Lesbók Morgunblaðsins - 28.10.2006, Síða 9

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. OKTÓBER 2006 9
einnig íslenskum bóksölum. Þessi grein er því
kall á umbætur. Við þurfum að breyta virð-
isaukaskattskerfinu fyrir erlendar bækur. Við
þurfum að styrkja íslensku bókasöfnin og ekki
bara með því að henda peningum í bókakaup.
Við þurfum að hvetja fornbókasölur í landinu
til að selja bækur sínar á Netinu. Þangað til
hlutirnir breytast höldum við áfram að vinna
gegn þjóðfélaginu í heild með því að gera Ís-
lendingum svo erfitt fyrir með að lesa og læra.
Já, þetta er raunverulegt vandamál
Nokkrir vina minna hafa stungið því að mér að
innst inni séu Íslendingar samþykkir háu bóka-
verði. „Þú skilur þetta ekki Ian, hér eru bækur
tákn um þjóðfélagsstöðu,“ sagði ein minna ís-
lensku vinkvenna er hún reyndi að fá mig til að
samþykkja þá hugmynd að Íslendingar sætti
sig við hátt bókaverð á þeim grundvelli að bæk-
ur séu munaðarvara, táknmynd velgengni og til
marks um lofsverða neyslu. Aðrir segja mér að
einungis brot íslensku þjóðarinnar lesi erlend-
ar bækur. Enn aðrir segja mér að tími bók-
arinnar sé liðinn.
Ég er þessu ósammála. Þeir dagar eru löngu
liðnir þegar nám um önnur lönd eða lestur er-
lendra tungumála var aðeins á færi fáeinna
heppinna eða ríkra einstaklinga. Erlendar
bækur eru ekki táknmynd þjóðfélagsstöðu.
Þær eru ekki munaðarvara. Þær eru nauðsyn-
leg fjárfesting.
Það er ekki aðeins lítill hluti íslensku þjóð-
arinnar sem kaupir erlendar bækur. Ef til vill
ertu íslenskur tölvusérfræðingur sem vill nálg-
ast nýjustu leiðbeiningar um nýjan hugbúnað
fyrir fyrirtækið sem þú vinnur hjá. Eða einn af
17.000 háskólastúdentum og langar til að skrifa
lokaritgerð sem er betri en í meðallagi. Nú eða
þá einn fjölmargra erlendra maka sem fylgja
sífellt fleiri Íslendingum heim. Sem ítölsk kona,
svo dæmi sé tekið – sem hefur nýlega uppgötv-
að að hún sé ólétt og langar að lesa sér til um
við hverju má búast næstu níu mánuðina – á
sínu eigin móðurmáli. Eða sem japanskur eig-
inmaður íslenskrar konu sem vill að börnin geti
lesið og talað bæði málin þegar þau vaxa úr
grasi.
Og hvað þá hugmynd varðar að bækur skipti
ekki lengur máli þá viðurkenna jafnvel bjart-
sýnustu spámenn upplýsingaaldar að upplýs-
ingar prentaðar á pappír, upplýsingar sem má
halda á, blaða í gegnum með fingrunum, og lesa
í rúminu eða í strætó, séu enn skilvirkasta leið-
in til að ná sambandi við fólk.
Að kaupa nýjar bækur á ensku
Ímyndaðu þér að þú hafir nýlega frétt af frá-
bærri bók sem þig virkilega langar til að kaupa
í tengslum við verkefni sem þú ert að vinna að.
Hún er ekki til í íslenskum bókabúðum og hana
er ekki heldur að finna í Gegni (samskrá ís-
lenskra bókasafna). Þú ferð því á Amazon til að
fræðast betur um bókina og sérð að í Banda-
ríkjunum kostar hún 20 dollara eða um 1.400
kr. Þú gætir því pantað bókina beint frá Ama-
zon. En þegar búið er að reikna á bókina 630
kr. sendingarkostnað, 284 kr. virðisaukaskatt
og 450 kr. þjónustugjald er heildarverðið komið
upp í 2.764 kr., auk mögulegrar ferðar á póst-
húsið á afgreiðslutíma.
Þetta er há upphæð – næstum tvisvar sinn-
um hærri en bandaríska verðið. Þú veltir því
e.t.v. fyrir þér hvort þú getir sparað með því að
panta hana í gegnum íslenska bókabúð.
