Lesbók Morgunblaðsins - 10.03.2007, Blaðsíða 6

6 LAUGARDAGUR 10. MARS 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Birtu Björnsdóttur
birta@mbl.is
Leikstjórinn og nýbakaði Ósk-arsverðlaunahafinn Martin
Scorsese hyggst leikstýra sjón-
varpsmynd um Atlantic City á
næstunni.
Svæðið er sem
kunnugt er í
New Jersey og
er þekktast fyrir
fjörugan
skemmtanaiðnað
og spilavíti.
Á fréttavef
BBC kemur fram
að söguþráður
myndarinnar
muni byggjast að einhverju leyti á
bók Nelson Johnson um borgina.
Það er HBO sjónvarpsstöðin sem
hyggst sýna myndina en aðal-
hlutverkið verður í höndum Mark
Wahlberg, sem fór með hlutverk í
The Departed og fékk fyrir tilnefn-
ingu til Óskarsverðlaunanna.




Nú stendur til að endurgeraþýsku myndina Das Leben
der Anderen (Líf annarra) sem var
valin besta erlenda myndin á nýaf-
staðinni Óskarsverðlaunahátíð.
Myndin verður
endurgerð á
ensku fyrir
Bandaríkjamark-
að enda hafa þar-
lendir kvik-
myndahúsagestir
ekki þótt par
hrifnir af texta-
lestri við kvik-
myndaáhorf.
Yfirmenn
Miramax sam-
steypunnar, Bob og Harry Wein-
stein, hafa, að sögn Guardian, yf-
irumsjón með gerð myndarinnar
ásamt þeim Anthony Minghella og
Sidney Pollack.
Leikstjóri og handritshöfundur
Das Leben der Anderen er Florian
Henckel von Donnersmarck.
Það kom trúlega mörgum á óvart
að myndin var valin sú besta af er-
lendum vettvangi á Óskarsverð-
launahátíðinni þar sem meðal til-
nefndra var Pan’s Labyrinth, sem
hlaut tvenn verðlaun á hátíðinni og
þótti sigurstranglegust.
Das Leben der Anderen gerist í
Austur-Þýskalandi í bláenda kalda
stríðsins. Hún segir af útsendara
Stasi sem er falið það verkefni af
menningarmálaráðherra Austur-
Þýskalands að koma fyrir hler-
unarbúnaði á heimili ljóðskálds.




Fyrir sex árum síðan var hand-ritshöfudurinn Eric Roth feng-
inn til að skrifa handrit byggt á
framhaldssögu um Forrest Gump,
sem nefnist Gump & co, og rituð
var af Winston
Groom.
Roth lauk við
vinnuna en ein-
hverra hluta
vegna hefur
myndin enn ekki
verið gerð. Þó
virðast horfur á
því að handritið
gæti loks ratað
upp á hvíta tjald-
ið.
Viðræður standa að sögn yfir við
þá Tom Hanks og Gary Sinise, sem
fóru sem kunnugt er með aðal-
hlutverkin í Óskarsverðlaunamynd-
inni frá árinu 1994, en ekkert er
frágengið ennþá.
Í sögunni er fylgst með Forrest
Gump eftir að við skildum síðast við
hann. Eftir að Jenny deyr og
rækjufyrirtæki hans fer á hausinn
stendur Gump eftir sem einstæður
faðir án atvinnu. Hann deyr þó ekki
ráðalaus frekar en fyrri daginn og
áhorfendur fá sem fyrr að fylgjast
með honum verða vitni að og taka
þátt í mörgum sögufrægum við-
burðum á áttunda og níunda ára-
tugnum.
Meðal þeirra sem Gump hittir
fyrir í sögunni er leikarinn Tom
Hanks.
KVIKMYNDIR
Martin Scorsese
Tom Hanks sem
Forrest Gump.
Florian Henckel
von Donnersmarck
Eftir Björn Þór Vilhjálmsson
vilhjalmsson@wisc.edu
Ein frægasta lýsing á eðli og eigindumkvikmyndaborgarinnar Hollywood til-heyrir William Goldman, handritahöf-undi með meiru, en fyrir rúmum tveim-
ur áratugum lét hann gullmolann, „enginn veit
neitt“ falla og finnst sumum ekki meira þurfa að
segja um rökvísi kvikmyndaframleiðslunnar. Yf-
irlýsingin, sem birtist í bókinni Adventures in the
Screen Trade, er þó lengri og Goldman bætir við:
„Ekki einn einasti maður í öllum kvikmyndabrans-
anum veit nokkurn skapaðan hlut um hvað í raun
eigi eftir að njóta vinsælda. Um ágiskun er að ræða
í hvert skipti sem farið er af stað með kvikmynd.“
Máli sínu til stuðnings benti Goldman á þá stað-
reynd að ein vinsælasta kvikmynd allra tíma, Raid-
ers of the Lost Ark, stóð helstu kvikmyndaverum
Hollywood til boða á ólíkum tímabilum en þau öll,
utan Paramount, höfnuðu verkefninu. „Af hverju?“
spyr Goldman. Vegna þess að enginn veit neitt. Og
hvers vegna sagði Paramount „já“? Vegna þess að
enginn veit neitt. Og hvers vegna greip Universal
ekki gullgæsina sem nefnist Star Wars þegar fyr-
irtækinu stóð hún til boða? Sama ástæða. „Þegar
kemur að vinsældum,“ segir Goldman, „þá veit eng-
inn, nákvæmlega enginn, nokkurn skapaðan hlut“.
