Lesbók Morgunblaðsins - 02.09.2006, Blaðsíða 10

10 LAUGARDAGUR 2. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
É
g var eiginlega á leið út úr
hinni dásamlegu bókabúð
Mcnally Robinson í
Saskatoon þegar ég rak aug-
un í bók með gylltum lím-
miða. Á honum stóð meðal
annars: „Winner – The GG’s“. Þetta er reynd-
ar fangamark konunnar minnar og vissulega
hefði ég tekið mark á meðmælum frá henni.
En þar sem ég hafði þýtt bók eftir höfund sem
fékk þessi verðlaun í fyrra vissi ég að þetta
voru virtustu bókmenntaverðlaun Kanada,
Governor General-verðlaunin eða land-
stjóraverðlaunin. Ég ákvað því að taka bókina
með mér yfir á kaffihús bókabúðarinnar og
kíkja betur á hana enda titillinn flottur: A Per-
fect Night to Go to China. Um höfundinn, Dav-
id Gilmour, hafði ég aldrei heyrt en á bók-
arkápu var hann sagður þekktur sjónvarps-
maður í Kanada.
Ég keypti bókina.
Kínaferð Gilmours
Ég hef ekki lesið bækurnar sem bók Davids
Gilmours keppti við en í þetta sinn var ég
nokkuð ánægður með að hafa keypt verð-
launabók og seinna gerði ég mér aftur ferð í
bókabúð og keypti þá aðra bók eftir Gilmour,
Sparrow Nights, sem mér fannst ekki síðri
þótt engin hlyti hún verðlaunin.
Efnisval Gilmours í A Perfect Night to Go to
China kom mér á óvart og ekki af því það væri
nýstárlegt, heldur vegna þess að bókin tekur
fyrir svipað viðfangsefni og þekkt bók eftir Ian
McEwan sem nýlega kom út í íslenskri þýð-
ingu Árna Óskarssonar undir heitinu Barnið
og tíminn (The Child in Time). Bækurnar
fjalla báðar um barn sem týnist. Þetta þótti
mér satt að segja talsverð dirfska af David
Gilmour, því þó að hér sé um martröð allra for-
eldra að ræða vilja menn ekki endilega bjóða
upp á samanburð við höfund á borð við Ian
McEwan.
Hjá Gilmour er atburðarásin á þann veg að
Roman, faðir sex ára drengs, verður ber að
dómgreindarbresti. Hann hafði sofið lítið og
illa nóttina áður, verið rotinpúrulegur allan
daginn og þegar hann er búinn að koma
stráknum í háttinn um kvöldið heyrir hann
tónlist frá nálægum bar. Roman er mikið fyrir
lifandi tónlist og stenst ekki mátið að kíkja að-
eins á barinn. Þar stendur hann einungis við í
korter eða svo, en þó nógu lengi til þess að
sloka í sig tvo bjóra. Þegar hann kemur heim
aftur er sonurinn horfinn.
Ætli við gætum ekki flest verið sammála um
að manninum hafi orðið á í messunni. Þó hafa
flestir foreldrar eitthvað svipað á samviskunni,
því enginn er fullkominn og rétt ákvörðun er
afstætt hugtak, háð ótal breytum. Með smá-
heppni hefði Roman sloppið með skrekkinn
eins og við höfum mörg hver komist upp með
að syndga aðeins upp á náðina og sum miklu
hressilegar en þetta. Og það gerir þessa at-
burðarás enn áhrifameiri; við fáum þarna
tækifæri til þess að upplifa sammannlega mar-
tröð.
Gilmour dvelur í sjálfu sér ekki sérstaklega
við hin veraldlegu eftirmál hvarfsins, leitina og
samskiptin við lögregluna, heldur fjallar bókin
að mestu leyti um þær sálrænu afleiðingar
sem barnshvarfið hefur og þær eru umtals-
verðar eins og vænta mátti. Um leið vakna
spurningar um það hvers virði börnin eru okk-
ur og hvaða hlutverki þau gegna í lífi okkar.
Sonartorrek
A Perfect Night to Go to China er lítil bók, ein-
ungis 179 síður í litlu broti, og hún virðist við
fyrstu sýn vera fremur blátt áfram enda skrif-
ar höfundurinn sérlega tæran og læsilegan stíl
sem minnir einna helst á J.M. Coetzee. En
þegar betur er að gáð má sjá að Gilmour notar
óbeinar og allt að því lævíslegar aðferðir til
þess að koma margslungnu sambandi föður og
sonar til skila í þessari stuttu frásögn.
Í stað þess að freista þess að lýsa tilfinn-
ingum Romans á raunsæjan hátt, segja okkur
hvernig honum líður, sýnir Gilmour okkur
söknuð hans með því að notast við hliðstæður,
vísanir og umfram allt drauma. Sagan er sögð
frá sjónarhóli Romans og fjallar öðru fremur
um barnsmissinn sem slíkan, ekki um þetta til-
tekna barn, sem er í rauninni afar óljós per-
sóna, heldur um það að verða á og missa son
sinn fyrir vikið.
