Lesbók Morgunblaðsins - 30.09.2006, Blaðsíða 12

12 LAUGARDAGUR 30. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Birtu Björnsdóttur
birta@mbl.is
Japanski leikarinn Tetsuro Tambaer látinn, 84 ára að aldri.
Íslendingar þekkja Tamba líklega
best fyrir leik hans í Bond-myndinni
You Only Live Twice þar sem hann
túlkaði njósnarann Tiger Tanaka, en
Tamba hafði á löngum ferli komið
með einum eða öðrum hætti að gerð
yfir 300 kvikmynda.
Heima fyrir var Tamba best
kunnur fyrir kvikmyndina sem feng-
ið hefur enska titilinn The Castle of
Sand frá árinu 1974 og The Human
Revolution frá 1973.
Tamba var sérstaklega laginn við
að leika harðskeytta rannsóknarlög-
reglumenn og illskeytta glæpajöfra.
Á seinni árum helgaði Tamba sig í
í auknum mæli andlegum málefnum,
og skrifaði bæði bækur og gerði
heimildarmyndir um andleg mál,
auk þess að kalla sig miðil.




Framleiðendur þáttanna vinsæluLaw & Order hyggjast helga
einn þátt drykkjuvandræðunum sem
Mel Gibson bak-
aði sér ekki fyrir
alllöngu.
Þátturinn sem
um ræðir hefur
fengið titilinn „In
Vino Veritas“ og
mun Chevy
Chase túlka sjón-
varpsstjörnu sem
er stöðvuð af lög-
reglu fyrir að aka
undir áhrifum og
reynist vera í fötum þöktum blóði.
Bregst söguhetja þáttarins við
handtöku lögreglu með fordómafullu
tali um trúarbrögð.
Talsmaður þáttanna lagði á það
áherslu að allir Law & Order-
þættirnir væru skáldskapur og upp-
spuni og aðeins um tilviljun að ræða
ef efni og persónum þáttanna svipar
til alvöru viðburða eða persóna, þó
þættirnir sæki „innblástur“ í raun-
veruleikann.




Leikstjórinn Peter Jackson hefurundirritað samkomulag við
hugbúnaðarrisann Microsoft um að
búa til það sem
hann kallar „nýtt
form gagnvirkrar
skemmtunar“.
Óskarsverð-
launahafinn segir
að hann muni búa
til seríu sem
byggist á Halo-
tölvuleikjunum
sem Bungie
Studios eiga heið-
urinn af.
„Ég er orðinn nokkuð leiður á
kvikmyndum,“ segir Jackson.
„Í síauknum mæli hlakka ég
meira til útgáfu tölvuleikja en kvik-
mynda.“




Spænska myndin Volver verðurframlag Spánar til Óskarsverð-
launanna sem veitt verða í Los Ang-
eles í febrúar á næsta ári. Myndin er
úr smiðju leikstjórans Pedro Almo-
dovar og var sýnd hér á landi á nýaf-
staðinni kvikmyndahátíð.




Spænska kvikmyndaakademíanvaldi Volver til þátttökunnar en
Almodovar sagði sig úr akademíunni
í fyrra, meðal
annars vegna
þess að hann var
ósáttur við þær
aðferðir sem not-
aðar voru við val
á framlagi til
Óskarsverð-
launanna.
Almodovar er
hreint ekki
ókunnugur verð-
laununum gulllituðu en árið 2000 var
mynd hans, Allt um móður mína,
valin besta erlenda myndin. Tveim-
ur árum síðar bætti hann svo öðrum
Óskari í safnið þegar mynd hans,
Talaðu við hana var verðlaunuð fyrir
besta frumsamda handritið.