Þeir eru þó til sem telja sig vita. Nick Meany og
Dick Copaken standa saman að fyrirtækinu
Epagogix sem er í tölvubransanum. Ekki hefur far-
ið hátt um þetta fyrirtæki fram til þessa en sumir í
Bandaríkjunum vilja meina að það kunni að breyt-
ast í nánustu framtíð. Fyrirtækið hefur búið til
tölvuforrit sem að þeirra sögn getur móttekið
hvaða handrit sem er og metið hversu vinsælt það
mun reynast í endanlegri birtingarmynd sinni á
hvíta tjaldinu. Galdurinn er víst grunnur sem sund-
urliðar nákvæmlega alla þætti handritsins í af-
skaplega smásmugulega flokka. Fáum kæmi svo
sem á óvart ef tölvuforritið tæki tillit til þess hvort
hetjan reynist sigurvegari að leikslokum, eða hvort
plottpunktarnir sem Sid Field gerði fræga fyrir
margt löngu séu á sínum stað. Næsta skref væri
kannski að meta vinningslíkur ólíkra kvikmynda-
greina og viðfangsefna. Gamanmyndir virðast til að
mynda vinsælli þessa dagana en vestrar, og barna-
myndir slá öllu við. Kvikmyndaverkið sem leitast
við að fjalla af nærgætni um raunir ólöglegra inn-
flytjenda á ekrum úti mun sennilega lúta lægra
haldi fyrir myndinni þar sem Harrison Ford í
hetjulíki drepur helling af hryðjuverkamönnum um
borð í hrapandi flugvél (stundum er ekki einu sinni
þörf á tölvuforriti). Þá kemur rúsínan í pylsuend-
anum, það sem í raun þarf að punga út fyrir þegar
gerð er almennileg bandarísk kvikmynd, en það
eru stjörnurnar, „talentið“, og hér er eins og svart-
hol skapist inni í fjármagnsskipuritinu. En maður
mælir gildi stjarna á borð við Tom Cruise eða Ni-
cole Kidman ekki bara með peningum, þau eru
gangandi og andandi forsíðugleypandi auglýsing
fyrir allt sem þau taka þátt í. Slíkur kynning-
armáttur er vitanlega ómetanlegur og sú staðreynd
að áhorfendur um allan heim elska sínar uppá-
haldsstjörnur réttlætir víst allt mótlætið sem felst í
því að blanda þeim inn í gerð kvikmynda.
Hérna vaknar að vísu tölvan til lífsins og pípir í
mótmælaskyni. Nokkrir af áðurnefndum stöðlum
eru vissulega forritaðir inn í stafræna markaðs-
tröllið hjá Epagogix, en það sem viljandi vantar í
alla lógórytmana er stærð sem stendur fyrir stjörn-
ur. Forritið sleppir þeim en gengur samt prýðilega,
skilst mér, að spá fyrir um vinsældir kvikmynda. Ef
rétt er mun jarðskjálfti á kvikmyndakortinu vera
væntanlegur, stjörnur hafa jú löngum verið eina
móteitrið sem amerískir framleiðendur hafa haft
undir höndum til að mæta bergmálinu frá Gold-
man: „Enginn veit neitt.“ En ef stjörnur eru ekki
teknar með í reikninginn, hver eru þá markaðs-
hnitin sem tölvuforritið miðar sig við? Eins og áður
segir er þar um að ræða sérlega smálega sund-
urgreiningu á handritum, atriði, sem engum dytti í
hug að skiptu máli, reynast gera gæfumuninn í
miðasölunni, liturinn á bindinu sem söguhetjan
skartar, hvernig hetjan kemur fram við fjölskyldu-
meðlimi við matarborðið. Slíkum atriðum taka
áhorfendur eftir, kannski ómeðvitað, og þau hafa
áhrif á hvort þeim líkar við myndina. Ef söguhetjan
er karlmaður sem kemur heim til sín að rjúkandi
kvöldverði en veitir börnunum athygli á undan eig-
inkonunni er hætt við að mörgum kvenkyns áhorf-
endum finnist myndin sýna hlutverki lífsförunaut-
arins vanvirðingu, og snúa við henni baki, hvað svo
sem hún hefur annað upp á að bjóða. Eða svo segir
tölvan. Í raun veit maður ekki hvað maður á að
halda. Að sumu leyti hljómar þetta eins og tölvu-
vædd útgáfa af þekktri handritahjálparbók Chri-
stopher Voglers, The Writer’s Journey (sem þýdd
hefur verið á íslensku af Sigurgeiri Orra Sig-
urgeirssyni) en virðist óneitanlega taka því ágæta
goðsögulega leiðarkorti fram hvað nákvæmni varð-
ar. Viðmiðin sem notuð eru í forritinu skipta tugum
þúsunda. Markmiðið hér er sem sagt engin yf-
irskilvitleg, frumspekileg eða ósannanleg hugmynd
um gæði eða áhrifamátt heldur aðsókn. Góðu tíð-
indin virðast hins vegar vera þau að við erum öll, af
formúlunni fyrir öllu klabbinu að dæma, miklu
gagnrýnni áhorfendur en mér hefði nokkru sinni
dottið í hug.