Við sjáum Roman berjast við að ná tökum á
sínu daglega lífi í kjölfar missisins. Hann snýr
aftur til vinnu sinnar sem þáttastjórnandi í
sjónvarpi í þeirri von að vinnan beini huganum
frá sonarmissinum. Sú ósk rætist ekki, hann
breytist í eins konar spurningavél sem spyr tíu
fyrirframsaminna spurninga og kveður gesti
sína að því búnu. Barnsmóðir hans, sem er að-
eins kölluð M. eins og hún sé ein af persónum
Franz Kafka, getur ekki hugsað sér að finna
lyktina af honum framar, hvað þá meira, og
rekur hann á dyr, segist aldrei vilja heyra frá
honum aftur og aldrei munu sýna honum neina
hluttekningu. Frá hennar bæjardyrum séð er
þessi yfirsjón ófyrirgefanleg. Stuttu síðar er
Roman svo sagt upp störfum hjá sjónvarps-
stöðinni. Nokkrum vikum eftir hvarf sonarins
er hin borgaralega umgjörð því öll komin á usl
og busl og Roman tekur sér bólfestu á átjándu
hæð á hóteli, rétt eins og hann sé ferðalangur í
eigin lífi. Ekki nóg með það, hann gefur við-
miðum samfélagsins langt nef, kýlir mann á
kjaftinn og rænir banka.
Maðurinn sem var ein af táknmyndum hins
borgaralega samfélags, maðurinn sem spurði
spurninganna sem brunnu á vörum sjónvarps-
áhorfenda, er því farinn að hrærast í óræðri
vídd. Þar hjálpa reyndar til morfíntöflur sem
hann nælir sér í.
Stóra ástin
Í öðrum kafla bókarinnar, þegar gerð hefur
verið grein fyrir hvarfi drengsins, uppgötvar
Roman að gömul hjásvæfa hans, Claire Eng-
lish, er látin. Af einhverjum ástæðum, sem
honum eru huldar, ákveður hann að fara í jarð-
arför hennar. Þessi atburðarás vekur óneit-
anlega spurningar og þegar rýnt er í textann
koma úr kafinu lúmskar tengingar milli Claire
og Simons, sonar Romans. Claire er m.a. sögð
barnsleg í útliti og einhvern veginn læðist að
manni sá grunur að útför Claire sé í ein-
hverjum skilningi útför Simons. Umhugs-
unarverðasta atriðið í þessum kafla er þó upp-
rifjun Romans á þeim ummælum Claire að
hún hafi notið ásta með honum án þess að
elska hann. Aftar í bókinni kemst Roman að
þeirri niðurstöðu að sonurinn hafi verið stóra
ástin í lífi hans. Það er athyglisverð nið-
urstaða, ekki síst ef tekið er mið af áðurnefnd-
um ummælum Claire um ástina.
Eftir jarðarförina er eins og von Romans
um að finna Simon dofni. Við tekur sorgarferli
þar sem hann dreymir móður sína og Simon
hvað eftir annað. Draumarnir eru freudískir
að því leyti að þeir uppfylla vonir Romans um
að hitta son sinn á ný. Hann veltir því fyrir sér
hvort hann eigi að stytta sér aldur til þess að
geta verið samvistum við Simon en drengurinn
telur hann af því í fyrstu, hann muni hvort eð
er koma þangað. Í draumunum er Simon æv-
inlega staddur í Karíbahafinu og þess vegna
lýkur bókinni á því að draumar og veruleiki
renna saman með því að Roman gerir sér ferð
þangað, þá orðinn hálförvinglaður og vart með
réttu ráði, já það má segja að hann sé horfinn
sjálfum sér.
Af þessari bók mætti ráða að börnin séu for-
eldrum hjartfólgnari en sjálfur makinn. Þar eð
barnið í þessari sögu hefur engin sérkenni
geta menn velt því fyrir sér hvort hér sé átt við
barnið almennt og jafnvel barnið í okkur sjálf-
um; við séum glötuð ef við glötum því.
Ástarsorg
Missir er David Gilmour afar hugleikinn því
bókin Sparrow Nights, sem kom næst á undan
verðlaunabókinni, fjallar líka um missi. Þar
tekur hann fyrir viðfangsefni sem margir höf-
undar hafa gert góð skil og er líklega miðlæg-
ara í menningunni en barnsmissirinn: sam-
band miðaldra karls og ungrar konu. Fimmtíu
og eins árs prófessor í frönskum bókmenntum
fellur fyrir stúdínu sem fer svo frá honum eftir
tveggja ára sambúð. Bókinni fylgir tilvitnun í
Marcel Proust þar sem hann segist ekki geta
vanist því sem tekur enda. Þau orð eiga sann-
arlega vel við söguhetju þessarar bókar sem
kemst aldrei yfir þessa ástarsorg sína. Lung-
inn úr bókinni fer í að lýsa því hvernig þessi
fágaði maður brotnar smátt og smátt niður.