Skreppur því næst niður í Mál og menningu við
Laugaveg og óskar eftir verðtilboði. Þegar ég
kannaði þetta um daginn var mér sagt að bókin
myndi kosta mig 2.795 kr., auk ferðar í bóka-
búðina til að ná í hana. Það er dýrara en að
panta beint frá Amazon.
Hér kemur Bóksala stúdenta inn í myndina.
Besta leiðin, sérstaklega ef þú býrð í Reykja-
vík, væri að sérpanta bókina í gegnum þá
(www.boksala.is og smella þar á „sérpöntun“).
Eins og allar aðrar bókabúðir sameinar Bók-
sala stúdenta sendingar sínar að utan í stærri
sendingar (500 til 20.000 kg). Þetta lækkar að
jafnaði sendingarkostnað stakrar bókar niður í
brot af verði hennar. Og sem bóksali fær Bók-
sala stúdenta afslátt frá útgefendum. Ástæða
þess að Bóksala stúdenta býður svo gott verð
er að þeir láta neytandann njóta góðs af stærri
hluta þessa afsláttar en Eymundsson og Mál og
menning gera.
Ég kannaði verð bókarinnar hér að ofan hjá
Bóksölu stúdenta og bað þá að gefa mér upp
verð hjá þeim á bók sem kostaði 1.400 kr. á
Amazon. Í flestum tilfellum væri verð bók-
arinnar aðeins 1.776 kr., auk ferðar í Bóksölu
stúdenta til að sækja bókina eða 550 kr. send-
ingarkostnaðar. Í verstu tilfellum – ef Bóksala
stúdenta getur ekki nálgast bókina á lægra
verði en hún er seld á á Amazon – þá myndi
Bóksala stúdenta rukka 2.550 kr. fyrir bókina.
Það er samt ódýrara en að panta hana á Ama-
zon eða hjá Máli og menningu.
Að kaupa notaðar og sjaldgæfar bækur
Bóksala stúdenta sérpantar hins vegar aðeins
bækur sem enn er verið að gefa út og í flestum
tilfellum aðeins frá Bretlandi og Bandaríkj-
unum. Þeir sérpanta ekki notaðar bækur. Þeir
sameina ekki sendingar frá löndum á borð við
Ítalíu, Pólland eða Japan. Og ekki allir búa í ná-
grenni verslunarinnar. Þannig að til er heill
flokkur pantana þar sem ekki er hægt að spara
með því að notfæra sér Bóksölu stúdenta. Vilji
maður kaupa notaða bók, eða bók á minna út-
breiddu tungumáli, nú eða ef maður býr á
Kópaskeri þá er eftir sem áður ódýrast að láta
senda sér bókina beint, bíta síðan á jaxlinn og
greiða Íslandspósti virðisaukaskatt og þjón-
ustugjald.
Ég hafði vonast til þess að ShopUSA
(www.shopusa.is) reyndist leið fyrir Íslendinga
til að njóta hagnaðar af sameiningu sendinga.
Það kostar hins vegar yfirleitt meira að panta í
gengum ShopUSA en að panta beint frá Ama-
zon (3.072 kr. fyrir dæmið sem ég gaf áðan;
banahöggið felst í því að þurfa að greiða send-
ingarkostnað tvisvar).
En af því að sendingarkostnaðurinn er þetta
hár, þá þarf hver sá einstaklingur eða bókasafn
sem vill flytja inn til Íslands stakt eintak af
óvenjulegri bók eða bók sem er komin úr prent-
un að greiða það háu verði. Og hver sá sem býr
utan Reykjavíkur á líka óhægt um vik. Skatt-
lagningin á bókum refsar þeim okkar sem eiga
sér sértæk áhugamál, læra framandi mál eða
búa á afskekktum stöðum – þrátt fyrir að það
sé okkur öllum örugglega í hag að hvetja hvert
annað til að þróa áfram hæfileika okkar, læra
framandi mál og að búa sem víðast á eyjunni.
Það felst viss kaldhæðni í því að það verður
sífellt auðveldara að finna notaðar og sjaldgæf-
ar bækur með aðstoð Netsins. Á sl. tíu árum
hefur bylting átt sér stað á markaðnum með
notaðar bækur í Bandaríkjunum og Evrópu.