Formúlan fyrir öllu klabbinu
»En maður mælir gildi stjarna á borð við Tom Cruise eða Nicole
Kidman ekki bara með peningum, þau eru gangandi og andandi
forsíðugleypandi auglýsing fyrir allt sem þau taka þátt í.
SJÓNARHORN
H
eilinn er flóknasta fyrirbæri al-
heimsins og hann er beint fyrir
aftan nefið á þér.“ Þessi hugleið-
ing Stephanes Miroux, að-
alsögupersónu nýjustu kvik-
myndar franska leikstjórans
Michel Gondry, er lýsandi fyrir þær áherslur sem
einkennt hafa list Gondry á sviði kvikmynda-, tón-
listarmyndbanda- og auglýsingaleikstjórnar.
Gondry hefur lýst sjálfum sér sem 12 ára að eilífu,
en gríðarlega fjölhæf og vönduð en á sama tíma
barnsleg sköpunargleði einkennir þau verkefni
sem hann hefur komið nálægt. Gondry hefur feng-
ist við tónlist, skrif og myndlist samhliða leik-
stjórnarferli sínum sem tókst á loft eftir að hann
leikstýrði tónlistarmyndbandinu við Debut-lag
Bjarkar, Human Behavior.
Kvikmyndin sem um ræðir nefnist Vísindi
svefnsins (La Science des rêves) og er sú fyrsta
sem Gondry leikstýrir og skrifar jafnframt einn
handritið að.Um er að ræða fjórðu kvikmynd
Gondrys, en tvær fyrri mynda hans, Human Nat-
ure (2001) og Eternal Sunshine of the Spotless
Mind (2004), eiga það sameiginlegt með Vísindum
svefnsins að kanna samspil lifaðs veruleika og
innri vídda mannshugans. Hugmyndina að Vís-
indum svefnsins segist Gondry hafa gengið með í
hausnum um árabil, þar sem hún hafi marínerast
og gerjast, en fram til þessa hafi hann ekki treyst
sér til að skrifa kvikmyndahandrit einn og óstudd-
ur.
Kvikmyndinni mætti lýsa sem sjálfsævisögu-
legum óði til ímyndunaraflsins og hugarflugsins.
Aðalsöguhetjan er listamaðurinn Stephane sem
býr yfir sams konar sköpunarhæfileikum og
Gondry sjálfur, en ólíkt leikstjóranum hefur hon-
um ekki tekist að beisla og virkja hugmyndir sínar.
Frá barnæsku hefur Stephane nefnilega átt í
vandræðum með að greina muninn á draumi og
vöku. Þetta ástand hefur gert hann að alvarlegu
tilfelli af sveimhuga sem er afskaplega utan við sig
og hrekkur inn í og út úr draumkenndu ástandi í
tilraun sinni til að lifa eðlilegu lífi. Eftir að faðir
Stephanes deyr flytur hann til móður sinnar í Par-
ís og hefur störf hjá fyrirtæki sem framleiðir daga-
töl. Stephane lítur á sjálfan sig sem listamann og
uppfinningamann og veldur nýja starfið honum því
vonbrigðum, en það er innantómt með afbrigðum
og veitir enga útrás fyrir sköpunargleði hans. Þeg-
ar Stephane verður hins vegar ástfanginn af lista-
konunni Stephanie, sem býr í næstu íbúð við hann,
tekur ofvirkt ímyndunarafl hans kipp og fer úr
böndunum sem aldrei fyrr. Stephanie heillast í
fyrstu af Stephane og hugmyndaríkum uppá-
stungum hans, en stendur engu að síður hálf-
ráðalaus gagnvart óstöðugum veruleikatengslum
hans og barnslegum tilfinningasveiflum.
