Lesbók Morgunblaðsins - 30.09.2006, Blaðsíða 6

6 LAUGARDAGUR 30. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Styrmi Sigurðsson
styrmir@pegasus.is
Þ
að er varla að maður
þori en ég ætla samt
að koma út úr skápn-
um sem einn af höf-
undum og leikstjóri
Orkuveituauglýsing-
arinnar alræmdu.
Ég brosti út í annað þegar ég sá
enn og aftur umfjöllun um þessa
auglýsingu en eftir að hafa lesið
fréttina um bókun Mannréttinda-
nefndar Reykjavíkur í Frétta-
blaðinu var mér ekki lengur
skemmt. Það vill nefnilega þannig
til að þessi auglýsing datt ekki af
himnum ofan. Hún var búin til af
fólki sem þið eruð jú að saka um
mannréttindabrot? Einum nefnd-
armanni var greinilega nóg boðið
og tók síðan dæmi máli sínu til
stuðnings.
(Fréttablaðið 13. september
2006): „Sóley Tómasdóttir, fulltrúi
Vinstri grænna í mannréttinda-
nefnd segir ýmislegt við auglýs-
inguna að athuga. Til dæmis sé
sungið „Hundrað prósent hlutir til
að horfa á“ þegar konurnar sjást
fáklæddar, rétt eins og konur séu
hlutir til að horfa á“. Ég trúi því
varla að þetta hafi í alvörunni
gerst. Kona í opinberri nefnd sem
kennir sig við mannréttindi heyrði
eitthvað vitlaust og nefndin bókar í
kjölfarið auglýsingu brotlega við
Mannréttindastefnu Reykjavíkur.
Þetta er náttúrlega drepfyndið og
grafalvarlegt á sama tíma. Þegar
ég var lítill söng ég oft enska texta
vitlaust móður minni til skemmt-
unar. Það er mjög fyndið þegar
fólk heyrir dægurlög vitlaust. En
því miður er þetta líka alls ekkert
fyndið.
Ég skrifa aftur hægt: M a n n r
é t t i n d a n e f n d ! Í textanum
er sungið: „Ég fæ hundrað þúsund
hluti til að horfa á“. … og vísar
einungis í gagnaveitu OR og sjón-
varpsrásir/myndir sem þar er
hægt að nálgast.
Það hefur enginn sungið eða
sagt „hundrað prósent hlutir til að
horfa á“ nema Sóley Tómasdóttir.
Var ekki bara hægt að hringja eitt
símtal? Þótt það hefði ekki orðið til
annars en að forða nefndinni frá
þessum mistökum, skítt með ruglið
sem hún klínir upp á okkur. Svona
eru nú mannréttindin dýr í
Reykjavík.
Nefndin var nú ekkert að bera
sig eftir sjónarmiðum þeirra sem
bjuggu til umrædda auglýsingu.
Enda hefði það verið kostulegt.
Það hefði verið einhver svona
McCarthy-stemning yfir því með
nokkuð öfugum formerkjum. „Not-
ar þú ýktar staðalmyndir kynjanna
í verkum þínum? Þekkir þú ein-
hvern sem … “. Þá er nú betra að
bóka og spyrja svo.
Það er hálfkjánalegt að fara að
verja sjónvarpsauglýsingu á síðum
blaðanna en aðstæður kalla því
miður á það.
Það var takmark okkar sem
bjuggum til þessa auglýsingu að
hún væri full af fjöri og skringileg-
heitum þar sem sköpunarkraft-
urinn og lífsgleðin væri í fyrirrúmi.
Ekki kvenhatur og ýktar stað-
almyndir kynjanna. Ein helsta fyr-
irmynd auglýsinganna var gömlu
Hollywood MGM dans- og söngva-
myndirnar. Í myndmáli og popp-
kúltúr nútímans er iðulega sótt í
hughrif héðan og þaðan úr menn-
ingarsögunni. Í auglýsingunni ber
fyrir augu fullklætt og léttklætt
fólk af báðum kynjum að dansa og
sprella við m.a. pdf-skjöl og quick-
time-skrár. Það er ekkert nýtt að
listamenn sæki sér fyrirmyndir í
dans- og söngvamyndir. Það hefur
bæði verið gert í tónlistar-
myndböndum, leiksýningum og
kvikmyndum eftir merka leikstjóra
og listamenn. Gagnrýni, bæði góð
og slæm, á alltaf rétt á sér en
hingað til hefur engum dottið í hug
að saka aðstandendur þessara
verka um mannréttindabrot (svo
vitað sé).
En liggja þá fyrir einhver gögn
fyrir okkur sem vinnum skapandi
vinnu um hvað megi og hvað ekki?
Hafið þið aðrar hugmyndir um
auglýsingar en t.d. leikhús og kvik-
myndir? Nú hafa margir af hug-
myndaríkustu kvikmyndaleik-
stjórum samtímans einnig leikstýrt
fjölda auglýsinga. Má þar nefna
menn á borð við Michael Gondry,
Spike Jonze og Jonathan Glazer.