Bóksalar setja nú vöruskrár sínar á Netið, í
gegnum vefsvæði eins og abebooks.com og
amazon.com. Og með aðeins nokkrum smellum
geta netverjar séð hvort bókin sem þeir eru að
leita að er til notuð og borið saman verð á not-
aðri bók og nýrri og pantað hana.
Það er því sérstaklega óréttlátt að þegar ís-
Morgunblaðið/Árni Sæberg
frá Amazon.
Einfaldasta og jafnframt afdrifaríkasta aðferðin við að draga úr kostnaði við að panta
stakar bækur að utan væri að afnema algjörlega 14% virðisaukaskattinn af bókum,
hvort sem þær væru keyptar hér heima eða erlendis. Þetta fæli í sér að 450 kr. þjón-
ustugjaldið af bókasendingum félli niður um leið þar sem það er engin ástæða til að
rukka fyrir þjónustugjald þar sem engrar þjónustu er þörf. Verð nýju bókarinnar í
dæminu hér á undan mundi þar með lækka úr 2.764 kr. í 2.030 kr.; og notaða bókin kost-
aði þar með 840 kr. í stað 1.406 kr. Þessi hugmynd er í raun ekki svo róttæk. Með eins
manns krossferð sinni árið 2001 náði Hörður Einarsson fram lækkun virðisaukaskatts
bóka úr 24,5% niður í 14%, en virðisaukaskattur bóka á Íslandi er engu að síður sá þriðji
hæsti í Evrópu, á eftir Danmörku (25%) og Slóvakíu (19%) (1). Í Bretlandi, Póllandi,
Noregi og á Írlandi er enginn virðisaukaskattur lagður á bækur, sem og í fjölda landa
utan Evrópu. Flest önnur Evrópuríki leggja aðeins 4–6% virðisaukaskatt á bækur.
Að afnema virðisaukaskatt bóka myndi gera póstpantanir mun þægilegri. Það myndi
líka gera íslenskum bókabúðum kleift að keppa við erlendar bókaverslanir. Þegar Ís-
lendingar velja frekar að flytja heim erlendar bækur í farangri sínum þá boðar það illt
fyrir íslenska bóksala. Bókaverslanir eru meira en bara staður til að kaupa bækur, þær
eru líka staður til að læra á, kanna, rekast á vini og til að ferðast með óbeinum hætti.
Við viljum ekki að þær hverfi. Fleiri okkar myndu ábyggilega kaupa bækur hér heima
væru þær 14% ódýrari. (Án virðisaukaskattsins gæti Bóksala stúdenta lækkað verð 20
dollara bókarinnar úr 1.776 kr. í 1.558 kr.)
Núll-leiðin
Örlítið afdrifaminni aðferð, sem varðveitti meira af tekjum ríkisins, væri að undanskilja
frá virðisaukaskatti alla þá pakka að utan sem ekki eru meira en segjum 7.000 kr. virði.
Ég vel 7.000 kr. af því að það er sama upphæð og undanþáguupphæðin fyrir gjafir, en
nota mætti hvaða sanngjörnu upphæð sem væri. Þessi undanþága er nú þegar í gildi í
fjölda landa (upphæðin er til dæmis miðuð við 2.400 kr. í Bretlandi og 4.850 kr. í Tékk-
landi, en í báðum tilfellum miðast hún við vöruverð utan sendingarkostnaðar). Að und-
anskilja alla pakka undir lágmarks verðgildi myndi minnka tekjur ríkisins, en það
myndi líka draga úr kostnaði við umsýslu með þá pakka sem skapa ríkinu hvað minnst-
ar tekjur. Þetta gæti mögulega sparað ríkinu fé.
Þessi aðferð myndi reynast þeim einstaklingum sem eru að panta eina til tvær bækur
af netinu vel. Bókaverslanir myndu hins vegar líklega andmæla henni þar sem þar með
væri einstaklingum veittur afsláttur sem bóksalarnir sjálfir gætu sjaldnast nýtt sér.
