Morgunblaðið - 25.06.2006, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 25. JÚNÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
HESTUR GUÐANNA
Í þessari einstöku bók er íslenska hestinum gerð ítarleg skil
í frábærum ljósmyndum Önnu Fjólu Gísladóttur.
Glæsilegur óður til íslenska hestsins og náttúru landsins.
Bókin kemur samtímis út á þremur tungumálum:
íslensku, ensku og þýsku.
Bók sem allir hestamenn þurfa að eignast.
SKRUDDA
Eyjarslóð 9 - 101 Reykjavík
s. 552 8866 - skrudda@skrudda.is
www.skrudda.is
Undanfarið hefur Guð-mundur Oddur Magn-ússon, grafískur hönn-uður og prófessor viðListaháskóla Íslands,
verið áberandi á myndlistarvett-
vangi og víða komið við. Af og til
skrifað listrýni í Fréttablaðið en svo
komið ritar hann helst hugleiðingar
um eitt og annað er að myndmennt
lýtur og hef ég lesið pistlana af
stakri athygli enda margt viturlega
mælt. En í viðtali í blaðinu á dög-
unum, þ.e. 7. júní, hrekkur hann illa
í baklás þegar hann óforvarendis
tekur upp á því að mæra yfirlits-
sýningar skólafélaga sinna frá ný-
listadeild Myndlista- og handíða-
skólans í Listasafni Íslands, þeirra
Birgis Andréssonar og Steingríms
Eyfjörðs Kristmundssonar. Gerir
það því miður af nokkurri sjálf-
umgleði, offorsi og meinfýsi, sem og
á kostnað annars innan veggja skól-
ans, og mun mörgum þykja illt ef
ekki kvöl að liggja undir þeim
rangsnúna áburði, andsvar því ill
nauðsyn. Annars er þetta nokkuð í
samræmi við ástandið nú um stund-
ir er skoðanabræðra-, vina- og
skólasystkinavæðing veður uppi
sem aldrei fyrr og hefur trúlega
hrakið hundruð fastagesta burt úr
sýningarsölum borgarinnar og um
leið komið í veg fyrir umtalsverða
nýliðun þeirra.
Ekki veit ég fullkomlega hvað
maðurinn á við um hippahandverks-
fólkið sem bjó yfir mikilli tækni og
hafði lært í forskóla módernismans,
verið snilldarteiknarar sem gerðu
ekki neitt við hæfileika sína annað
en að mála konur í glugga eða fugla
í fjöru (!), auk þess sem mikil
áhersla hafi verið lögð á grafík. Á
ferð rangsnúin og hvimleið öfug-
mæli um eitt mesta umrótstímabil í
sögu skólans sem nokkru áður hafði
svo til fleytt honum á háskólastig,
um leið rótfest til langrar framtíðar.
Skólinn heyrði áður undir deild
framhalds- og háskóla í mennta-
málaráðuneytinu, en settur á verk-
námsstigið eftir að möguleikanum
til meiri fremdar var fyrir hand-
vömm glutrað niður. Gerðist sam-
fara því að stofnað var til nýrrar
deildar verk- og tæknimenntunar
og voru það illskiljanleg og afdrifa-
rík býti. Uppnefnið hippahand-
verksfólk á annars stórum frekar
við nýlistadeild, Guðmund Odd
sjálfan og félaga hans, en aðra nem-
endur, hvað þá kennara hinna
mörgu sérdeilda skólans; „konsept“
hugmyndafræðinnar gengur nefni-
lega iðulega út frá því að aðrir út-
færi handverkið.
Í fornámi var til að mynda
lengstum um að ræða markaða og
frjálsa fræðslu á grunnatriðum
myndmenntar með áherslu á frum-
myndakenningu Platons. Hins veg-
ar var skólinn hvorki að útskrifa
listamenn, misnota nemendur sína
né kennara, gera þá að baklandi
eigin frama og skoðana eins og til
að mynda Joseph Beuys í Düssel-
dorf og Dieter Roth hér í borg.
Áhersla lögð á hlutlægni og að
miðla þeim mörgu tegundum sjón-
mennta sem nemendur höfðu farið
illa á mis við í íslenska skólakerfinu.
Opna þeim nýjan heim sjónvídda,
gera það sem rækilegast á þeim
stutta tíma sem okkur var ætlaður
og við þær frumstæðu aðstæður
sem kennurum skólans var boðið
upp á. Við gátum einfaldlega ekki
farið lengra en hlekkirnir náðu eins
og það er stundum orðað, allt í
skorðum vanhugsaðra laga og ófull-
kominnar reglugerðar. Hvað teikn-
inguna snerti, í öllum stigum og út-
gáfum, var hlutur hennar alltaf
minni en skyldi og skólinn útskrif-
aði síst af öllu einhverja snilldar-
teiknara. Til að ná þeim árangri
þarf mikla einbeitni og margra ára
þjálfun og þá ekki einungis innan
skólaveggja. Jafnframt var unnið
kerfisbundið á móti listgrafík og
henni skammtaður alltof knappur
tími til úrskerandi árangurs, hins
vegar var áhuginn mikill sem fór í
fínu taugarnar á ýmsum sem töldu
grafík óþarfan og úreltan listgeira.