Eins og Roman í A Perfect Night to Go to
China tekur hann að virða borgaraleg viðmið
að vettugi og dregst inn í veröld kláms og
glæpa.
Sparrow Nights er afar vel stíluð og í henni
eru fjölmargar vísanir í heimsbókmenntir sem
hægt er að gera sér mat úr. Titillinn er m.a.
sóttur í eina af smásögum Tsjekhovs og á við
um stormasamar nætur. Ástkonan unga heitir
líka Emma sem minnir á hina frægu skáldsögu
Gustaves Flaubert um Emmu Bovary. Í bók-
inni er svartur húmor og viss leikur sem gerir
hana skemmtilega aflestrar.
Þessar tvær bækur Gilmours eru þó helsti
líkar. Aðalpersónurnar eru ótrúlega áþekkar
og báðar rakna þær upp á svipaðan hátt þegar
þær verða fyrir missi. Það er engu líkara en
bækurnar séu eins konar rannsókn á við-
brögðum miðaldra karla við missi og ef marka
má sjónvarpsmanninn og prófessorinn er það
lífshættuleg reynsla. Jafnframt beinist athygl-
in að því sem skiptir okkur mestu máli í lífinu,
samskiptum okkar við ástvini.
Missir á missi ofan
Kanadíski rithöfundurinn David Gilmour
vann nýverið landstjóraverðlaunin fyrir
sjöttu skáldsögu sína, A Perfect Night to Go
to China. Þar segir af sjónvarpsmanni sem
verður fyrir því að sex ára sonur hans hverf-
ur sporlaust.
Eftir Rúnar Helga Vignisson
rhv@simnet.is
David Gilmor „A Perfect Night to Go to China er lítil bók, einungis 179 síður í litlu broti, og
hún virðist við fyrstu sýn vera fremur blátt áfram enda skrifar höfundurinn sérlega tæran og
læsilegan stíl sem minnir einna helst á J.M. Coetzee.“
Höfundur er rithöfundur.
Ég fór einu sinni sem oftar að velta fyrir mér sjálfstæði lesandans eða kannskiöllu heldur meintu ósjálfstæði hans. Þarna hafði ég enn og aftur látið verðlaunfreista mín. Ég næ reyndar ekki alltaf sambandi við þessar verðlaunabækur enþað gerist þó æði oft sem er auðvitað ástæðan fyrir því að ég gef bókum sem
hafa unnið til verðlauna sérstakan gaum. Samt veit ég að dómnefndir eru börn síns tíma
og spegla oftar en ekki tískustrauma (og tískustraumar fara stundum í taugarnar á mér),
fyrir nú utan að vera hluti af bókmenntastofnuninni svokölluðu sem er mörgum þyrnir í
augum. Þar sem ég hef sjálfur setið í dómnefndum veit ég líka að óvæntir atburðir geta
gerst í slíku starfi eins og öðru félagsstarfi. Ég veit jafnframt að þessar verðlaunabækur,
eins og bækur Nóbelsverðlaunahöfunda, veðrast misvel. En er eitthvað að því? Er ekki
eðlilegt að sumar bækur séu bundnari tíma sínum en aðrar? Og hvað vitum við svo sem
hvað framtíðin ber í skauti sér? „Þessi er voða vinsæll,“ sagði ísskápssölumaður við mig
um daginn. Sams konar hjarðsölutrix eru notuð í bóksölu og margir taka mið af met-
sölulistum þegar þeir velja sér bækur. Ef marka má bókabúðir á Íslandi eru þessir listar
mjög öflugt sölutæki því sumar þeirra skarta metsöluhillum á áberandi stöðum.
En hvort sem við tökum mið af verðlaunum eða metsölulistum við val á bókum, ráð-
leggingum vina eða bóksala, mennskra eða rafrænna, nú eða auglýsingum, þá erum við
háð áliti annarra, hvort sem okkur líkar betur eða verr. Hversu oft kaupir maður bók sem
maður hefur ekki heyrt neinn tala um? Hitt er svo annað að það er ekki endilega talað
mest um bækurnar sem höfða mest til manns.
Það er sjálfsagt að reyna að brjótast úr þessum viðjum annað slagið. Fyrir þá sem lesa
á ensku má t.d. benda á vefinn www.whichbook.net þar sem leita má að áhugaverðum
bókum með því að gefa til kynna hvers konar bók maður vill, fyndna eða alvarlega, fyr-
irsjáanlega eða ófyrirsjáanlega, fallega eða ógeðslega, hefðbundna eða óhefðbundna,
stutta eða langa og þar fram eftir götunum. Upp koma óvæntir titlar sem maður hefði
kannski seint ratað á að öðrum kosti.
Útúrdúr um sjálf-
stæði lesandans