Bóksalar hafa þó betri stöðu á eigin markaði og það er sérstaklega á smærri pöntunum
sem þarf að jafna markaðinn. Að undanskilja ódýra pakka bætti aðgengi Íslendinga að
þekkingu á sama tíma og virðisaukaskattur á öðrum bókum væri varðveittur. Þetta
væri líka góð aðferð í þessu einokunargjarna landi til að veita bókakaupendum útleið
tækju bóksalar upp á því að hækka bókaverð of mikið. Þó að þessi leið fæli í sér að bók-
salar fengju færri beiðnir um sérpantanir þá græða þeir hvort eð er lítið á slíkum pönt-
unum. Hjarta bóksöluiðnaðarins er að selja bækur í miklu upplagi, eins og Da Vinci lyk-
ilinn eða International Marketing og staða þeirra hvað þetta varðar myndi ekki
skaðast. Þeir viðskiptavinir sem ekki vilja nota netið, eiga ekki kreditkort, eða vilja ein-
faldlega meiri þjónustu, ættu þess þá enn kost að panta staka bók í gegnum bókaversl-
un.
Undanþáguleiðin
Enn önnur og gjörólík aðferð væri að reyna að innheimta virðisaukaskatt samhliða sölu
vörunnar í stað þess að gera það við komuna til Íslands. Þetta fæli í sér að erlendum fyr-
irtækjum, eins og Amazon, yrði heimilað að innheimta íslenskan söluskatt fyrir hönd
ríkisins, og afnema þar með þörfina fyrir sérstakt, dýrt þjónustukerfi til innheimtu
skattsins við komuna. Með þessu móti mætti varðveita virðisaukaskattinn, en fjarlægja
450 kr. þjónustugjaldið auk vinnukostnaðarins við að innheimta skattinn. Þessi leið
kann að vera óraunhæf ennþá, en það er þess virði að hafa augun opin.
Raunar rukkar Amazon.co.uk nú þegar fyrir virðisaukaskatt í heimalandi hvers og
eins kaupanda sem býr innan marka Evrópusambandsins og notar til þess tölvukerfi
sitt til að taka gjöldin í heimalandi kaupandans með í reikninginn. Bandarísk stjórnvöld
völdu gjörólíka leið árið 2001 er þau ákváðu að setja ekki fram reglur um rukkun sölu-
skatts vegna netkaupa einstaklinga í einu ríki frá fyrirtæki í öðru ríki. Á Íslandi er hins
vegar valin sú leið að innheimta virðisaukaskatt af varningi annars staðar frá og að
gera það með valdi með því að stöðva hann við komuna til landsins. Þetta eru einfald-
lega ólíkar leiðir við að fást við erfitt og umdeilt vandamál um það hvort og þá hvernig
eigi að innheimta virðisaukaskatt á vörum sem keyptar eru í gegnum netið frá öðrum
löndum eða úr annarri lögsögu. (Alþjóða fyrirtæki og skattasérfræðingar eiga í heitum
deilum um málið (2).) Ákvörðun bandarískra stjórnvalda endurspeglar þá tilfinningu að
evrópska kerfið skapi óþarfa skrifræði (milljónir fyrirtækja væru þannig neyddar til að
geyma reglur hundraða virðisaukaskattkerfa í sínum fórum), á meðan íslenska leiðin
myndi fela í sér heilmikinn kostnað í tengslum við skipulagningu aðdrátta sem og seink-
un sendinga.
9. október sl. tilkynnti ríkisstjórnin að bækur væru meðal þess varnings sem hún
hyggst lækka virðisaukaskatt úr 14% í 7% á. Við fyrstu sýn kynni maður að telja að
þetta kæmi vel þeim sem kaupa bækur að utan, en staðreyndin er sú að áhrifin verða til-
tölulega lítil. Stærsti vandinn við virðisaukaskatt á erlendum bókum er kostnaðurinn
sem felst í því að innheimta hann, ekki virðisaukaskatturinn sjálfur. Einungis aðgerðir
líkt og þær þrjár sem ég hef talið upp hér að ofan koma til með að hafa umtalsverð
áhrif. Allar þessar þrjár endurbótaleiðir varðandi virðisaukaskatt hafa sína kosti og
galla og einhverjar breytingar verða að verða. Bækur eru afbragðs fjárfesting, frekar
en lífsnauðsyn á borð við matvæli. Og það er ótrúlega óskilvirkt að íþyngja neytendum
með hvata til að flytja bækurnar inn sjálfir í farangri sínum í skiptum fyrir aðeins
nokkrar milljónir kr. í ríkistekjur. Við erum að skaða þá sem búa utan Reykjavíkur, þá
sem lesa notaðar erlendar bækur og þá sem lesa erlendar bækur á öðru máli en ensku.
Sölustaðar-leiðin
Hvernig má lækka
bókaverðið?