Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.2006, Blaðsíða 16

16 LAUGARDAGUR 23. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók | bækur
AFI ullarsokkur ætlar að festa sig í
sessi sem þekkt persóna í íslenskum
barnasögum því sagan Ferðin yfir
fljótið er fjórða bókin
um þennan merka
mann. Áður hafa komið
út Afi ullarsokkur,
Stelpan í stóra húsinu
og Fríða frænka. Sög-
urnar af afa gamla
geyma einnig þroska-
sögu pilts er Bjarni
heitir, og er kallaður
Baddi, sem reyndar er
sögumaðurinn í bæj-
arfélaginu sem sagan
gerist í. Sögurnar eiga
það sammerkt að vera
skemmtilegar, upp-
byggilegar og vekja
spurningar.
Baddi er íbygginn og
athugull drengur á níunda ári sem
hefur margt til málanna að leggja.
Að spyrja heimspekilegra spurninga
er að spyrja eins og barn. Baddi
spyr afa: „Hvað er fegurð?“ Og afinn
svarar: „Fegurð er svo einstaklings-
bundin, að það sem einum þykir fal-
legt, þykir öðrum kannski ljótt. Þeg-
ar um fagurt útlit er að ræða, þá er
það einskis virði ef innrætið er ekki
fallegt.“ (12).
Síðan horfa þeir saman á tísku-
sýningu og fegurðarsamkeppni þar
sem sigurvegarinn er: Silja Sjöberg,
dóttir Sjöbergs apótekara, sem for-
maður dómnefndarinnar starfaði
hjá. Sigurlaunin eru ýmiss konar dót
úr apótekinu. Sjöberg borgaði einn-
ig veitingarnar. Baddi sér í gegnum
þessa „tilviljun“ og getur bætt við að
fegurðin sé tengd hagsmunum. Ef til
vill vekur það hugrenningatengsl
um að náttúrufegurð Íslands sé
einnig tengd hagsmunum? Kristján
þó!
Margt ber á góma í bókinni, t.a.m.
Guð, og lögð er fram sígild þver-
stæða: „Ef Guð er almáttugur, getur
hann þá skapað svo þungan stein, að
hann geti ekki lyft honum?“ (29).
Þessa þraut er auðvitað ekki hægt
að leysa enda bítur hún í skottið á
sjálfri sér. Svarið er auðvitað hvorki
né. Eftir dauðaslys í sögunni spyr
Baddi afa sinn: „Er Guð til?“ (47).
Þannig heldur Baddi áfram að
kanna þessa undarlegu veröld. Hann
spyr spurninga sem ekki er auðvelt
að svara, t.d.: „Gat það
verið að einhver maður
ætti meira í eiginkon-
unni en hún sjálf?“
(67).
Guð er fjarlægur í
sögunni en þó títt-
nefndur. „Stundum
kemur Guð til mann-
anna, stundum fara
þeir til hans,“ segir
Baddi en drengurinn
sem missti pabba sinn
spyr á móti: „En af
hverju tekur hann frá
manni pappann
manns?“ Og aftur er
spurt: Er Guð til?
(101).
Segja má að í bókinni sé tekist á
við hefðbundnar barnaspurningar
um tilvist Guðs. Frú Lóa segir að
kannski sé þetta allt spurning um til-
gang: „Kannski erum við hér til að
gera öðrum gott,“ segir hún spek-
ingslega (104).
Ferðin yfir fljótið er þungamiðjan
í bókinni og sögumaðurinn minnist
hennar í endurliti undir bókarlok og
segir m.a.: „Hetjurnar í lífi okkar
þurfa ekki endilega að vera ríkar eða
valdamiklar til að lifa í huga okkar í
eilífri fegurð.“ (168).
Óþarfi er að teygja lopann hér um
Afa ullarsokk, því víst er að Kristján
Hreinsson er ágætur barnabókahöf-
undur og Ágúst Bjarnason bætir við
textann með myndum sínum. Flott-
asta myndin er á bls. 155 og lýsir
hún sundtíma hjá Jóni Sæmunds-
syni sem spurði börnin hvort þau
vildu synda. Hervör baðvörður garg-
ar hins vegar eins og brjálæðingur
öllum stundum og heimtar að þau
noti sápu í sturtunni.
Haglega vafinn
söguþráður
BÆKUR
Barnabók
Eftir Kristján Hreinsson. Myndir: Ágúst
Bjarnason. Skjaldborg, 2005, 169 bls.