Ég hef ekki orðið var við að þeir
hugsi allt öðruvísi þegar þeir gera
auglýsingar en þegar þeir gera
kvikmyndir. Þegar list þessara
manna er skoðuð á opinberum
vettvangi er hún yfirleitt öll skoð-
uð. Ég hef töluverða reynslu af
vinnu við auglýsingar annars vegar
og „listir“ hins vegar. Oft í sam-
starfi við rithöfunda, tónlistarfólk
og myndlistarmenn. Haldið þið
virkilega að „hið skapandi ferli“ sé
eitthvað allt öðruvísi í auglýs-
ingum? Þetta skiptir nefnilega
heilmiklu máli. Ég hef aldrei vitað
að það giltu einhver önnur lögmál
um skapandi starf í auglýsingum
en á öðrum sviðum.
Stundum gætir nefnilega þessa
misskilnings að kalla alla þá
„bleeding heart liberals“ (afsakið
enskuslettu) sem vinna við auglýs-
ingar taglhnýtta ímyndarsmiði,
auglýsingaskrumara og holdgerv-
inga kapítalismans. Þegar það sem
einkennir góða auglýsingamenn í
dag er djörf, skapandi vinna í
bland við að vera á (góðum) stund-
um samviska misþroska fyrirtækja.
Það að auglýsing staðhæfi að fyr-
irtæki sé bæði „vænt og grænt“
gerir um leið skýlausa kröfu um að
fyrirtækið standi við stóru orðin.
Fólk sem situr í risíbúðum í Þing-
holtunum, drekkur grænt te og
hristir höfuðið yfir birting-
armyndum kapítalismans í auglýs-
ingum áttar sig sjaldnast á því að
fólkið sem býr til þessar auglýs-
ingar er iðulega fólk sem býr í risí-
búðum í Þingholtunum, drekkur
grænt te og hristir höfuðið yfir
birtingarmyndum kapítalismans –
en gerir sitt til að hafa áhrif.
En það skiptir máli hver býr til
hluti. Hefði nefndin sett fram
þessa bókun hefði það verið á allra
vitorði að auglýsing þessi kæmi úr
smiðju landsþekktra femínista? Ég
held ekki.
Nú setti t.d. Þórhildur Þorleifs-
dóttir upp Chicago í Borgarleik-
húsinu nýlega þar sem fáklæddar
konur voru í forgrunni bæði leik-
sýningarinnar og auglýsinganna.
Samræmdist það mannréttinda-
stefnu Reykjavíkurborgar? Eða
Kolbrún Halldórsdóttir? Hún setti
upp Kabarett í Óperunni. Þótti
miðstjórn Vinstri grænna ástæða
til að bóka einhver mótmæli vegna
búninga Þórunnar Lárusdóttur?
Auðvitað ekki. Ykkur dettur ekki í
hug að saka þessar konur um að
hlutgera kynsystur sínar? Þið
þekkið þær, landsþekktir femínist-
ar og frábærir listamenn. Listafólk
verður líka, hvort sem það er í
leikhúsi, kvikmyndum, bók-
menntum eða jú auglýsingum að
hafa leyfi til að þróa persónur sem
geta verið heimskingjar, karlhat-
arar, kvenhatarar, fáklæddar, per-
vertar, siðapostular, fullklæddar,
aumingjar eða hetjur án þess að
eiga á hættu að Reykjavíkurborg
komi og saki það um mannrétt-
indabrot.
Auglýsingar eru náttúrlega af
öllum toga, sumar betri en aðrar
og allt mat á þeim huglægt. Ég hef
oft pirrast yfir metnaðarleysi og
hugmyndafátækt í auglýsingum.
Það er t.d. ein gerð af auglýs-
ingum sem fer fyrir brjóstið á mér.
Það er þegar fólki, oftast sætum
stelpum er stillt upp við hliðina á
einhverju dóti, kannski skyri eða
fartölvu. Í mínum huga er það
miklu nær því að hlutgera konur
heldur en það sem er til umræðu
hér.
Erum við aðstandendur þessa
verkefnis ekki bara í skotlínunni
þegar um ræðir þessar gömlu (ég
ætla ekki að segja góðu) flokks-
pólitísku erjur. Það sé allt í lagi að
draga starfsheiður okkar í efa og
beita Mannréttindanefnd fyrir sig
þegar pólitísk skot og spælingar
eru annars vegar? Mér finnst alltaf
áhugavert að velta fyrir mér
hvernig fólk dregur stundum
ályktanir og telur sig hafa alla þá
yfirsýn sem þurfi til að draga
„réttar“ ályktanir. Þið tókuð þetta
jú skrefi lengra og lögðuð fram op-
inbera bókun. En ég get bara
brosað og hugsað um fólkið sem
vann þetta verkefni. Bæði inni á
auglýsingastofunni og fyrir utan.
Ég þekki það og ég þekki sjálfan
mig, veit hvernig það hugsar og er
innréttað og finnst alveg maka-
laust að einhverjum skuli detta í
hug að bera á okkur þessar sakir.