Hvað formfræði áhrærir var bæði
lögð áhersla á hreinan fjölþættan
og skipulagðan formaheim, sem og
skynræn óformleg og umbúðalaus
vinnubrögð. Sama um línuna og þar
lét ég nemendur stundum binda
fyrir augu sín til að virkja skynfær-
in betur. Vinsældir Dieters Roths
kannski skiljanlegar í ljósi þess að
hér var um frægan útlending að
ræða og nóg glundrið í tímunum
hans, en þegar átti að taka fyrir þá
hæpnu virkt og hið sérstaka
fræðsluferli sem okkur kennurum
skildist að færi helst fram í öld-
urhúsum borgarinnar mun hann í
skyndi hafa horfið af landi brott.
Vitaskuld getur andrík fræðsla á
öldurhúsum verið fullgild, en hún
var engan veginn á námskrá skól-
ans. Sjálfur fékk Guðmundur Oddur
reisupassann fyrir að vera á líkum
nótum, slaka mætingu og skila ekki
inn verkefnum, og skal hér litið í
eigin barm í stað þess að hefna sín
með því að úthúða skólanum, nem-
endum og kennurum hans.
Í augum gikksins er dásemdin
sem kemur frá útlandinu með sanni
mikil, hósíanna í hæstu hæðum.
Þannig vígði þýskur myndlistar-
maður nemendur sína einneigin inn
í heim vímuefna og þá var ýmsum
nóg boðið, hér komin dæmi um víti
sem mjög ber að varast. Skort á
rökfræði, samræðu sem og listheim-
speki varðandi núlistir ber ekki að
skrifa á reikning kennara hinna
ýmsu sérdeilda, var enda ekki á
námskrá sem þeim bar að fylgja,
hér réttara að vísa til bóknámsins,
þ.e. listasögu. Aðalatriði skapandi
miðlunar er að fá öll sjónarhorn
fram og rökræða þau, stórum síður
lyfta einu fyrirbæri á stall en níða
önnur.
Tel lesendur nú þegar nægilega
með á nótunum og óþarfi að eyða
fleiri orðum hér um …
Telja má meginása hug-myndafræðilega tímabils-ins með öðru vera rangsn-úning staðreynda,
öfugsnúnar áherslur, útilokun og
niðurrif annarra gilda en þeirra er
tengdust handstýrðum rétttrúnaði í
listsköpun. Birtingarmyndin eins
konar merkingarbær og gjarnan
þjóðfélagsleg hugmyndafræði sem
sótti að stórum hluta eldsneyti til
menningarbyltingarinnar í Kína.
Boðaði endalok hins fagra og há-
leita en dýrkun fáfræði og múg-
mennsku, ásamt með upphafningu
lítilsigldra vinnubragða. Grunnmál-
in sem hafa með innri lífæðar
myndflatarins að gera sem og form-
rænar eigindir höggmyndarinnar
skiptu þá minna og á stundum engu
máli, heimspekin og samræðan öllu
meiru. Jafnframt var allt virkjað til
niðurrifs og ófrægingar málverkinu
og höfundum þess, fagurfræði sem
og einstaklingsbundnu skynsviði
hafnað og sáust menn ekki fyrir í
þeim leik.
Heimsbyltingin var í nánd og
herópið „betra rauður en dauður“
endurómaði um gervalla Vestur-
Evrópu. Brautryðjendum eftir-
stríðsáranna í París miskunnarlaust
rutt út af borðinu og risu ekki upp
af öskustó fyrr en með nýja mál-
verkinu svonefnda. Ár liðu og í upp-
hafi níunda áratugarins rann þröngt
og einsleitt tímabilið sitt skeið,
gerðist með mikilli sprengingu.
Hvörfin urðu um leið til að bjarga
fjölda heimslisthúsa austan hafs og
vestan sem voru á barmi hengiflugs
frá yfirvofandi gjaldþroti. En sam-
fara þessari kúvendingu var boginn
of hátt spenntur af nýrri kynslóð
spákaupmanna austan hafs og vest-
an sem sáu sér leik á borði, og með
innbyrðis fléttu stuðluðu þeir að
stjórnlausri verðhækkun myndlist-
arverka. Eftir heimskrakkið í upp-
hafi tíunda áratugarins greindu
áhangendur hreinnar hugmynda-
fræði ný tækifæri, einkum í kring-
um naumhyggju sem um árabil var
mál málanna. Sem fyrrum var mál-
verkið úthrópað, meint tilgangsleysi
þess jafnvel kennslufag í sumum
listaskólum. En nú bregður svo við
þegar málverkið er aftur komið til
vegs og virðingar, nýtur jafnframt
meiri hylli hins upplýsta hluta al-
mennings en nokkru sinni fyrr í
sögunni, að hugmyndafræðilega lið-
ið hefur gripið til þess ráðs að
hræra öllum listgeirum saman í
kattaláf fáránleikans meðan meint
„ósköpin“ ganga yfir. Allt skal und-
ir hugtakið málverk sem ber í sér
lit eða annað sem þeim dettur í hug
svo lengi sem þeir sjálfir geta notið
góðs af, jafnvel hljóð, gjörningar og
myndbönd ásamt margs konar
uppákomum til hliðar, allt saman-
lagt jafnvel vindgangur orðinn að
málverki!