Afi ullarsokkur – Ferðin yfir fljótið
Gunnar Hersveinn
Kristján Hreinsson
Í ÞESSU verki setur Steingrímur
J. Sigfússon fram sjónarmið sín í
heildstæðu verki. Það er allt of
sjaldgæft að íslenskir stjórnmála-
menn gefi frá sér rit af þessu tagi
og stundum er eins og menn reyni
að segja sem minnst,
til að vera ekki „hank-
aðir“ síðar meir. Stein-
grímur býður hér upp
á umfjöllun um mikil-
vægustu málefni sam-
tímans sem kalla á
lengri og ítarlegri um-
fjöllun en þingræður,
viðtöl eða kastljós-
þættir bjóða upp á.
Steingrímur til-
heyrir þeim flokki sem
telst lengst til vinstri í
íslenskum stjórn-
málum en líklega er sú
skilgreining úrelt.
Margt í málflutningi
hans stendur nálægt
skoðunum þeirra sjálf-
stæðismanna sem ekki teljast bein-
línis frjálshyggjumenn. Talið er að
fleiri sjálfstæðismenn hafi verið
andvígir Kárahnjúkavirkjun en
samanlagðir kjósendur vinstri
grænna. Um 60% þjóðarinnar voru
andvíg sölu símans eins og Vinstri
grænir á sínum tíma og báðir flokk-
ar tortryggja Evrópusambandið af
sömu ástæðu og Steingrímur nefnir
í bók sinni, vegna miðstýringar og
ólýðræðislegra stjórnarhátta.
Það má segja að öll orðræða
vinstri manna hafi mátt þola tals-
verða ágjöf á síðustu áratugum, á
sama tíma og frjálshyggjunni og
orðræðu hennar hefur vaxið ásmeg-
in, ekki aðeins sem pólitískt vald
heldur einnig í viðskiptalífi með
akademískt bakland í hagfræðinni.
Frjálshyggjan hefur átt stemning-
una, stóru ungliðahreyfingarnar,
peningana og verðbréfamarkaðinn,
„frelsi“, skattalækkanir, einstakl-
inginn og útrásina, meira að segja
fótboltaliðin, á meðan vinstri hug-
sjónir hafa dragnast með ímynd
gamalla ríkisfyrirtækja, sveltra
sjúkrastofnana, tryggingakerfa,
skattahækkana og ásakana um
ríkisforsjá. Hægri menn hafa átt
sína postula í Hayek og Friedman
og ungir drengir hafa sökkt sér of-
an í kverin á meðan vinstri hreyf-
ingin hefur ekki átt slíkt bakland
um langa hríð.
Það má segja að tímarnir neyði
stjórnmálamenn eins og Steingrím
til að takast á við skapandi endur-
nýjun í orðræðu sinni og nálgun við
samfélagið, stjórnmálin og hug-
sjónir sínar. Það er
ekki síst þessi stað-
reynd sem gerir bók
Steingríms spennandi
og áhugaverða.
Það má segja að í
heildina sé bókin
varnarrit fyrir nor-
ræna módelið, nor-
ræna velferðarsam-
félagið. Röksemd
Steingríms er á þá leið
að norræna velferðar-
samfélagið hafi skapað
einhver bestu lífskjör í
heimi vegna þess að
tiltölulega háir skatt-
ar, mikill jöfnuður og
öflug opinber þjónusta
hafi skapað jarðveg
fyrir öflugt atvinnulíf og framsækin
fyrirtæki, þvert á hrakspár margra
hagfræðinga. Síðustu misseri virð-
ist aukinn þróttur hafa færst í
þessa röksemdafærslu Steingríms,
hún fer saman við grein sem Göran
Person forsætisráðherra Svíþjóðar
skrifaði í Economist þar sem hann
færði rök fyrir þessu módeli. Stefán
Ólafsson prófessor og Jón Ormur
Halldórsson hafa talað á sömu leið
og líklega hefur þarna orðið ákveðin
orðræðubreyting sem gæti orðið ein
af stóru röksemdafærslunum í
næstu kosningum, af hverju eða
hvernig Ísland færist fjær hinu nor-
ræna módeli og hvaða teikn eru á
lofti. Það er ekkert ólíklegt að bókin
sé merki um ákveðin vatnaskil í
pólitískri orðræðu hvað þetta snert-
ir.
