Lesbók Morgunblaðsins - 24.03.2007, Blaðsíða 4

Morgunblaðið/Einar falur
Þorsteinn Gylfason „Það var lítt fyrirsegjanlegt hver dómur Þorsteins myndi vera, en hann var eiginlega alltaf frumlegur og benti í áttir sem við-
mælandi hans eða lesandi hafði ekki séð fyrir eða hugsað út í,“ segir Eyjólfur Kjalar Emilsson um heimspeki Þorsteins Gylfasonar.
Eftir Eyjólf Kjalar Emilsson
e.k.emilsson@ifikk.uio.no
Þ
orsteinn Gylfason heim-
spekiprófessor við Há-
skóla Íslands lést eins og
kunnugt er langt um ald-
ur fram í ágúst 2005.
Þegar hann veiktist var
hann með bók í smíðum; ritgerðasafn
sem í áttu að vera bæði eldri ritgerðir
sem orðið höfðu útundan í fyrri rit-
gerðasöfnum hans og nýtt eða áður
óbirt efni. Frágangur bókarinnar var
vel á veg kominn, en þó engan veginn
lokið. Þótt ekki væru nema tæpar tvær
vikur milli þess að Þorsteinn kenndi
sér meins og hann var allur, gafst hon-
um þó ráðrúm til að gefa fyrirmæli um
framhaldið og finna ritstjóra að verk-
inu. Nú er bókin komin út og heitir Sál
og mál (Heimskringla 2006). Ritstjóri
er Hrafn Ásgeirsson, sem Þorsteinn
fékk til verksins, en inngang ritar
Mikael M. Karlsson.
Hér eru ritgerðir og fyrirlestrar
Þorsteins allt frá 1975 (“Er vit í vís-
indum?“ og “Ætti sálarfræði að vera
til?“) og fram á síðustu ár. Nýjasta er-
indið er “Sál og mál“ sem Þorsteinn
flutti á aðalfundi Sálfræðingafélags Ís-
lands á fimmtíu ára afmæli þess 28.
maí 2004. Þetta efni hefur sum sé til
orðið á löngum tíma og af ólíku tilefni;
sumt er háskólafyrirlestrar fyrir fræði-
menn eins og fyrirlestrarnir á ensku í
viðaukanum, annað blaðagreinar oft að
gefnu tilefni, þar sem Þorsteinn lætur
gamminn geisa. Eins eru viðfangsefnin
ólík. Í sumum greinunum tekst Þor-
steinn á við eðli og einkenni vísinda og
einstakra vísindagreina “Er vit í vís-
indum?“, “Túlkun eða skilningur“,
“Ætti sálarfræði að vera til?“ og fleira
efni um sálar- og uppeldisfræði). Þarna
eru greinar um sannleikann, ádeilu-
greinar á tal sumra guðfræðinga um
sérstakan trúarlegan sannleik og bók-
menntafólks um sérstakan skáldlegan
sannleik. Þá eru einnig allmargar
greinar þar sem Þorsteinn gerir at-
rennu að nokkrum helstu hugðarefnum
sínum síðari árin, líkingum og fjöl-
kynngi tungumálsins, sem hann af
fundvísi sinni kallar svo.
Það er mikill fengur að því fá þetta
efni saman á bók. Þrátt fyrir tímamun-
inn, ólík tilefni og ólíkt efni, er góður
heildarbragur á bókinni sem nú er út
komin. Þarna á ekki aðeins hlut að
máli stíll Þorsteins og leikni hans í
meðferð íslenskrar tungu, sem setur
mark sitt á alla kaflana, heldur þræðir
í hugsuninni sem tengja þá saman: það
gengur ekki neinn einn þráður í gegn-
um allt, heldur nokkrir þræðir sem
ganga í gegnum nokkra kafla hver. Út-
koman er sú að allt hangir saman á
einhverjum þráðum.
Svo til allt efnið í Sál og máli var
mér kunnugt fyrir; ég hef lesið flest, ef
ekki allt, áður og rökrætt sumt af því
sem hér stendur tímunum saman við
Þorstein; af því sem upphaflega eru
fyrirlestrar hlýddi ég á þó nokkra, þeg-
ar þeir voru upphaflega fluttir. Ég hélt
því að mér yrði ekki skotaskuld úr því
að skrifa um þetta svolitla grein. En
þetta hefur orðið mér tafsamara en ég
átti von á. Á þessu er einföld skýring.
Við samninguna hef ég auðvitað haft
Sál og mál við hendina og fleiri bækur
Þorsteins til að fletta upp í, gá að einu
og öðru. Þá hefur það reynst nánast
Andríkt marglyndi Þor
Þorsteinn Gylfason var tvímælalaust einn af áhrifamestu heimspekingum Íslendinga. Þegar hann féll frá í ágúst 2005 var hann
að vinna að bók sem kom út að honum látnum. Hún heitir Sál og mál en þessi tvö fyrirbæri voru meðal helstu viðfangsefna heim-
speki hans. Hér skrifa heimspekingur og bókmenntafræðingur um heimspekina og skáldskapinn í skrifum Þorsteins.
Sál
og mál
4 LAUGARDAGUR 24. MARS 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók