Lesbók Morgunblaðsins - 19.05.2007, Qupperneq 8

Eftir Aðalstein Ingólfsson
adalsteinn@honnunarsafn.is
Á
hvítum vegg í útskoti við Lauga-
veginn – og sennilega víðar um
bæinn – er að finna eitt af
mörgum gagnrýnum yfirlýs-
ingum Nafnlausa Svarta
Stenslarans. Þar er brugðið
upp mynd af Völu Matt sem var
til skamms tíma helsta „íkon“
hönnunarinnar á landinu, ásamt texta þar sem
stendur eitthvað í þessa veru (búið var að mála yfir
herlegheitin þegar ég grennslaðist fyrir um ná-
kvæmt orðalag): Reynir að pranga inn á okkur
vörum sem við þurfum ekki á að halda og höfum ekki
efni á.
Bragð er að þá barnið finnur, kynni einhver að
segja. Það hefur ekki farið framhjá neinum Íslend-
ingi með ótrufluð skilningarvit hversu mjög hug-
takið „hönnun“ hefur breitt úr sér í þjóðfélaginu á
undanförnum árum. Og raunar merkilegt til þess að
hugsa að það skuli ekki hafa verið til í málinu fyrr en
um miðjan sjötta áratug síðustu aldar. Heilsíðuaug-
lýsingar á margvíslegri hönnun birtast nú í dagblöð-
unum upp á hvern dag, auk þess sem viðtöl við hönn-
uði, hönnunartengt upplýsingaefni og margháttuð
ráðgjöf varðandi hönnun ratar inn í helgarútgáfur
blaðanna, auglýsingapésa sem bornir eru í hvert hús
og ólíklegustu tímarit, jafnvel þau sem stíluð eru á
börn. Þar að auki mun vera rífandi sala í útlendum
hönnunartímaritum á borð við Wallpaper.
Þá er ógetið sjónvarpsins, helsta áróðurstækis
hönnunarinnar og vettvangs Völu Matt (sem nú er í
þann mund að gera úttekt á „æðislegum“ mat-
arvenjum þekktra Íslendinga). Þar er mest áberandi
þátturinn Innlit/Útlit þar sem mikill tími fer í að
sýna hvernig hreint ótrúlega ungum Íslendingum
hefur tekist að búa sér heimili með hreint ótrúlega
miklum tilkostnaði – sérteiknuð eldhús með stál-
vöskum og graníthellum eru „möst“ – og fjárfesta í
mublum eftir þá hönnuði sem áðurnefndir fjölmiðlar
hafa mesta velþóknun á: Jacobsen, Starck, Panton
og Eames.
Er von að maður spyrji sig, eins og áðurnefndur
Svarti Stenslari gerir óbeint, að hve miklu leyti þessi
hringekja hönnunarinnar sé til hagsbóta hönnunar-
umhverfinu í landinu. Er hún ekki hluti af einhverju
öðru: lífsgæðakapphlaupinu, ásókn nýríkra Íslend-
inga í smekk sem er nógu pottþéttur til að hægt sé
að bjóða Húsum og híbýlum eða Innliti/Útliti í heim-
sókn og öðlast þannig virðingarsess í þjóðfélagi
sýndarinnar?
Það er að minnsta kosti lítið samræmi milli græj-
anna, innréttinganna og heimsfrægu hönnunargrip-
anna sem viðmælendur tímaritanna og sjónvarps-
þáttanna eru búnir að sanka að sér til að sýna okkur
og annars sem íbúarnir vilja hafa í kringum sig til
marks um menningarlegan staðal sinn. Ef myndlist
er einhvers staðar að finna í kirfilega sérhönnuðu
umhverfinu sem við sjáum, þá er hún ýmist yfir-
borðsleg/viðvaningsleg eða undarlega gamaldags,
a.m.k. miðað við nýtískulega hönnunina. Bækur virð-
ast yfirleitt ekki eiga upp á pallborðið hjá þeim
smekkvísu einstaklingum sem tímaritin og sjón-
varpið sækja heim.
Fag eða föndur
Síðan er eins og þessir miðlar geri ekki upp við sig
hvort hönnun sé í eðli sínu fag eða föndur. Annars
vegar halda þeir á lofti merki fagmanna í aðskilj-
anlegum greinum hönnunar, sýna hvernig þeir
hugsa og bera sig að, hins vegar er ámóta miklum
tíma og plássi eytt í að fjalla um fólk sem telur sig
hafa þegið í vöggugjöf náðargáfuna að geta um-
breytt híbýlum og útliti fólks, án viðkomu í nokkrum
skóla, sjálfskipaða „stílista“ eða útlitshönnuði.