Stór hluti kvikmyndarinnar á sér beinlínis stað
inni í hausnum á Stephane, þar sem hann hefur
komið sér upp myndveri þar sem hann stendur
sjálfur fyrir útsendingu á sjónvarpsþættinum
Stephane TV. Þannig leitar Stephane gjarnan í
draumaheima til þess ráða gátur lífsins og eigin til-
finningalífs. Þar beitir hann „strangvísindalegum“
aðferðum, hugtökum og formúlum er hann efna-
greinir innhald drauma, og reynir að skýra ástina
með hugtökum á borð við „samsíða samstilltan
óregluleika“ (Parallel Synchronized Randomness)
en þar er að mati Stephane um að ræða sjaldgæft
fyrirbrigði sem lýsir því þegar tveir einstaklingar
deila sams konar hugsanamynstri sem mun leiða
til samfunda þeirra. Við útfærslu draumaatrið-
anna notast Michel Gondry talsvert við hreyfi-
myndatækni, auk þess sem ýmsar frumlegar sjón-
rænar brellur setja mark sitt á söguheim
myndarinnar. Gondry er þekktur fyrir einstaka
útsjónarsemi og snilld á tæknibrellusviðinu, en hér
ræður ákveðinn næfismi, eða barnsleg sköp-
unargleði, ríkjum. Myndverið hans Stephans er
t.d. smíðað úr bylgjupappa og öðrum áþreif-
anlegum föndurefnum, en í öðrum draumaatriðum
skapar Gondry litlar hreyfimyndir, jafnvel heilar
borgir, úr efni á borð við sellófan, papparúllur og
baðmull. Drauma- og hreyfimyndskeiðin, sem eru
mörg hver flókin og áhrifarík í einfaldleika sínum,
voru unnin áður en tökur á kvikmyndinni hófust.
Þannig var myndin spunnin í kringum draumana
að sögn Gondrys, og kallast sú vinnuaðferð
skemmtilega á við viðfangsefni myndarinnar sem
segir sögu persónu sem lætur stjórnast af draum-
um og hugdettum.
Mexíkóski leikarinn Gael Garcia Bernal fer með
hlutverk Stephanes, og birtist þar í hlutverki sem
er langt frá hjartaknúsaraímyndinni sem stundum
hefur loðað við han. Í hlutverkinu skautar hann á
milli veruleikasviða og þriggja tungumála, þ.e.
ensku, spænsku og brenglaðrar frönsku, svo úr
verður heillandi og á stundum átakanlegur hræri-
grautur. Mótleikkona Bernal í hlutverki Stephanie
er fransk-breska leikkonan Charlotte Gainsbourg
en þar kemur einnig fyrir í hlutverki kunningja og
vinnufélaga Stephane Alain Chabat, einn þekkt-
asti gamanleikari Frakka.
Í nýlegu viðtali sem tekið var í tengslum við
myndina viðurkennir Michel Gondry að fjölmargir
eiginleikar Stephanes séu sóttir til hans sjálfs.
Þannig er kvikmyndin t.d. tekin upp í byggingu í
París sem Gondry bjó sjálfur í þegar hann vann við
dagatalaframleiðslu líkt og sögupersónan. Þá eru
draumarnir sem birtast í myndinni draumar sem
Gondry hefur beinlínis dreymt. Gondry bendir þó
á að þótt persónan feli í sér ákveðið sjónarhorn á
hann sjálfan hafi Gael Garcia Bernal komið með
sína eigin eiginleika inn í persónuna og bætt við
hana nýju lagi. Enda lítur Gondry á kvikmynda-
gerð sem samspil margra þátta og margra ein-
staklinga, og í þessu samspili felst galdur kvik-
myndalistarinnar að hans mati.
Margt skrýtið í kýrhausnum
Nýjasta kvikmynd franska leikstjórans Michel
Gondry, Vísindi svefnsins, verður lokamynd
Frönsku kvikmyndahátíðarinnar sem nú stendur
yfir í Háskólabíói. Myndin er sú fyrsta sem
Gondry bæði leikstýrir og skrifar en um mjög
persónulega kvikmynd er að ræða.
Etienne George
Svefnvísindi Gael García Bernal og Charlotte Gainsbourg sem Stephane og Stephanie í mynd Gondrys.
Eftir Heiðu Jóhannsdóttur
heida@mbl.is