KVIKMYNDIR
Almodovar
Mel Gibson
Peter Jackson
Sænski kvikmyndatökumaðurinn SvenNykvist lést 20. september síðastliðinnáttatíu og þriggja ára að aldri. Hann vareinn örfárra tökumanna sem almennir
kvikmyndaáhugamenn þekktu með nafni en
starfsbræður hans hafa alla jafna mátt þola það
að falla í skuggann af leikstjórum og leikurum
kvikmynda. Farsælt samstarf hans og Ingmars
Bergmans var lykillinn að meistaraverkum sem
The Virgin Spring (1960), Winter Light (1964),
Persona (1966), Cries and Whispers (1972) og
Fanny og Alexander (1982) svo nokkur séu nefnd
(ég leyfi mér að nota enska titla myndanna þar
sem fleiri þekkja þá betur en sænsku frum-
heitin). Á áttunda og níunda áratugnum tók Nyk-
vist æ fleiri myndir utan Svíþjóðar enda orðinn
eftirsóttur mjög af helstu leikstjórum þess tíma,
og mætti í því sambandi nefna The Tenant (1976,
Roman Polanski), Swann in Love (1984, Volker
Schlöndorff), The Unbearable Lightness of
Being (1988, Philip Kaufman) og Crimes and
Misdemeanors (1989, Woody Allen).
Um fráfall Nykvist hefur verið fjallað í íslensk-
um fjölmiðlum; samstarf hans við Bergman tí-
undað og jafnvel nefndar til sögunnar myndir
annarra leikstjóra sem hann hefur kvikmyndað.
Það hefur aftur á móti komið mér nokkuð á óvart
– í ljósi þeirrar óheftu þjóðernisrembu sem alla
jafna ríkir á íslenskum fjölmiðlum – að hvergi hef
ég séð stafkrók um myndina Sölku Völku (þótt ég
hafi nú ekki gert hávísindalega úttekt á því) sem
Nykvist myndaði hérlendis um miðjan 6. áratug-
inn. Ástæðan er væntanlega einföld; fjölmiðlum
hefur verið lítt kunnugt um þátt Nykvist í ís-
lenskri kvikmyndasögu. Erfiðara er að útskýra
hvernig á því standi. Svarið kann að vera að finna
í þeirri söguskoðun sem haldið hefur verið á lofti
af sumum íslenskum kvikmyndagerðarmönnum
og -rýnum, að íslensk kvikmyndagerð hefjist ekki
fyrr en með hinu títtnefnda kvikmyndavori um
1980. Þótt ekki sé það efni þessa pistils er rétt að
vara við þessari söguskoðun enda strokar hún út
hátt í áttatíu ára sögu sem rekja má a.m.k. aftur
til kvikmyndar Peter Petersen og Alfred Lind
Slökkviliðsæfing í Reykjavík sem tekin var 1906.
Vissulega er mynd Arne Mattson Salka Valka
(1954) að mörgu leyti sænsk kvikmynd: Lyk-
ilstöður fyrir framan og aftan vél voru mannaðar
af Svíum, innisenur voru myndaðar í Svíþjóð þar
sem hún var einnig að mestu fjármögnuð. En
þær eru undarlegar og ólíkar skilgreiningarnar
er ráða þjóðerni kvikmynda. Leikstjórar þeirra
kunna að vera íslenskir, en kvikmyndir sem A
Little Trip to Heaven og Niceland gerast í heimi
handan íslensks samfélags og vöktu takmark-
aðan áhuga íslenskra áhorfenda. Salka Valka
fjallaði þó um Íslendinga, var aðlögun á íslenskri
skáldsögu, og um sextíu þúsund Íslendinga sáu
myndina (þegar þeir voru ekki nema rétt rúm-
lega 150.000 talsins). Og fáir tökumenn hafa
fangað íslenska náttúru á jafn undursamlegan
máta og Nykvist. Stúdíósenur myndarinnar eru
þrúgandi og uppfullar af innilokunarkennd, og
mynda þannig fullkomna andstæðu við birtuna
og víðáttuna í útitökum Svíans. Kallast þetta full-
komlega á við efni myndarinnar en það er úti í
náttúrunni sem Salka Valka finnur frið og frelsi
fjarri eymdinni í þorpinu, og í niðurlagi mynd-
arinnar fangar Nykvist Sölku Völku og Arnald
sameinuð á ný í stórkostlegri landslagssýn. Segja
má að hlutverk nátttúrunnar og Sölku Völku sem
barns náttúrunnar í þessari mynd hafi síðar orðið
eitt helsta kennileiti íslenskrar kvikmyndagerð-
ar.