Ekki færi maður að agnúast út í þessa lausgopa-
legu hönnunarvæðingu íslensks samfélags ef hún
hefði í för með sér faglega umræðu um eðli og til-
gang hönnunar, hlutverk hennar á hinum breiða
sjónmenntavettvangi, í viðskiptalífinu og í útflutn-
ingsiðnaðinum. Ég tala nú ekki um ef sú umræða
leiddi af sér stóraukinn áhuga hins opinbera á því að
virkja hönnun með svipuðum hætti og nágranna-
þjóðir okkar hafa gert, t.a.m. í Danmörku og Bret-
landi, þar sem hún stendur undir útflutningstekjum
upp á hundruð milljarða. Menn gætu ýmislegt lært
af þeim faglegu skoðanaskiptum sem oft eiga sér
stað í málgögnum íslenskra arkitekta.
Vissulega berst tal að ýmsum þáttum hönnunar
víða í þjóðfélaginu, innan Listaháskólans, innan
samtaka á borð við Form Ísland og Hönnunarvett-
vang, á viðræðufundum samtaka atvinnurekenda og/
eða útflutningsaðila og ýmissa talsmanna hönn-
unargeirans. Stundum komast menn að einhverjum
niðurstöðum og þá eru búin til tveggja-þriggja ára
prójekt sem eiga að stuðla að framgangi tiltekinna
hönnunarverkefna, t.d. fatahönnunar, en að þeim
loknum eru þátttakendur látnir sigla sinn sjó, hvort
sem þeir hafa náð markmiði sínu eður ei. Saga ís-
lenskrar hönnunar á undanförnum áratugum er
slóði meira og minna misheppnaðra verkefna, sýn-
inga eða samkeppna, sem ýmist hafa ekki skilið neitt
eftir sig eða hefur ekki verið fylgt eftir.
Allt stafar þetta af því að raunhæf langtímamark-
mið, grundvölluð á vel grundaðri heildarstefnu, hafa
aldrei verið skilgreind til hlítar af þeim sem mestan
hag gætu haft af íslenskri hönnun: atvinnuvegunum
og ríkisvaldinu. Kannski hafa fulltrúar íslenskra
hönnuða ekki verið nógu fylgnir sér í viðskiptum sín-
um við þessa aðila, hvað veit ég. Smákóngaviðhorfin
hafa einnig verið til trafala í þeirra hópi, eins og ann-
ars staðar í menningargeiranum.
Að sumu leyti hefur fulltrúum hönnuða verið vor-
kunn, því viðsemjendur þeirra hafa verið sem marg-
höfða þurs, sérhver haus með eigið „agenda“ eins og
segir á útlensku.
Meðal hagsmunaaðila hönnunarinnar á frjálsum
markaði eru t.a.m. Samtök atvinnulífsins, Samtök
iðnaðarins, Samtök ferðaþjónustunnar, Samtök
verslunar og þjónustu, Útflutningsráð, Fríhöfnin á
Keflavíkurflugvelli og sjálfsagt einhverjir fleiri.
Enginn þeirra hefur komið sér upp sjóðum sem
hægt væri að nota til brýnna hönnunarverkefna. Nú
þegar útlitsbreytingar á fyrirtækjum eins og Bláa
lóninu og 66º Norður hafa sannarlega stóraukið
hagnað þeirra, hljóta þessir aðilar að fara að draga
rökréttar ályktanir af því.
Í opinbera geiranum þurftu hönnuðir til skamms
tíma einungis að biðja ásjár velviljaða a
málaráðuneyti, en nú eru hönnunarmál
borði iðnaðarráðuneytis, auk þess sem e
sendiherrar í utanríkisráðuneyti skipul
hönnunarviðburði í löndum sínum. Þess
unarvakning hjá hinu opinbera væri au
og merkileg, ef ráðuneytin gætu átt me
Villt, frumleg og afski
Í tilefni af opnun sýningarinnar Kviku – íslenskrar
samtímahönnunar í Listasafni Íslands í dag veltir
greinarhöfundur fyrir sér stöðu íslenskrar hönn-
unar og segir: „Vilji menn vera jákvæðir, eins og
aðstandendur „Kviku“, hinnar nýju og glæsilegu
yfirlitssýningar á íslenskri hönnun sem verður
opnuð á Kjarvalsstöðum nú um helgina gætu þeir
sagt sem svo að langvarandi andstreymi og vöntun
á hefðum hefði hert íslenska hönnuði, aukið á út-
sjónarsemi þeirra og ýtt undir frumleika.“
Hugleiðing um
íslenska hönnun
Steinunn Sigurðardóttir Er fyrir löngu orðin „klassíker“ á erlendum markaði.
Ull Klippimynd eftir Gúnda og Huldu Helgadóttur.
8 LAUGARDAGUR 19. MAÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók