekki verið
fjarri lagi að byggja heildarendurskoðun á ís-
lenskukennslunni á einhvers konar skilningi á
því hvernig börn lesa bækur. Ég sé til dæmis
hvergi tengdan saman lesturinn á fornbók-
menntum í grunnskólum og svo aftur í fram-
haldsskólum. Hver er munurinn á því hvernig
Íslendingasögur eru kenndar í grunnskóla og
hvernig þær eru kenndar seinna í framhalds-
skóla? Ég sé engar millivísanir og ekkert rök-
stutt úrval úr núverandi kerfi þó að augljóslega
þurfi að höggva hæl og tá af námsefni fram-
haldsskólans ef fóturinn á að komast í þremur
númerum minni skó – svo að myndmál sé not-
að.
Lestrarkannanir Þorbjörns Broddasonar
sýna að þriðjungur 10–15 ára barna les aldrei
neitt og við vitum að það verða skil við 13–14
ára aldurinn þar sem mörg börn sem áður lásu
mikið hætta því. Ættu svona kannanir ekki að
endurspeglast í nýrri námskrá grunnskólans?
Ættu skólarnir ekki að leggja meira í bók-
menntakennslu á þessum erfiðu tímum? Eða er
þetta rétt niðurstaða? Af hverju hætta krakk-
arnir að lesa á aldrinum 13–16 ára? Önnur
könnun sem Guðný Guðbjörnsdóttir kynnir
líka í bókinni Ungir Íslendingar í ljósi vís-
indanna (2005) hefur það eftir mörgum ung-
lingum að bókmenntakennslan í síðustu bekkj-
um grunnskóla og framhaldsskólunum hafi
barið úr þeim lestrarlöngunina og þeir hafi ekki
fengið að upplifa textann heldur orðið að túlka
hann í samræmi við vilja kennarans og svara
endalausum spurningum sem studdu túlkun
kennarans.
Hér er sett upp andstaða milli upplifunar og
túlkunar og gefið að hið síðara eyðileggi hið
fyrra. Í danskri könnun kom fram að fáir
menntaskólakennarar með háskólagráðu í bók-
menntum tækju undir þann skilning en grunn-
skólakennarar væru líklegri til þess. Hjá
dönskukennurum í grunnskólum, þar sem kon-
ur voru í meirihluta, kom fram að upplifunin og
tilfinningasambandið væri best en karlarnir
sem kenndu í menntaskólunum notuðu bók-
Hvaða íslenskar bókmenntir á
Eftir Dagnýju
Kristjánsdóttur
Morgunblaðið/RAX
Samtök móðurmálskennara, Íslenska mál-
fræðifélagið og Félag íslenskra fræða efndu
til málþings hinn 21. febrúar um hver áhrif
stytting náms til stúdentsprófs myndi hafa á
undirbúning stúdentsefna í íslensku og ís-
lenskum bókmenntum. Hér eru birt erindi
þeirra Guðrúnar Þórhallsdóttir og Dagnýjar
Kristjánsdóttur af þinginu en í grein Atla
Harðarsonar er bent á kostina við styttingu
námsins.