Nykvist og Salka Valka
SJÓNARHORN » Segja má að hlutverk nátttúrunnar og Sölku Völku sem barns
náttúrunnar í þessari mynd hafi síðar orðið eitt helsta kennileiti
íslenskrar kvikmyndagerðar.
Eftir Björn Norðfjörð
bn@hi.is
Eftir Heiðu Jóhannsdóttur
heida@mbl.is
Í
kvikmyndinni Mannsbörn (Children of
Men), nýjustu kvikmynd mexíkóska
leikstjórans Alfonso Cuarón (sem gerði
m.a. garðinn frægan með kvikmynd
sinni Og mamma þín líka), er dregin upp
mynd af heimi sem farið hefur á annan
endann: Árið er 2027 og ekkert barn hefur fæðst í
18 ár vegna ófrjósemisfaraldurs sem ekki sér fyrir
endann á. Enginn veit ástæðuna og er örvænt-
ingin slík að ógnar- og upplausnarástand ríkir.
Samfélög flestra þjóða hafa hrunið, aðeins í Bret-
landi hefur tekist að halda viðhalda röð og reglu í
samfélaginu með því að stýra því með harðri
hendi og loka á innflytjendur og flóttamenn ann-
ars staðar að úr heiminum.
Í myndinni, sem byggð er á samnefndri skáld-
sögu bresku skáldkonunnar P.D. James, segir frá
söguhetjunni Theo, sem er opinber starfsmaður í
London, og er smám saman að glata lífsviljanum í
þeim myrka heimi sem hann lifir í. Bretland er
orðið að áróðursstýrðu lögregluríki þar sem fylgst
er grannt með þegnunum til þess að berja niður
starfsemi andspyrnuhreyfinga sem mótmæla m.a.
hinni ströngu innflytjendastefnu yfirvalda. Sam-
félagsmyndin sem dregin er upp endurspeglar
þannig í smækkaðri mynd togstreitu velmeg-
unarsamfélaga iðnríkjanna og fátækari heims-
hluta, þaðan sem íbúar reyna að flýja fátækt og
styrjaldarástand í leit að betra lífi. Bretland er
orðið síðasta vígi velmegunarríkjanna, víggirt og
vandlega varið við landamærin þar sem restin af
heiminum ber að dyrum og biðst árangurslaust
ásjár.
Ljós í myrkrinu
Í myndinni leikur Clive Owen aðalsöguhetjuna
Theo en þegar sagan hefst ríkir þjóðarsorg og of-
urvæmið fjölmiðlafár í Bretlandi og víðar vegna
fráfalls yngstu manneskju heims, hins átján ára
gamla Diegos, sem var stórstjarna æsku sinnar
vegna. Theo er hins vegar vakinn af dvala sínum
þegar fyrrum eiginkona hans, sem er virkur með-
limur í andspyrnuhreyfingu sem berst fyrir rétt-
indum innflytjenda, lætur ræna honum úti á götu.
Theo er beðinn um að útvega fölsuð skjöl fyrir
unga konu, ólöglegan innflytjanda, sem samtökin
vilja smygla úr landi og koma í hendur samtaka
vísindamanna sem fara huldu höfði en vinna að
rannsóknum á orsökum ófrjósemisfaraldursins.
Þegar Theo og andspyrnuhópurinn lenda í fyr-
irsát kemur í ljós hvað liggur undir. Kee, konan
sem um ræðir, gengur með fyrsta og eina barnið
sem getið hefur verið í átján ár. Theo verður vilj-
andi og óviljandi að verndara konunnar og tilvon-
andi barns hennar og reynir að koma henni á
áfangastað. Þannig er brugðið upp mynd af sam-
félagi sem hefur glatað allri samkennd og von um
betra líf. Ófrjósemisfaraldurinn er táknrænn fyrir
þá gröf sem margir telja mannkynið vera grafa
sér með umgengni við umhverfið, sérhyggju og
gróðahyggju, og skeytingarleysi um þjáningar
þeirra sem búa við skort, kúgun og ófrið.