Steingrímur tekur dæmi um vax-
andi stéttaskiptingu í landinu og
ójöfnuð og þaðan er titillinn sprott-
inn: Þjóðin stendur á tímamótum og
næstu ár munu ráða úrslitum um
hvort Ísland muni yfirleitt tilheyra
samfélagsgerð Norðurlandanna eða
færast í átt til þess sem hefur gerst
í Bandaríkjunum, þar sem ákveðnir
hópar hafa sokkið til botns með fé-
lagslegum vandamálum og tilheyr-
andi lækkun meðalaldurs og aukn-
um barnadauða. Við öll er ákall um
aukinn jöfnuð í samfélaginu, jafn-
rétti kynjanna, náttúruvernd, virkj-
un hugvitsins og ekki síst hvatning
um eflingu lýðræðis og lýðræðis-
legrar umræðu á Íslandi.
Steingrímur andæfir stóriðju-
stefnunni. Trúboðar stóriðjunnar
leggja fram svimandi háar tölur um
„gjaldeyristekjur“ stóriðju en þegar
aðrir liðir eru teknir inn í myndina
kemur í ljós að hin raunverulegu
þjóðhagslegu áhrif af álveri í
rekstri eru lítil. Hann ræðir síðan
hvernig Ísland stefnir hraðbyri að
því að verða ein stærsta álbræðsla í
heimi.
Það sem bókin skilur kannski eft-
ir sig er spurningin um hvað öðrum
stjórnmálamönnum finnst um öll
þessi mál. Hvers vegna vilja Geir
eða Þorgerður Katrín að Ísland
verði ein stærsta álbræðsla í heimi?
Vilja menn þetta í raun og veru eða
byggist ákvörðunin á því að menn
„trúðu þeim upplýsingum sem lágu
fyrir á þeim tíma?“ Það væri fengur
að því að sjá rökstuðning fyrir
þessu.
Helsti galli bókarinnar er
kannski sá að ekki er notast við
beinar heimildir til að naglfesta
rökstuðninginn og gefa fólki færi á
að kafa dýpra. Málefnin sem eru til
umfjöllunar eru mörg hver föst í
fari pólitískrar kappræðu. Einn
segir að fátækt hafi aukist, annar
segir að kaupmáttur hafi aukist um
60%. Einn segir að ójöfnuður hafi
aukist, annar segir að fleiri séu rík-
ari og færri fátækir. Allt er þetta
mælanlegt og samanberanlegt við
fyrri ár og einhver hlýtur að geta
fundið þetta út svart á hvítu. Ragn-
ar Helgi Ólafsson sér um umbrotið,
hann er einn besti kápuhönnuður
landsins og hefði gjarnan mátt raða
upp forsíðunni sem er nokkuð
sjálfsútgáfuleg. Hún er reyndar
hógvær í anda Steingríms og laus
við „auglýsingamennsku“ en
þungavigtarefni hefði mátt við vold-
ugri framsetningu.
Skapandi endurnýjun
BÆKUR
Greinasafn
Eftir Steingrím J. Sigfússon, Salka,
2006.
Við öll. Íslenskt velferðarsamfélag
á tímamótum
Andri Snær Magnason
Steingrímur J.
Sigfússon
,,Hark! The Herald Angels sing?
Sálmur: Charles Wesley.
Lag: Felix Mendelssohn
Heyr! Lofsöng engla? um hann kominn
hér nýfædda konunginn.
Sáttargjörð með Guðs og manns
gjöfin stærst er náðin Hans.
Ljósið milda lýsir nú
lifandi sem kristin trú.
Boðskapur sá birtist hér
bróðir Jesús fæddur er.
Hetja friðar! Heill sé þér!
Hingað komst sem betur fer.
Læknir meina, líkna þú
lækna sjúkan, – biðjum nú.
Hátign komstu himni frá.
hér svo eilífð mættum ná.
Sanniðrandi? er syndarinn
sæll með allan kærleik þinn.
(Í lauslegri þýðingu)
Pétur Sigurgeirsson biskup
Gleðileg jól!
Höfundur er biskup.
Gekk fram á hana
á grýttri strönd
bylur og bálhvasst
helgum meyjum ekki út sigandi
samt var hún þarna
Úfið haf er fyrir hindrunum,
sagði draumspök kona
og víst var það úfið,
enda undraðist ég að
syni hennar skyldi ekki vera kalt
svona kviknakinn
með rassinn út í vindinn
– hvort ekki fyndist teppi
til að hlýja honum
Hún varð mín vör,
leit til mín og brosti
Það gerist ekki betra en
hún birtist
– hvað þá brosi,
dæsti sú draumspaka
Og næst þegar kvíðinn
flæddi inn um hjartalokur
fyllti gáttir og hvolf
rann upp fyrir mér
hvers vegna barnið
var nakið
um herðar mér hyrna
hekluð úr ull og ást
Gerður Kristný
María
Höfundur er rithöfundur.