Enginn er hér að rífa aðra list-
geira niður, en illmögulegt að
þvinga einstökum þeirra inn á fólk
á röngum forsendum og með mis-
vísandi áherslum. Allir bera skaða
af slíku framferði, áhugaleysi gríp-
ur um sig meðal almennings og á
þessum miklu uppgangstímum út-
þynningar og dægurmenningar
haga fjölmiðlar seglum eftir vindi,
hugsjónum aftur á móti stungið
undir stól.
Fátt dæmigerðara um þessa þró-
un en Carnegie-verðlaunin, fram-
kvæmdin þannig strax við sjöttu út-
hlutun orðin lúið „konsept“ eins og
sýningin í Hafnarhúsinu ber með
sér, skipulagning og umbúðir hins
vegar með frábærasta móti. Má
efast um að meirihluti dómnefndar
sé brennandi áhugafólk um mynd-
listir almennt, né geri sér far um að
fylgjast með annarri þróun en lok-
aður og handstýrður listamarkaður
skyldar þá til. Annað virðist ekki
koma þeim par við og varða heims-
endi að víkja af leið …
Ofríki hugmyndafræðilegaliðsins hér á landi kemureinna skýrast fram íþeirri gjörð að enn einu
sinni er fulltrúi þess valinn á Fen-
eyjatvíæringinn, fylgir því sem oft-
ar að framkvæmdin er mærð sem
nokkurs konar heimsmeistara-
keppni myndlistar. Í ár ber svo við
að þetta gerist á stjarnfræðilegum
uppgangstíma málverksins/mynd-
verksins, á sér sömuleiðis stað þótt
lítið hafi menn orðið varir við skrif
um síðustu framkvæmd í erlendum
fjölmiðlum. Einkum dagblöðum sem
fyrrum voru hverju sinni í við-
bragðsstöðu, og svo komið virtist
umfjöllunin sem aldrei fyrr einangr-
ast við hagsmunatengd listtímarit.
Hins vegar var á sama tíma uppi
mikilsháttar yfirlitssýning á verk-
um enska málarans Lucian Freud
(f. 1922) í Correr-safni á Markúsar-
torgi og henni slegið stórt upp í
heimspressunni. Hér virtist mið-
stýrt múgefli hafa lotið í gras fyrir
framkvæmd kringum einstakling.
Vitaskuld mjög ánægjulegt að að-
sókn á tvíæringinn reyndist heldur
meiri en áður ásamt því að fleiri
blaðamenn þyrptust á staðinn.
Gleymist þó að nefna að þátttöku-
löndunum hefur fjölgað til stórra
muna og tíminn sem opið er verið
lengdur, en þetta ásamt magni
listaverka kemur gæðum harla lítið
við, meiri útjöfnun kemur frekar
upp í hugann. Einnig hefur fennt
yfir afleita dóma um síðustu tvíær-
inga, nema að það teljist uppsláttur,
að vísað var til þess að sá síðasti
hafi í heildina ekki verið jafn slapp-
ur og hinn þar áður, þótti bersýni-
lega nokkur ofrausn að nota lýsing-
arorðið „betri“ …
Leiti menn hins upprunalegaog ósvikna í myndlist á höf-uðborgarsvæðinu mæli égeindregið með innliti á sýn-
ingu ljósmynda Andrésar Kolbeins-
sonar (f. 1919) í Ljósmyndasafni
Reykjavíkur, Grófarhúsi, spannar
tímabilið 1952–1965. Hér er mark-
aðshyggjan, snobbið, sýndar-
mennskan og skrumið víðs fjarri,
gesturinn minnist einungis við
sannverðugar birtingarmyndir ver-
undarinnar og hvunndagsins. Allar
myndirnar eru í svart-hvítu, af
íhugun teknar, vel útfærðar og unn-
ar, sér í lagi er sýnishornið sem
Andrés tók af listamönnum á seinni
helmingi sjötta áratugarins áhuga-
verður spegill tímanna. Þannig séð
eiga þær og fleiri ótvírætt heima í
bók, á ferð raunsönn og ekta ímynd
ljósmyndara sem lifir og hrærist í
viðföngum sínum …
Sitthvað af hinu ekta og óekta
Andrés Kolbeinsson: sjálfsmynd.
SJÓNSPEGILL
Bragi Ásgeirsson