Kvikmynd Cuaróns er sannarlega djörf og
myrk framtíðarsýn, en tilraunin tekst vel enda
nýtur leikstjórinn liðsinnis úrvalsleikara við út-
færslu þeirra áhugaverðu og að mörgu leyti
óhefðbundnu persóna sem koma við sögu í mynd-
inni. Þannig leikur Michael Caine gamlan vin
Theos frá róttæklingadögum hans auk þess sem
leikarar á borð við Julianne Moore og Chiwetel
Ejiofo fara með hlutverk meðlima andspyrnu-
hreyfingarinnar. Í útfærslu þessara persóna sem
og annarra birtist hin margræða samfélagsgrein-
ing sögunnar, þar sem skilin milli hins rétta og
ranga og góðs og ills eru ekki dregin skýrum lín-
um. Þannig fordæmir myndin ofbeldið sem and-
spyrnuhópurinn grípur til „málstaðarins“ vegna
og er sú gagnrýni undirstrikuð með því að láta
Theo, sem hálf slysast inn í það hlutverk að
vernda Kee, aldrei taka upp byssu.
Vísindaskáldsaga kvikmynduð
Höfundur bókarinnar sem myndin er byggð á
gengur undir höfundarnafninu P.D. James en hún
þykir meðal fremstu höfunda í glæpasagnageir-
ans á Bretlandseyjum. James er þannig þekktust
fyrir margræðar glæpasögur sínar, og þótti hún
taka nýja stefnu þegar vísindaskáldsagan Child-
ren of Men kom út árið 1992. Bókinni svipar að
mörgu leyti til vísindaskáldsagna sem koma frá
höfundum sem ekki eru þekktir fyrir slík skrif og
nýta formið fyrst og fremst til þess að vinna með
ákveðna samfélagsgreiningu þar sem fantasía og
framtíðarsýn verða farvegur fyrir ádeilu á sam-
tímann.
Í kvikmyndaaðlögun Cuaróns á sögunni eru
möguleikar vísindasagnaformsins nýttir enn-
fremur, þar sem unnið er með efni bókarinnar á
máta sem skírskotar til pólitísks ástands í heim-
inum eins og það blasir við í dag, þó svo að vit-
anlega eigi flest þau vanda- og álitamál sem P.D.
James fjallar um í skáldsögunni enn við. Í kvik-
myndahandritinu, sem Cuarón vinnur í samvinnu
við fleiri handritshöfunda, er þó hnykkt á
ákveðnum þáttum og túlkun sögunnar er tengd
samtímanum á markvissan hátt. Þannig skír-
skotar myndin beint til viðbragða margra vest-
rænna ríkja, einkum Bandaríkjanna, við hinu svo-
kallaða „stríði gegn hryðjuverkum“ í kjölfar
hryðjuverkaárásanna 11. september 2001, og um-
deildra aðgerða stjórnvalda sem miða að auknu
öryggi og eftirliti en skerða fyrir vikið borg-
aralega réttindi. Það Bretland framtíðarinnar
sem birtist í myndinni, er nokkurn veginn eins og
það lítur út í dag, nema að fangabúr Guantanamo-
fangabúðanna eru komin alla leið að borg-
armörkum Lundúna. Ólöglegir flóttamenn og
grunaðir hryðjuverkmenn eru geymdir í búrum,
og enginn miskunn sýnd í meðferð þeirra. Þá er
að finna í myndinni sláandi atriði þar sem Theo og
Kee reyna að smygla sér inn í risastórar fanga- og
flóttamannabúðir og horfa út um glugga rútunnar
á misþyrmingar fanga með hettur á höfði sem vísa
beint til ljósmynda sem birst af í fjölmiðlum af
meðferð fanga í Guantanamo-búðunum og Abu
Ghraib-fangelsinu í Írak. Myndrænt séð er kvik-
mynd Cuaróns pökkuð af vísunum í heimspólitík-
ina fyrr og nú og verður að teljast einkar áhug-
verð umfjöllun um pólitísk álitamál samtímans.
Myrk framtíðarsýn Cuaróns
Mannsbörn eða Children of Men heitir nýjasta
kvikmynd mexíkóska leikstjórans Alfonso
Cuarón. Í Mannsbörnum er að finna myrka fram-
tíðarsýn um heim þar sem mannkynið er komið á
heljarþröm eftir 18 ára ófrjósemisfaraldur.
Children of Men Myndin er byggð á samnefndri skáldsögu bresku skáldkonunnar P.D. James.