Ég get ímyndað mér aðstæður
þar sem fólk með sömu markmið
gæti lagt fram bókun um söguna
af Emil í Kattholti. Höfundurinn
sé fordæmdur fyrir þessar „ýktu
staðalmyndir“ kynjanna. Prakk-
arinn og göslarinn auðvitað strák-
ur meðan litla systir gerir engan
þess háttar usla.
Það hefði þá verið ágætt að vita
eitthvað um höfundinn sjálfan. „Æ
æ, bíddu er þetta þessi sem skrif-
aði Línu Langsokk“? Það kannski
breytir engu? Þau sáu bara fyrir
sér einhvern svona „Geira á Max-
im’s“ (frekar en Astrid Lindgren)
og fyllilega ástæða til að draga
„réttar“ ályktanir og leggja fram
bókun. Ætlar Mannréttindanefnd
Reykjavíkur sér eitthvað svona
„hinn réttsýni meirihluti“ (The
Moral Majority) hlutverk í framtíð-
inni? „Svona viljið þið hafa það“.
Ég get líka sett mig í ykkar
spor og dregið þá ályktun að til að
fagna vel unnu verki hefðum við og
einhverjir kallar frá Orkuveitunni
farið saman í lax, svo á ærlegt fyll-
irí í einhverju veiðihúsi, hringt á
nektardansmeyjar og toppað svo
kvöldið með að keyra eins og brjál-
æðingar utan vega á risastórum
jeppum.
En síðan kemur í ljós að ég (og
hinir sem gerðu þessa auglýsingu)
erum bara linmjúkir menn (og
konur) sem drekka mikið af grænu
te-i og taka alvarlega hugmyndir
um mannréttindi og kvenfrelsi. Ég
hef nú alveg reynt að leggja mitt
af mörkum. Má þar m.a. nefna
þátttöku í hugmyndavinnu og leik-
stjórn á nær öllum auglýsingum
VR sem heimta leiðréttingu á
launamun kynjanna. Svona fyrir
utan það að ala upp fjórar dætur.
En ég spyr líka, hvers mannrétt-
indi eruð þið að verja? Neytenda
sem þið teljið svo vitlausa og ólæsa
á myndmál að þeir haldi að fram-
tíðarsýn Reykjavíkur sé að allt
kvenfólk eigi að vera fáklæddir
dansarar sem kasta sér í sundlaug-
ar meðan allir karlmenn ryksuga
og syngja í gamaldags jakkafötum?
Eða eru það mannréttindi „pró-
fessjónal“ dansaranna? Fólks með
margra ára nám að baki sem sótt-
ist eftir að taka þátt í vinnu með
framsæknum danshöfundi. Þetta er
blaut tuska í andlitið á þeim döns-
urum sem vissu ekki að þeir ættu
að skammast sín fyrir það sem
þeir gera jafn vel og raun ber
vitni.
Svona rétt í lokin. Ég heyrði af
því að maður hefði hringt í út-
varpsstöð og beðið um lagið
„Komdu Hilmar“. Útvarpsmað-
urinn kannaðist ekki við lagið og
bað þennan sem hringdi um að
syngja brot úr laginu. Þá áttaði út-
varpsmaðurinn sig strax og skellti
í kjölfarið á laginu „Konur ilma“
með hljómsveitinni Nýdönsk.
Mannréttindi og jafnrétti eru
mikilvægari hugtök en svo að þau
séu gjaldfelld með svona stór-
undarlegum embættisfærslum.
Svona viljum við hafa bað
Ný auglýsing Orkuveitu Reykjavík-
ur vakti mikla athygli en þar var
sungið: „Svona viljum við hafa það.
Ekkert vesen og allt í góðu lagi.“
Talsvert hefur verið rætt um þau
skilaboð sem send eru með auglýs-
ingunni, ekki síst um konur. Þetta
var rætt í grein eftir Arnar Gísla-
son hér í Lesbók í sumar og fyrir
stuttu bárust fréttir af bókun
Mannréttindanefndar Reykjavíkur
um að auglýsingin hefði gerst brot-
leg við mannréttindastefnu borg-
arinnar. Einn af höfundum og leik-
stjórum auglýsingarinnar svarar
hér fyrir sig.
Sköpunarkraftur, ekki kvenhatur „Það var takmark okkar sem bjuggum til þessa auglýsingu að hún væri full af fjöri og skringilegheitum þar sem sköp-
unarkrafturinn og lífsgleðin væru í fyrirrúmi. Ekki kvenhatur og ýktar staðalmyndir kynjanna.“
Höfundur er kvikmyndagerðar-
maður.
»En síðan kemur í ljós
að ég (og hinir sem
gerðu þessa auglýsingu)
erum bara linmjúkir
menn (og konur) sem
drekka mikið af grænu
te-i og taka alvarlega
hugmyndir um mann-
réttindi og kvenfrelsi.
Ekkert vesen og
malt í góðu lagi